به گزارش خبرنگار بسیج، بر خلاف گذشته که توسعه به معنای "چیرگی بر طبیعت"بود در دهه‌های اخیر مفهوم توسعه تحولات زیادی به همراه داشته و امروز مفهوم توسعه پایدار به معنای استفاده بهینه و صیانتی از طبیعت و حفظ و نگهداری آن برای نسل‌های آینده است.
طی سال‌های گذشته حاکمیت توسعه به معنای چیرگی بر طبیعت در بین مدیران پیامدهای منفی برای طبیعت به همراه داشته است و انسان همچنان درگیر این طبیعت است و شوربختانه این پیامدها همانند پدیده ریزگردها فرامرزی است و بعضا کشورها و ملت‌های متعددی را درگیر می‌سازد.
با این حال جای امیدواری است که انسان امروز به ویژه نسل‌های جوان‌تر با احساس مسئولیت بیشتری به طبیعت پیرامون خود می‌نگرد و به خوبی دریافته است که بقای خودش در گرو حفظ و ماندگاری محیط زیست است. یکی از جلوه‌های مهم طبیعی که آثار رفتارهای انسانی در بازه زمانی کوتاه خود را نشان می‌دهد تالاب‌هاست ، در همین راستا شعار امسال روز جهانی «حیات انسان و تالاب‌ها درهم آمیخته است» انتخاب شده است.
یکی از تصمیمات مبتنی بر خرد جمعی جهانی برای حفظ و صیانت از تالاب‌ها کنوانسیون رامسر است که با انگیزه مشارکت بین‌المللی و همکاری همه‌جانبه در مطالعه، بررسی، حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه از تالاب‌های مهم و به خصوص تالاب‌هایی که اهمیت حیاتی برای پرندگان آبزی، کنار آبزی، بومی و مهاجر دارند، تشکیل شده است.
مطابق ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست تالاب‌ها نیز مانند مناطق چهارگانه (اثر طبیعی ملی، پارک‌های ملی ، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده) به استثنای تالاب انزلی در اختیارسازمان حفاظت محیط زیست بوده و این سازمان در بهره‌برداری از تالاب‌ها، قائم مقام قانونی موسسات و سازمان‌های مربوط بوده ولی حق واگذاری عین آنها را ندارد.
خدمات تالاب‌ها؛ از تامین معیشت تا اکوسیستم منطقه
بیشترین تنوع حیات و بیشترین تولید ماده زنده در واحد سطح در تالاب‌ها صورت می گیرد از این جهت تالاب‌ها حافظ تنوع زیستی و ذخایر ژنی وابسته به خود هستند. علاوه بر این تالاب‌ها از جمله مسیرهای حمل و نقل آبی به شمار می‌روند.
تالاب‌ها نقش مهمی در زندگی و معیشت ساکنان اطراف خود ایفا می‌کنند. تالاب‌ها علاوه بر اینکه تامین کننده شکار و صید برای مردم بومی هستند، منبع تامین آب برای کشاورزی و شرب هستند، علاوه بر این نیاز ساکنان منطقه به چوب و علوفه را تامین می‌کنند.
در سال‌های اخیر هر چند انسان به واسطه توسعه تکنولوژیک کمتر از صنایع دستی استفاده می‌کند اما به هر حال معیشت و زندگی بخشی از جوامع محلی به این صنایع وابسته است از این جهت صنایع دستی تالابی منبع درآمد پایدار برای بومیان و جوامع محلی به شمار می‌رود.
در کنار صنایع دستی مرتبط با تالاب‌ها، این مکان‌های ارزشمند امروزه از جذاب‌ترین و بکرترین محیط‌های طبیعی اکوتوریسم ، زیبایی‌شناسی و میراث فرهنگی هستند و همه ساله گردشگران زیادی از این تالاب‌ها و حیات وحش آن بازدید می‌کنند.
تالاب‌ها علاوه بر این کنترل کننده سیلاب‌های ویرانگر و رسوب رودخانه‌ها هستند، تنظیم کننده اقلیم محلی بوده و به عنوان تلطیف کننده هوا و بادشکن عمل می‌کنند.
بسیاری از مواد زائد و بار آلودگی بیولوژیکی و شیمیایی آب‌های سطحی توسط تالاب‌ها تثبیت و غیر فعال می‌شوند و در عین حال نقش مهمی در تثبیت ازت و چرخه کربن بازی می‌کنند.
عوامل تهدید تالاب‌ها
طی دهه‌های اخیر رفتارها و اقدامات انسان برای توسعه بدون توجه به پیامدهای محیط زیستی آن اثرات مخربی در پی داشته است. در عین حال خشکسالی‌های پیاپی و عدم مدیریت نامناسب ریسک خشکسالی تالاب‌ها را به شدت در معرض خطر قرار داده است و با توجه به اینکه ایران در دهه‌های اخیر به شدت از این خشکسالی‌ها متاثر بوده این خشکسالی در تالاب‌ها بیش از پیش ظهور و بروز یافته است.
سدسازی بدون توجه به اثرات مخرب آنها بر تالاب‌ها، اجرای سیاست‌های آبرسانی از مناطق پرآب به کم‌آب کشور بدون توجه به اثرات سوء زیست محیطی بر روی تالاب‌ها و اجرای سیاست‌های راه‌سازی در برخی از تالاب ها باهدف کوتاه کردن مسیر ضربات هولناکی بر پیکره تالاب‌ها وارد کرده است.
علاوه بر این اجرای طرح‌های کشاورزی "آب‌بر" بدون توجه به قانونمندی اقلیم‌های خشک و بهره‌گیری از تالاب به عنوان مخزن آب کشاورزی در دسترس تالاب‌ها را در معرض خطر قرار داده است.
