از سوی دیگر بسیج به دلیل فراگیر و مردمی بودن و نقش حساس در تعاملات اجتماعی،سیاسی،نظامی و امنیتی ایفا کردن در کانون توجهات قرار دارد؛لذا در سازمان‌های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی و نظامی نیز که در تعامل با بسیج قرار دارند،نیاز به شناخت کارکرد بسیج در ابعاد مختلف و به ویژه بعد مربوط به خود را دارند.
تلاش ما در آستانه چهل و پنجمین سال پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی پاسخ به این سوال است که بسیج از منظر مقام معظم رهبری در ابعاد اجتماعی،سیاسی،فرهنگی،اقتصادی،دفاعی،امنیتی دارای چه کارکرد‌ها و وظایفی است ؟ به عبارت دیگر مجموعه کارکرد های بسیج را باید پس از ۴۵ سال شناخت،زیرا حضور سازمان یافته‌ی مردم به عنوان "بسیج" در صحنه‌های مختلف در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی،کارکردهای متعددی را برای بسیج به همراه داشته است که باید شناخت منظمی از آنها به‌دست آورد.
1_از بعد اجتماعی،حضور جوانان و نوجوانان در تشکل‌های مختلف بسیج دانش آموزی و دانشجویی،برگزاری اردوهای مختلف توسط رده‌های مقاومت بسیج در سطح شهرستان،استان یا کشور و یا خارج از کشور به بلوغ اجتماعی افراد جامعه،آشنا کردن ایشان به آداب و رسوم اجتماعی دیگر فرهنگ‌ها و در نهایت به تربیت آداب اجتماعی،وحدت جامعه و مشارکت اجتماعی مردم کمک بسیار مهم و موثری کرده است.
2_از بعد سیاسی نیز بسیج با ایفای نقش در انتخابات و تشویق و ترغیب مردم،نیز به‌ویژه جذب جوانان و نوجوانان بسیجی به مشارکت سیاسی از ابعاد داخلی و خارجی،به بیداری سیاسی مردم کمک فراوانی کرده استکه امید است اکنون که در خلال دهه فجر مبارک در آستانه انتخابات مجلسین هستیم شاهد مشارکت پرشور این قشر ارزشی باشیم
3_از بعد فرهنگی با برگزاری دوره های مختلف آموزشی،علمی و اعتقادی،برگزاری مسابقات فرهنگی،مراسم مذهبی و ملی در این عرصه نیز نقش آفرینی کرده است.
4_از بعد اقتصادی با ایجاد تعاونی‌های مختلف و اجرای پروژه‌های مهم مانند:واکسیناسیون فلج اطفال و تنطیم خانواده،همیاری سازمان یافته مردم را به نظام و دولت نشان داده است.
5_از بعد دفاعی و امنیتی،با انجام آموزش نظامی،امدادی و برگزاری مانورهای مختلف و ایجاد پست‌های ایست بازرسی و جمع آوری اخبار و رویدادها زمینه مشارکت وسیع مردمی و نیز ایجاد آرامش و رفاه جامعه را فراهم آورده است.
از این منظر با تاکید بر این نکته که افراد جامعه و قشر‌های مختلف و صنف‌ها که "عده و عده" بسیج را فراهم می‌آورند و یا شرکت خود و نیز کمک‌‌های مادی و معنویشان بسیج را هویت عینی می‌بخشند،محتاج انگیزه و شور و اشتیاق لازم اند.این انگیزه نیز ناشی از شناخت نقش ایشان در بسیج و پایگاه اجتماعی کسب شده ناشی از آن است.بنابراین لازمه حضور افراد و گروه‌های انسانی داوطلب عضویت در بسیج و همچنین تداوم حضور اعضا مستلزم شناخت همه جانبه از این پدیده اجتماعی است.
در این بررسی،موضوع بسیج،کارکردهای مختلف آن و نیز اهداف و اصول بسیج را از دیدگاه مقام معظم رهبری مورد توجه قرار داده ایم،از حوزه‌های مختلف جامعه شناسی سیاسی،جامعه شناسی انقلاب و نیروهای نظامی برای ترسیم تئوریک مجموعه کارکردهای بسیج استفاده می‌کند.
همچنین نتایج این نگاه می‌تواند کمک موثری به شناخت جامعه از بسیج بکند زیرا مسئولان با درک واحد و مشابه از این موضوع،می‌توانند راه تحقق ارتش بیست میلیونی را هموار کنند؛زیرا بسیج با داشتن کارکردهای متناسب با نیازهای جامعه،انقلاب و جوانان است که با توجه بیانیه استراتژیک گام دوم رهبری معظم می‌تواند به نقش آفرینی و پویایی خود در حفظ حراست از انقلاب اسلامی،دستاوردهای آن و گسترش آنها ادامه دهد و نقش منحصر به‌فردی همانند دوران نورانی دفاع مقدس داشته باشند.
