از گذشته هاي دور در استان هرمزگان بويژه در شهرستان جاسك عده‌اي با گفتن «سَحرو سحر شد» درب خانه ها را به صدا در مي آورند و صاحب خانه را براي خوردن سحري بيدار مي كردند. هم اكنون نيز اين آيين در برخي از محله هاي شهرستان جاسك اجرا مي شود.
**دُم دُم سحري يا گُم گُم سحري در گويش محلي هرمزگان به صداي طبل و دُهل گفته مي شود كه در سحرهاي ماه رمضان يك يا 2 نفر در كوچه ها و محله ها براي بيدار كردن مردم به صدا در مي آورند و اعلام مي كردند كه زمان سحر رسيده است.
در پايان ماه رمضان نيز اين افراد براي گرفتن عيدي خود دوباره با نواختن دهل به در منزل ها رفته و مردم براي قدرداني، به آن ها هديه و عيدي مي دادند. اين آيين در بوشهر نيز مرسوم است.
عده‌اي هم با مناجات خواني بر سر بام خانه ها يا مسجدها با صداي بلند، يك ساعت قبل از اذان صبح مردم محله را بيدار مي كردند و قبل از رسيدن اذان هم با مناجات به آن ها اطلاع مي دادند كه لحظه اذان نزديك است.
مردم هرمزگان سال هاست ماه مبارك رمضان را به سبك و شيوه خود اجرا مي كنند كه برخي از اين آيين ها خاص همين منطقه بوده و از نسلي به نسل ديگر منتقل شده است.
اين مراسم بيشتر در بندرعباس و در محله هاي سيد كامل، پشت شهر، محله فيني ها و حسين آباد اجرا مي شود و بايد گفت اين آيين ها جزو ميراث معنوي و ناملموس هرمزگان است.
در گذشته «بانگ خروس» نيز يكي از معتبرترين موارد در هرمزگان بود كه افراد را سحرگاهان براي سحري خوردن بيدار مي كرد.
**لَب گشودن
لب گشودن از ديگر آيين هاي ماه مبارك رمضان در هرمزگان است كه مردم با شنيدن صداي اذان مغرب و پس از اقامه نماز، روزه خود را با مقداري آب و نمك، شير داغ، خرما، چاي و ... باز مي كنند كه به اين آيين لب گشودن روزه مي گويند.
هرچند تاكيد شده است كه روزه داران افطاري خود را با آب جوش و نمك باز كنند اما عطشي كه در طول روز داشتند آن ها را به سمت خوردن آب خنك، هندوانه، ميوه هاي آبدار و دسرهاي شيرين و خنك از جمله فرني، شله زرد و شير برنج مي كشاند تا اين عطش به نوعي برطرف شود.
البته هنوز بيشتر مردم هم چون گذشته و بنابر تاكيد پزشكان عادت دارند به طور معمول افطاري خود را با آب جوش و نمك، چاي كم رنگ، شير و خرما باز كنند.
پخت شيريني ها و نان هاي محلي از جمله نان ريخته همراه با سوراغ و مهياوه و تخم مرغ، نان كلوچه اي با زعفران، رنگينه، حليم، آش و حريصه با ماهي در ماه رمضان از ديگر غذاهايي است كه در موقع افطار بين خانواده ها و زنان روستايي در هرمزگان رواج دارد.
بعضي از مردم سعي دارند قبل از افطاري نماز مغرب و عشا را به صورت جماعت يا انفرادي به جاي آورند كه دچار سنگيني معده نشوند و بعضي ديگر نيز بعد از صرف افطاري نمازشان را مي خوانند و پس از حدود 2 ساعت شام ميل مي كنند كه دچار تهوع و يا نفخ شكم نشوند.
**تعزيه خواني
در شهرستان ميناب به ويژه روستاي كريان در 19، 20 و 21 رمضان مراسم تعزيه خواني برپا مي شود. اين تعزيه مربوط به چگونگي به شهادت رسيدن حضرت علي (ع) توسط ابن ملجم مرادي و گروه خوارج است. براي شروع تعزيه و تجمع افراد، نوازندگان محلي موسيقي عزا بوسيله دهل و ساز مي نوازند.
تابوت ها كه تعداد آن ها 10 عدد است را قبل از مراسم تعزيه آماده و به مراسم مي آورند. 2عدد تابوت به نام حضرت علي(ع)، تابوت حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع)، امام حسين(ع)، امام سجاد(ع)، امام محمد باقر(ع)، امام رضا(ع) و شاه عبدالكريم و ميرعمر است. با تجمع افراد و حضور تابوت ها و علم ها، مراسم تعزيه خواني آغاز مي شود.
