به گزارش خبرگزاری بسیج از اردبیل،
سوره شُعَراء بیست و ششمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۱۹ قرآن جای دارد. نامگذاری این سوره به نام شُعَراء به دلیل سخن گفتن از شاعران در آیات ۲۲۴ تا ۲۲۷ آن است.
سوره شعراء به موضوع نهضت انبیاء از حضرت نوح(ع) تا حضرت محمد(ص) و یادآوری سرانجام دشمنان آنان پرداخته و بیشتر روی اصول اعتقادی، توحید، معاد، دعوت پیامبران و اهمیت قرآن تأکید می‌کند. هدف اصلی سوره شعراء را دلداری به پیامبر در برابر تکذیب‌ها و تهمتهای قومش دانسته‌اند.
آیه انذار که در آن، خدا از پیامبر(ص) می‌خواهد تا خویشان نزدیکش را به اسلام دعوت کند، از آیات مشهور سوره شعراء است. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است هر کسی سوره شعرا را بخواند، به ازاء هر فردی که ایمان به نوح، هود، شعیب، صالح، ابراهیم، عیسی و محمد آورده و هر فردی که آنها را تکذیب کرده، ده پاداش داده می‌شود.
نامگذاری
نامگذاری این سوره به نام شُعَراء به دلیل سخن گفتن از شاعران در آیات پایانی (۲۲۴ تا۲۲۷) این سوره است.
نام دیگر این سوره طسم (خوانده می‌شود طا سین میم) است؛ چراکه با همین حروف مُقطَّعه شروع می‌شود. نام دیگر این سوره جامعه است؛ زیرا علاوه بر مسائل گوناگون، داستان چندین پیامبر و اقوام گذشته را در خود جمع کرده است.
مکان و ترتیب نزول
سوره شعراء جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، چهل و هفتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیست و ششمین سوره است و در جزء نوزدهم قرآن جای دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره شعراء ۲۲۷ آیه، ۱۲۲۳ کلمه و ۵۶۳۰ حرف دارد و از نظر حجم، از سوره‌های مَثانی و متوسط است که نیم جزء قرآن را در بر گرفته است.
سوره شعراء دوازدهمین سوره از سوره‌های مقطعات (سوره‌هایی که با حروف مقطعه آغاز می‌شوند) است و به این دلیل که با «طسم» شروع می‌شود، آن را جزو سوره‌های طَواسین دانسته‌اند.
سوره شعراء بیشترین تعداد آيات را بعد از سوره بقره دارد؛ هرچند از نظر تعداد كلمات چنين نيست و از بسيارى از سوره‌های قرآن كوتاه‌تر است.
محتوا
از دیدگاه علامه طباطبایی هدف اصلی سوره دلداری به پیامبر است که در برابر تکذیب اکثریت قومش نسبت به کتاب آسمانی(قرآن) و تهمت‌هایی مثل جنون و شاعری و نیز با بیان داستان‌های پیامبران پیشین و یادآوری سرانجام دشمنان آنان، به تکذیب کنندگان پیامبر هشدار داده که از سرنوشت آنان عبرت بگیرند.
مقاصد این سوره را توحید الهی، خوف از آخرت، تصدیق وحی بر حضرت محمد(ص) و رسالت جهانی او، دعوت به تقوا، بدفرجامی مخالفین نهضت انبیای الهی، منطق استبداد، شروع هرکار اصلاحی از خود و برنامه رستگاری و سرفرازی دانسته‌اند.
لحن آیات این سوره را هماهنگ با دیگر سوره‌های مکی دانسته‌اند که بیشتر روی اصول اعتقادی، توحید، معاد، دعوت پیامبران و اهمیت قرآن تأکید می‌کند.
تفسیر نمونه محتوای سوره شعرا را به سه بخش تقسیم کرده است:
بخش اول: عظمت قرآن، دلداری به پیامبر در برابر پافشاری و خیره‌سری مشرکان، اشاره به نشانه‌های توحید و سخن از صفات خدا؛
بخش دوم: بازگویی فرازهایی از سرگذشت و مبارزات پیامبرانی چون نوح، ابراهیم، لوط، هود، صالح، شعیب و به‌ویژه موسی و اشاره به استدلال‌های منکران پیامبران و شباهت آن با استدلال‌های منکران پیامبر اسلام و در نهایت بیان عاقبت منکران پیامبران گذشته؛
بخش سوم: نتیجه‌گیری بخش‌های گذشته، توصیه به پیامبر درباره شیوه دعوت به اسلام و برخورد با مؤمنان، دلداری به پیامبر و بشارت به مؤمنان
سوره شعراء به قسمت‌هایی از داستان چندین تن از پیامبران و نحوه مواجهه اقوام آنان با دعوت پیامبران پرداخته است.