در نتیجه این نگاه از روش تحلیل محتوا استفاده میگردد که جامعه آماری چنین است :
_با توجه به موضوع اصلی این بررسی و تحلیل بسیج از دیدگاه مقام معظم رهبری است_مجموعه سخنرانی‌ها،پیام‌ها و نامه‌های ایشان در کتاب‌های حدیث و ولایت،زمزم ولایت،سپاه از دیدگاه مقام معظم رهبری،راهبردهای ولایت،نور ولایت،رسالت دانشجوی مسلمان در شرایط فعلی انقلاب،بحران20،دوازدهمین مجمع سراسری فرماندهان سپاه و روزنامه های جمهوری اسلامی،کیهان و اطلاعات را در بر می‌گیرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره) در پنج آذر ۱۳۵۸ در سخت‌ترین روزهای انقلاب اسلامی یعنی به مدت کوتاهی از ۱۳ آبان که انقلاب در معرض شدیدترین تهدیدها از سوی آمریکا جنایتکار و هم پیمانانش قرار داشت فرمان تشکیل بسیج را دادند و بسیج توانست با پیروی از امر ولایت چه در آن زمان و چه در زمان جنگ تحمیلی و چه در دوران بعد از جنگ و سازندگی کشور و امروز مشکلات را در کمترین زمان و هزینه برطرف کند و به طور کلی بنا به فرمایش مقام معظم رهبری راهبرد بسیج رفع تهدیدها و تبدیل آن به فرصت‌ها است.
نقش بسیج در حوادث گوناگون, نقش محوری بسیج در جامعه به دو صورت است؛ یک شکل آن حضور نظامی بسیج در دفاع از میهن و آرمان‌های انقلاب است و آموزش‌های نظامی بسیج به همین خاطر است.در دوران هشت سال دفاع مقدّس، معجزه‌ی حضور بسیج خودش را نشان داد و بعد از آن هم در موارد گوناگون در کشور هر حادثه‌ای پیش آمده، بسیج در میدان دفاع نظامی از کشور و آرمان‌های انقلاب حضور داشته است.
بسیج همچنین در عرصه‌ی دفاع نرم، جنگ نرم که اینجا هم همین جور است. در عرصه‌ی جنگ نرم، یعنی عرصه‌ی علم، عرصه‌ی خدمت‌رسانی، عرصه‌ی سازندگی، عرصه‌ی تبلیغ ارزش‌های دینی، عرصه‌ی فرهنگی هم بسیج مثل عرصه‌ی نظامی حضور دارد و باید این نوع حرکت تقویت شود
نقش محوری بسیج در ارتقای اهداف نظام
شکل‌گیری ارتش مردمی و نیروی میلیونی متشکل از قشرها و گروه‌های مختلف مردم، گونه‌ای خاص از تعلق مردمی فراگیر و عمومی به امنیت و انسجام ملی کشور را در بدنه جامعه جاری می‌کند. این مهم با تنوع قشری و گستره وسیع حضور بسیج در متن جامعه معنا پیدا می‌کند و تا حد زیادی دولت و ملت را به‌ویژه در مشارکت و همراهی در حفظ و تداوم و مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی و مشارکت در امنیت ملی به عنوان تعلق خاطر عمومی مردم جامعه در یک جبهه قرار می‌دهد. به عبارت دیگر بسیج اندیشه امنیت ملی را از سازمان‌های رسمی و خاص حاکم به بدنه جامعه منتقل می‌کند و از پایگاه مردمی به بازآفرینی ضرورت حضور و نقش‌آفرینی در عرصه امنیت ملی به عنوان حلقه اتصال حاکمان و مردم می‌پردازد.
نیروهای مسلح ،از نهادهای اجتماعی به حساب می‌آیند که نقش بزرگی در انسجام و همبستگی و تقویت عناصر هویت ملی، از طریق کارکردهای مختلف خود برعهده می‌گیرند. این نقش‌آفرینی از طریق نظام خدمت همگانی، تشکیل یک سازمان تام، آموزش و الگوسازی در بخش‌های مختلف نیروهای مسلح جریان می‌یابد.
بسیج به عنوان یک ارتش مردمی بخشی از نیروهای مسلح به حساب می‌آید و از این طریق بخشی از کارکردهای انسجام‌بخش نیروی مسلح به عنوان یک نهاد اجتماعی در جامعه را برعهده دارد.
کارکرد انسجام‌بخش بسیج در نقش یک نیروی مسلح مردمی در گستره سازمانی، در کوی و برزن، انواع آموزش‌های نظامی، آمادگی دفاعی، فعالیت‌های فرهنگی، عقیدتی، سیاسی، مذهبی، تشریفات نظامی مانند اردوها، رزمایش، پوشش و لباس خاص و نظام درجه و ترتیبات ارتقای سازمانی که برای نیروهای مردمی عضو به اجرا درمی‌آید، به شکل مستقیم نمایان است. همچنین هر یک از این بخش‌ها علاوه بر تاثیرگذاری بر رفتار مخاطبان، رفتاری برای اعضای ملت به نمایش می‌گذارد که به شیوه مستقیم و غیرمستقیم در خدمت فرهنگسازی و هویت‌بخشی به جامعه قرار می‌گیرد.
آیت الله دکتر سید رسول میرشفیعی
مسئول قرارگاه جهادی فرهنگی تبلیغی شهید سردار سپهبد پاسدار حاج قاسم سلیمانی