در شهرستان ميناب، يك شب قبل از شهادت امام علي (ع)، خانواده هايي كه نذر دارند، خمير آماده كرده و نان مي پزند. افراد مريض از اين نان مي خورند و در صورت شفا يافتن، سال آينده وسايل انجام اين مراسم را تدارك مي بينند.
** مراسم قرقيعان يا گِرگشو (گره گشا)
اين مراسم نيز قدمتي بيش از 100 سال دارد كه در تمامي روستاهاي عرب زبان شهرستان پارسيان در شب نيمه رمضان (همزمان با شب ولادت امام حسن(ع) ) يا در بعضي روستاهاي جنوب عصر روز چهاردهم برگزار مي شود.
در اين هنگام افراد با پوشش لباس هاي سنتي و بومي خود، در طرح ها و اشكال گوناگون و رنگ هاي متنوع و چشم نواز با كيسه هايي كه از قبل تهيه كرده اند، در گروه هاي مختلف با خواندن شعر به درب تمام منازل روستا رفته و از آنان هدايا و تنقلات گوناگون دريافت مي كنند.
در اين شب كه شب ميلاد امام حسن مجتبي (ع) است، شور و شادي خاصي بين مردم روستا ايجاد شده به طوري كه در بسياري از منازل سبب برپايي نمايشگاهي از صنايع دستي يا آثار گذشتگان گرديده و تمام فاميل و اقوام را در يك جمع صميمي به گردهم مي آورد.
در پايان اين مراسم كه بين 3 تا 5 ساعت به طول مي انجامد. بچه ها با كيسه هاي پر از خوراكي به منازلشان برمي گردند. اين آئين همچنان در شهرستان پارسيان ادامه دارد.
اين مراسم در نيمه شعبان نيز در برخي از مناطق هرمزگان برگزار مي شود كه به آن در جاهاي مختلف استان آدرگيزگرداني، آربيزگرداني، هاردگيز گرداني و غيره مي گويند.
**عيد مردگاني يا ختم اموات
مردم استان هرمزگان بويژه شهرستان ميناب از بيست و يكم تا پايان ماه مبارك رمضان به ياد درگذشتگان و اموات خود مراسم ختم و يادبود همراه با قرآن خواني و افطار مي گيرند و از نزديكان به اين مراسم دعوت مي شوند.
اين آيين سابقه ديرينه در نزد هرمزگاني ها دارد و معتقدند كه درگذشتگان آن ها در ماه رمضان چشم انتظار هستند.
در اين آيين، خانواده ها يك يا چند قاري معروف به «ملاي محلي» را عصر به منزل خود دعوت مي كنند و هر يك از قاريان يك جزء قرآن را به نيت ثواب براي روح اموات دعوت كننده تلاوت مي كنند.
خاستگاه اين رسم قرآني كه در سال 2 بار در ماه هاي رمضان و ذي الحجه برگزار مي شود، نوعي گراميداشت ياد و خاطره در گذشتگان است و روح آن ها با اين انجام اين كارها شاد مي شود.
** دعاي 100بند
دعاي جوشن كبير به دعاي 100 بند معروف است كه در شب هاي قدر قرائت مي شود. در اين شب ها مردم هرمزگان نخي را همراه دارند كه با خواندن هر بند از دعاي جوشن كبير يك گره به آن مي زنند. برخي معتقدند كه اگر اين نخ 100بند را همراه داشته باشند يا در خانه خود نگهداري كنند، مشكلات آنان آسان مي شود.
دعاي جوشن كبير يا 100بند كه آخر هر بند جمله «سبحانك يا لاالله الالله الغوث الغوث خلصلنا من النار يا رب» تكرار مي شود.
مراسم شب هاي قدر نيز با شكوه و عظمت خاصي در مسجدها، تكايا و امامزاده هاي استان هرمزگان برگزار مي شود و دعاهاي وارده در اين شب از جمله دعاي معروف جوشن كبير، دعاي افتتاح، خواندن 100 ركعت نمازهاي مستحبي و تلاوت سوره هاي عنكبوت، دخان و روم و آيين هاي قرآن بر سرگذاشتن تا پاسي از شب ادامه دارد.
شب هاي ضربت خوردن و شهادت حضرت علي(ع) هم، علاوه بر دعاهاي ذكرشده در شب هاي قدر، آيين هاي سوگواري و مرثيه سرايي شهادت مولاي متقيان برگزار مي شود.