رسالت موسی، گفتگو با فرعون، مبارزه با ساحران، کوچ بنی‌اسرائیل همراه موسی و گذر از دریا، غرق شدن فرعونیان؛ (آیه‌های ۱۰-۶۸)
گفتگوی ابراهیم با (پدرش) آزر و قومش، استغفار برای آزر؛ (آیه‌های ۶۹-۸۹)
گفتگوی نوح با قوم، غرق شدن قوم و نجات نوح و یارانش؛ (آیه‌های ۱۰۵-۱۲۰)
گفتگوی هود با قوم عاد، عذاب قوم عاد؛ (آیه‌های ۱۲۳-۱۴۰)
گفتگوی صالح با قوم ثمود، پی‌کردن ناقه صالح، عذاب قوم ثمود؛ (آیه‌های ۱۴۱-۱۵۸)
گفتگوی لوط با قوم، عذاب قوم لوط؛ (آیه‌های ۱۶۰-۱۷۶)
گفتگوی شعیب با اصحاب ایکه و عذاب آنان. (آیه‌های ۱۷۶-۱۸۹)
شأن نزول برخی آیات
درباره سبب نزول آیات ۲۲۴ تا ۲۲۷ سوره شعراء آمده است که در زمان رسول الله(ص) دو نفر، همدیگر را با زبان شعر هجو می‌کردند و عده‌ای از مردم نادان نیز آنها را تبعیت می‌کردند که آیه «وَ الشُّعَراءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ؛ و شاعران را گمراهان پيروى مى‌كنند.» نازل شد. با نزول این آیه عبدالله بن رواحه، کعب بن مالک و حسان بن ثابت نزد پیامبر آمده و گفتند خداوند می‌دانست که ما شاعر هستیم و نزول این آیه باعث هلاکت ما خواهد شد. بعد از این گفتگو آیه ۲۲۷ «إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيراً؛ مگر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده و خدا را بسيار به ياد آورده...» نازل شد.
در واقع آیه پایانی سوره شعرا استثنایی است که شاعران مؤمن صالح را از حکم کلی‌ای که درباره شاعران در آیه ۲۲۶ گفته شد خارج می‌سازد.
نویسنده تفسیر نور پیام‌هایی را از آیه استنباط کرده مانند: مخالف نبودن اسلام با هنر و مخالفت کردن با شعر بی‌هدف، عدم همراهی شعر با ایمان و تقوا نتیجه‌اش گمراهی و سردرگمی است، پیروی نااهلان و بی هدفی و بی عملی از آفات شعر است، جدایی شعر و هنر از ایمان، هموار ساختن مسیر برای منحرفان است.
آیات مشهور
آیاتی از سوره شعراء از جمله آیه انذار، آیات متضمن دعاهای حضرت ابراهیم(ع) (۸۳ تا۸۹) و آیه ۲۱۵ مبنی بر رعایت تواضع نسبت به مؤمنان توسط پیامبر(ص) از آیات مشهور این سوره است.
پیامبران وطلب مزد نکردن از مردم
وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ ۖ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَىٰ رَبِّ الْعَالَمِينَ (آیه ۱۰۹)
(ترجمه: من برای این دعوت، هیچ مزدی از شما نمی‌طلبم؛ اجر من تنها بر پروردگار عالمیان است.)این آیه از زبان حضرت نوح(ع) است که تصریح براین نکته دارد که او دربرابر ابلاغ رسالت الهی به مردم مزد و اجری از آنان در خواست نمی‌کند و هیچ طمع دنیوی در این کار ندارد و فقط از باب خیر خواهی و نصیحت پیام الهی را به قومش می‌رساند وتأکید نوح(ع) بر این که مزدش را «ربّ العالمین» می‌دهد دلالت بر توحید خالص و ناب دارد زیرا که قوم او برای هر عالمی الهی را باور داشتند وآن را عبادت می‌کردند و خدواند(الله) را خدای خدایان(اله الآلهه) می‌دانستند و این که نوح، «الله» را ربّ العالمین معرفی کرده تصریحی است بر توحید در عبادت که همان اختصاص عبادت به ذات خداوند، و این که هیچ کسی جز خدای واحد(الله) شایسته عبادت نیست.