تغییرات کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز و در پی آن افزایش فرسایش خاک و پر شدن تالاب‌ها با رسوبات، وارد کردن گونه‌های غیربومی گیاهی و جانوری به تالاب‌ها و بر هم زدن تعادل طبیعی این اکوسیستم‌ها، تخلیه فاضلاب‌های شهری ، صنعتی و کشاورزی و آلودگی تالاب‌ها از دیگر اقدامات مخرب انسان بر تالاب‌ها بوده است.
بی‌توجهی انسان به محیط زیست و تالاب‌ها پیامدهای تلخی برای تالاب‌ها به همراه داشته است با این حال از زمانی که انسان دریافته است در محیط زیست تخریب شده زیست انسانی هم در معرض خطر و نابودی قرار می‌گیرد از همین رو تلاش‌هایی برای احیای تالاب‌ها آغاز کرده است ، با این حال این تلاش‌ها علاوه بر اینکه پرهزینه است، به نوعی مبتنی بر آزمون و خطا هم هست و معلوم نیست این اقدامات و تلاش‌ها پیامدهای مخربی دیگری بر سایر اجزا و ارکان محیط زیست نداشته باشد.
میانگین بارش در استان اردبیل ۳۱۶ میلی متر در سال و حجم بارش دریافتی در سطح استان بالغ بر ۷۵ میلیون مترمکعب برآورد شده است. ارس چای، قره سو، بالیخلوچای، قوری چای، قزل‌اوزن و اهرچای عمده‌ترین جریانات رودخانه‌ای استان اردبیل هستند.
از مجموع تالاب‌های استان پنج تالاب حفاظت شده نئور، تالاب‌های رود ارس، تالاب میل مغان، تالاب آت گلی و طاووس گلی مشگین‌شهر که منشاء طبیعی دارند، در فهرست قانون حفاظت و احیا و مدیریت تالاب‌های کشور ثبت شده و در قالب آیین‌نامه اجرایی جلوگیری از تخریب و آلودگی تالاب‌ها تحت نظارت و پایش این اداره کل قرار دارد.
اداره کل محیط زیست استان اردبیل برنامه پایش و مقابله با گونه مهاجم کاراس در تالاب نئور را در دستور کار دارد ، این گونه مهاجم این تالاب ارزشمند را به شدت در معرض خطر قرار داده بود. با این حال در ۲ سال اخیر جمع آوری فیزیکی و استفاده از تور در ۲ مقطع فصل بهار و پاییز نتایج امیدبخشی برای پاکسازی این گونه مهاجم و احیای تالاب نئور به همراه داشته است به طوری که با این اقدامات شرایط برای خودپالایی اکوسیستم تالاب نئور فراهم شده است و در صورت تداوم این وضعیت می‌توان از این تجربه ارزشمند در سایر تالاب‌های کشور هم استفاده کرد.
تالاب‌های اردبیل همه ساله میزبان هزاران پرنده مهاجر است به طوری که همه ساله بیش از ۷۰ گونه پرنده مهاجر آبزی و کنار آبزی از اواسط فصل پاییز تا اواخر فصل زمستان از کشور روسیه و کشورهای اسکاندیناوی به منطقه مهاجرت می‌کنند که در اواخر دی ماه سرشماری این پرندگان در سطح تالاب‌های استان انجام می‌شود.
اردک بلوطی- اردک مرمری- پلیکان خاکستری- سنقر تالابی –عقاب تالابی – مرگوس سفید- غاز پیشانی سفید کوچک- لک لک –حواصیل–اگرت- اردک تاجدار- گیلار- اردک نوک پهن- فیلوش- آبچلیک ها- اردک چشم طلایی- اردک سیاه کاکل- اردک سرسیاه- طاووسک- انواع سلیم‌ها- قوی گنگ- قوی فریادکش- قوی کوچک- انواع کشیم و زنگوله بال از جمله گونه‌های نادری هستند که در تالاب‌های استان اردبیل دیده شده‌اند.
در این راستا روز گذشته و به مناسبت روز جهانی تالاب‌ها کارگاه آموزشی ویژه مدرسان کتاب انسان و محیط زیست در اردبیل با حضور اساتید دانشگاه و دبیران کتاب انسان و محیط زیست در سالن اجتماعات اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل برگزار شد.
حسن قاسم‌پور ، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل در این کارگاه آموزشی با اشاره به اهمیت آموزش مطالب مرتبط با محیط زیست در مدرسه اظهار کرد: با وجود تمام تلاش‌هایی که برای حفظ محیط زیست انجام می‌شود اگر در حوزه تنویر افکار عمومی و آموزش‌های عمومی ضعیف عمل کنیم، نتیجه رضایت‌بخش نخواهد بود.
وی با بیان اینکه یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایه اصلی توسعه پایدار، حفظ محیط زیست است، هدف از برگزاری این کارگاه را توانمندسازی دبیران و ارتقای دانش زیست محیطی آنها عنوان کرد.
در ادامه دکتر مصطفی‌زاده و دکتر قربانی از اعضای هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی به ارائه مطالب مرتبط با آب و خاک و تالاب و کتاب انسان و محیط زیست پرداختند.
روز گذشته همچنین به مناسبت روز جهانی تالاب (۲ فوریه - ۱۳ بهمن ماه) برنامه پرنده‌نگری با شرکت اساتید دانشگاه محقق اردبیلی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان، جمعی از دبیران محیط زیست آموزش و پرورش استان، دوستداران طبیعت، انجمن‌های پرنده‌نگر و سمن‌های استان در تالاب شکار ممنوع شورابیل برگزار شد.