** آيين هاي عَلَم شمشيري
اين آيين نيز از ديگر آيين هاي مشهوري است كه در ايام رمضان در جزيره قشم برگزار مي شود و گروهي از مردم قشم و شهرها و روستاهاي همجوار به مناسبت فرا رسيدن شب هاي قدر از 17 تا 21 رمضان با طي مسافتي از مسجد علي ابن ابي طالب (ع) اين شهر تا روستاي حميري جزيره قشم و حمل علم منسوب به امام اول شيعيان در آيين كهن علم شمشيري شركت مي كنند.
علم شمشيري كه آييني 900 ساله و به يادگار مانده از ساكنان موسوم به حيدر آبادي جزيره قشم است، هر سال با حضور شيعيان جزيره برگزار مي شود كه در طول آن مومنان، علم را با پاي پياده حمل مي كنند و بعد از ظهر در ميان استقبال زنان و مردان به مكان اصلي اش باز مي گردانند.
به گفته بوميان منطقه، 9 قرن پيش از اين علم شمشيري كه بنا بر شنيده ها متعلق به زيارتگاه شاه نجف در كربلا بوده، همه ساله در ابتداي ماه محرم در جمع سوگواران ظاهر و با فرا رسيدن عصر عاشورا ناپديد مي شده است.
**سَر روزه
سر روزه همان زكات فطره است كه عصر آخرين روز ماه مبارك رمضان و قبل از اذان مغرب و عشاء، مردم هرمزگان سر روزه را جدا كرده و در گوشه اي از خانه مي گذارند كه پس از نماز عيد به افراد نيازمندي كه خود مي شناسند و در بيشتر موارد از بستگان است، پرداخت شود.
در ماه مبارك رمضان سالمندان و جوانان هرمزگان روزه مي گيرند و پيران اين سخن را همواره تكرار مي كنند (روزه به طاقت، نماز تا قيامت) يعني افرادي بايد روزه داشته باشند كه تحمل گرسنگي و تشنگي را دارند اما نماز را بايد همه و هميشه بخوانند.
به همين علت در ماه رمضان بيشتر مردم هرمزگان كه به سن تكليف رسيده اند، روزه مي گيرند و براي انجام اين فريضه هيچ بهانه اي را جايز نمي دانند.
در اين روز بيشتر خانواده ها ديدار جمعي با تمام اعضاي خانواده دارند كه بيشتر آن ها در يك مهماني بزرگ شركت مي كنند و پس از نهار ظهر عيد رمضان به ديدار بقيه فاميل و دوستان خود مي‌روند.
در جزيره قشم در روز عيد فطر و پس از اداي نماز عيد سفره گسترده اي پهن مي شود و از نمازگزاران پذيرايي مي شود. در هرمزگان روز عيد فطر بسياري از كدورت ها با پا در مياني بزرگان و ريش سفيدان فاميل از بين مي رود و دوستي و آشتي بين مردم حكم فرما مي شود.
روزهاي پاياني ماه مبارك رمضان نيز حال و هواي ديگري دارد و مردم سعي مي كنند در دهه آخر ماه مبارك حتي آن هايي كه از بيماري رنج مي برند از اين ماه با گرفتن روزه، دادن صدقه، خواندن قرآن و يا هركار خيري خود را سهيم كنند و خود را براي استقبال از عيد فطر آماده مي كنند.
در روز عيد بعد از اقامه نماز به زيارت اهل قبور رفته و به ياد درگذشتگان خود قرآن و فاتحه مي خوانند.
مردم هرمزگان ماه رمضان را ماه بركت مي نامند و معتقدند منشا هر نوع درآمد و افزايش رزق و روزي يكسال در ماه رمضان رقم مي خورد.
استان هرمزگان كه تقريبا همه اقوام ايراني از كرد، لر و آذري و هموطنان كرماني، شمالي، بوشهري و خوزستاني با گويش هاي مختلف را در خود جاي داده و به نمايشگاهي از آيين هاي رمضاني ايران تبديل شده است.
اين تنوع قومي و فرهنگي و مذهبي سبب شده جاي جاي استان هرمزگان در ايام و مناسبت هاي مختلف همچون رمضان، محرم و عيدها زيباتر از ساير نقاط كشور باشد و در ماه رمضان نيز افزون بر پخت غذاها و پيش غذاهاي محلي مردم بومي استان، هنگام عبور از هر محله اي در زمان افطار بوي غذاها و شيريني هاي بومي و محلي اقوام مختلف از رشته خوشكار گيلان گرفته تا رنگينك جنوب، به مشام مي رسد.
گزارش: رقيه غلامي زاده خبرنگار خبرگزاری بسیج