در خواست نکردن اجر و مزد از مردم در برابر انجام رسالت در قرآن کریم از زبان دیگر پیامبران نیز نقل شده مانند پیامبر اسلام (ص) در سوره انعام آیه ۹۰ ونیز شعیب(ع) سوره شعرا آیه ۱۸۰ و این اختصاص به تعداد محدودی از پیامبران ندارد بلکه تمام آنان تنها برای انجام وظیفه الهی خویش ابلاغ رسالت می‌کردند تفسیر نور از این آیات استفاده کرده که مبلغان دینی نباید توقع مادی از مردم داشته باشند و از قرار گرفتن در موضع تهمت دنیا پرستی دور باشند و با توکل بر خداوند می‌توانند از مردم بی‌نیاز باشند .
دعاهای حضرت ابراهیم(ع)
«رَبِّ هَبْ لِي حُكْمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ﴿٨٣﴾وَاجْعَل لِّي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ﴿٨٤﴾وَاجْعَلْنِي مِن وَرَ‌ثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ﴿٨٥﴾وَاغْفِرْ لِأَبِي إِنَّهُ كَانَ مِنَ الضَّالِّينَ﴿٨٦﴾وَلَا تُخْزِنِي يَوْمَ يُبْعَثُونَ﴿٨٧﴾يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ﴿٨٨﴾إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّـهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ﴿۸۹﴾»
(پروردگارا، به من دانش عطا كن و مرا به صالحان ملحق فرماى، و براى من در [ميان] آيندگان آوازه نيكو گذار، و مرا از وارثان بهشت پر نعمت گردان، و بر پدرم ببخشاى كه او از گمراهان بود، و روزى كه [مردم] برانگيخته مى‌شوند رسوايم مكن: روزى كه هيچ مال و فرزندى سود نمى‌دهد، مگر كسى كه دلى پاك به سوى خدا بياورد.)
آیات ۸۳ تا ۸۹ سوره شعراء دعاهای قرآنی است که از زبان حضرت ابراهیم(ع) نقل شده است. این دعاها پس از یادآوری نعمت‌های خداوند در آیات قبلی است که ابراهیم(ع) را وادار به اظهار حاجت به درگاه الهی نموده تا به قوم بت‌پرست نشان دهد هرچه برای دنیا و آخرت می‌خواهند باید از خداوند طلب کنند و این نشانه‌ای از ربوبیت مطلقه خداوند دانسته شده است.
علامه طباطبایی این فراز ازدعای ابراهیم (وَاجْعَلْ لِي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ) را به این معنی تفسیر کرده که در آینده خداوند کسی را مبعوث کند که رسالت او را تبلیغ کند و مردم را به آیین توحیدی او فرابخواند وی افزوده که همین مضمون با تعبیر دیگر در سوره صافات آیه ۱۰۸ در باره ابراهیم (ع) آمده است وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ (ترجمه:و نام نیک او را در امّت‌های بعد باقی نهادیم.) وهمین تعبیر آیه۸۴ سوره شعراء در سوره مریم آیه ۵۰ بعد ازنام زکریا، یحیی، عیسی، ابراهیم، موسی وهارون نیز آمده است وَوَهَبْنَا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنَا وَجَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا (تر جمه: و از رحمت خود به آنان عطا کردیم؛ و برای آنها نام نیک و مقام برجسته‌ای (در میان همه امّت‌ها) قرار دادیم.) و منظور از این تعبیر این است که رسالت این پیامبران پس از آنان نیز با مبعوث شدن دیگر پیامبران تداوم خواهد داشت.
البته برخی از محققان «عَلِیّاً» را در آیه ۵۰ سوره مریم وَ جَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا به معنای امام علی(ع) دانسته‌اند و از منابع روایی نیز تأییداتی برایش نقل کرده‌اند.
برخی از مفسران نیز «لسان صدق علیا» را به نام نیک میان مردمان تفسیر کرده‌اند.
درخواست علم و دانش، الحاق به صالحان، ماندگاری در یاد و خاطره آیندگان، درخواست عاقبت خیر و بهشت جاویدان، آمرزش گناهان والدین و عدم رسوایی در روز قیامت از دعاهایی است که حضرت ابراهیم از درگاه خداوند طلب اجابت آن را داشت.
آیات ۸۸ و ۸۹ سوره شعراء در مناجات امام علی(ع) در مسجد کوفه به کار رفته است و نیز مضمون آیه ۸۸ در مناجات منظوم امیرالمؤمنین (ع) وجود دارد.
به همین دلیل از آیات مشهور این سوره محسوب می‌گردد.
مضمون این دو آیه عدم سودمندی فرزندان و اموال در قیامت است زیرا تأثیر این امور منحصر در زندگانی دنیا و در روابط حاکم بر آن است ولی در روز قیامت که روز پرده برداشته شدن از حقایق و منقطع شدن اسباب دنیایی است نفعی بر آنها مترتب نیست و این دو نمونه (مال و فرزند) به معنای باطل شدن جامعه‌های دنیایی و آثار حاکم بر آنها در روز قیامت است و تنها معیار سعادتمندی در قیامت بهره‌مندی از قلب سلیم است خواه صاحب قلب سلیم در دنیا مال و فرزند داشته یا نداشته و منظور از قلب سلیم همان نفسی است که از تیره‌گی‌های ظلم که همان شرک و معصیت است سالم مانده باشد .
آیه انذار (۲۱۴)
«وأَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الْأَقْرَبین﴿۲۱۴﴾»
(و خویشانِ نزدیکت را هشدار ده.)
پس از نزول آیه انذار در سال سوم بعثت، پیامبر اسلام(ص) مأمور شد خویشانش را به اسلام بخواند و آنان را بیم دهد. بر طبق تفاسیر شیعه و برخی از تفاسیر اهل سنت، پیامبر(ص) چهل نفر از خویشان نزدیکش را به مهمانی دعوت نمود و از آنها خواست اسلام بیاورند و گفت: هر که ایمان بیاورد، وصی و جانشینش خواهد بود. در این جلسه تنها حضرت علی(ع) ایمان آورد.
در کتاب‌های شیعه و اهل سنت، روایاتی درباره این آیه از جمله حدیث یوم الدار آمده است. شیعیان از این حدیث برای حقانیت مذهب خود استفاده می‌کنند.
علامه طباطبایی نهی رسول خدا(ص) از شرک در آیه قبلی و انذار نزدیکانش در این آیه را اشاره به عدم وجود استثناء در دعوت دینی دانسته است و افزوده است که هیچ گونه سهل انگاری و مسامحه در ابلاغ رسالت پیامبران نیست (بر خلاف آن چه در نظام پادشاهی هست)و فرقی در بیم دادن و انذار میان پیامبر و امتش و میان نزدیکان و خویشان و بیگانگان نیست .
آیه خفض جناج (۲۱۵)
«وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۲۱۵﴾»
(و براى آن مؤمنانى كه تو را پيروى كرده‌اند، بال خود را فرو گستر.)
تواضع و مهربانی با مؤمنانی که از پیامبر اسلام(ص) پیروی(اطاعت) می‌کنند، دستوری است که خداوند به پیامبرش در این آیه می‌دهد. عبارت کنایی گشودن پر و بال برای مؤمنان را همانند پر و بال گشودن پرندگان برای فرزندان خود، نشانه‌ای از اوج رفتار توأم با مهر و محبت پیامبر(ص) با پیروان خود دانسته‌اند که هم در برابر حوادث احتمالی مصون بمانند و هم از تشتت و پراکندگی حفظ شوند.مضمون این تعبیر و شبیه به آن در آیه ۸۸ سوره حجر نیز آمده است (وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ ترجمه:و بال (عطوفت) خود را برای مؤمنین فرود آر.)
منظور از تبعیت مومنان از پیامبر(ص) همان اطاعت از اوست به قرینه آیه بعد(فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ ترجمه: اگر تو را نافرمانی کنند بگو: «من از آنچه شما انجام می‌دهید بیزارم»)بر این اساس خلاصه معنای دو آیه این است که ای پیامبر اگر این مردم به تو ایمان آوردند واز تو پیروی کردندآنان را دور خود جمع کن و پر و بال رأفت برایشان بگستران و به تربیتشان بپرداز و اگر نافرمانیت کردند از عملشان بیزارى جوى.
استفاده از این تعبیر محبت‌آمیز در این آیه را همچنان به دلیل تعدیل انذاری دانسته‌اند که در آیه قبل وجود داشت؛ با این توضیح که اگر یک‌جا به دلیل مسائل تربیتی تکیه بر بیم و انذار می‌شود؛ بلافاصله تکیه بر محبت و مهربانی شود تا از این دو معجونی مناسب فراهم آید.
فضیلت و خواص
در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) آمده است هر کسی سوره شعرا را بخواند، به ازاء هر فردی که ایمان به نوح، هود، شعیب، صالح، ابراهیم، عیسی و محمد آورده و هر فردی که آنها را تکذیب کرده، ده پاداش داده می‌شود
