لزوم بازنگری در مصارف آب مشهد/تشدید فرونشست زمین در پی بحران آبی/بین دو سبک زندگی پایدار و ناپایدار باید یکی را انتخاب کنیم

به گزارش خبرگزاری بسیج خراسان رضوی از مشهد، سمینار «بحران آب و چالش‌های توسعه پایدار» که با حضور محمد درویش و محمد فاضلی از کنشگران محیط زیست در محل سالن اجتماعات اتاق بازرگانی مشهد برگزار شد بر لزوم بازنگری در مصارف آب این کلان شهر و تشدید فرونشست زمین در استان خراسان رضوی در پی بحران آبی تاکید شد.

در این نشست، درویش به ارائه تحقیقی با عنوان «عیار تاب آوری امروز خراسان و چشم انداز آینده» پرداخت.وی از وضعیت وخیم آبی خراسان رضوی سخن گفت و اظهار کرد: مردم خراسان رضوی بیش از 30.7میلیارد مترمکعب (بیش از آن چیزی که در طول ۴۰ سال اخیر وارد سفره های آب زیرزمینی شده) از سفره‌ها آب برداشت کرده‌اند. این در حالی است که این رقم در استان اصفهان معادل  13.1 میلیارد مترمکعب است. از این رو وضعیت استان خراسان رضوی دو برابر وخیم‌تر از استان‌های بحرانی کشور در حوزه آب است.

درویش ادامه داد: یزد، البرز و خراسان رضوی از جمله استان‌هایی هستند که بیش از ورودی دشت‌ها آب برداشت کرده‌اند؛ به طوری که خراسان رضوی ۱۷۳ درصد بیش از اندازه مصرف آب داشته است. هم اینک مجبور شدیم ۱۹۰۰ لیتر در ثانیه از چاه‌هایی برای تامین آب شرب مردم مشهد استفاده کنیم که خطرناک و حاوی نیترات هستند و این مسئله می‌تواند خطرات جبران ناپذیری را برای سلامت شهروندان به دنبال داشته باشد.

وی با طرح این مدعا که پروژه آرامستان گلبهار موجب آلایندگی منابع اندک آب زیرزمینی دشت مشهد می‌شود، گفت: در بازدیدی که از این آرامستان داشتم، متوجه شدم که به تازگی چند حلقه چاه آب شرب به این منطقه اختصاص داده شده است. متاسفانه این منطقه دارای آبرفت‌های درشت دانه است و بیشترین میزان نفوذ آب در خاک را در این منطقه شاهد هستیم. مشخص است در آینده همین منابع اندک آب زیرزمینی دشت مشهد (با توجه به بحران سد دوستی و احداث ۱۵ سد دیگر روی هریرود) آلوده خواهد شد. لذا امیدوارم در جانمایی آرامستان تجدیدنظر شود.

این کنشگر محیط زیست با اشاره به این که بحران آب در مشهد فوق العاده جدی است، به طوری که فرایند فرونشست زمین در این کلان شهر قطعا شدت خواهد گرفت، اظهار کرد: نکته قابل توجه آن است که علاوه بر بحران کمّی آب، در حوزه کیفیت آب نیز با مشکل بسیار جدی مواجه هستیم. از سویی،  23.2میلیارد مترمکعب پساب در کشور تولید می شود و به جای تصفیه پساب‌ها، شاهد افزایش بحران کیفی آب هستیم. این مسئله طرح تعادل بخشی آب را با مشکل مواجه خواهد کرد. تصفیه پساب باید به فرصت تبدیل شود این در حالی است که به بحران مضاعف تبدیل شده است.

درویش با تاکید بر این که صرفا اعطای تسهیلات راه نجات بخش کشاورزی نیست، افزود: باید کشاورزی را ارتقا دهیم. باید به سمت کشت‌های گلخانه ای حرکت کنیم. آمارها حاکی از آن است که آبیاری تحت فشار نه تنها مشکل بحران آب را حل نکرده؛ بلکه مسئله را حادتر کرده است. در گذشته پرندگان می‌توانستند با آفات مقابله کنند و با فضولاتشان به حاصل خیزی خاک کمک کنند؛ اما در آبیاری تحت فشار تنوع زیستی را نیز نابود کردیم.در ادامه این سمینار محمد فاضلی به ارائه پژوهشی با عنوان «پیچیدگی مسئله آب در خراسان و مسئولیت کنشگران» پرداخت.

این جامعه شناس در تشریح پژوهش خود گفت: میزان مصرف آب در مشهد 2برابر میزان آب‌های تجدیدپذیر این کلان شهر است. در استان خراسان رضوی نیز میزان مصرف 1.7برابر میزان آب‌های تجدیدپذیر است. حجم کل آب‌های تجدیدپذیر این استان حدود ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب در سال است، در حالی که سالانه ۴ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود.

وی ادامه داد: نکته‌ای که در بحث مصرف آب در جامعه نهادینه شده این است که وقتی از لزوم کاهش مصرف آب در کشور سخن به میان می‌آید، بسیاری می‌گویند بیشتر مصرف آب کشور مربوط به بخش کشاورزی است و مصرف در این بخش باید کاهش یابد. در حالی که در شهری همچون مشهد میزان مصرف آب کشاورزی حدود ۵۴ درصد و میزان مصرف در بخش شرب و بهداشتی ۳۷ درصد است. در مجموع استان خراسان رضوی نیز، ۸۱درصد آب در بخش کشاورزی و ۱۳درصد در بخش شرب و بهداشتی مصرف می‌شود.

فاضلی با بیان این که عقلانیت یعنی درک محدودیت، اظهار کرد: خراسان رضوی زمین بسیار دارد اما آب کم دارد و در این شرایط آن چه توسعه استان را تعیین می‌کند، محدودیت تامین آب است، نه محدودیت زمین. متاسفانه بیشترین صنایع و معادن را در بزرگ‌ترین استان‌های کشور قرار دادیم که محدودیت خاک نداشته؛ اما محدودیت آب داشتند.

به گفته این جامعه‌شناس، در این شرایط برای دستیابی به پایداری منابع آب در خراسان رضوی، باید مصرف آب از ۴ میلیارد و ۶۰۰ هزار مترمکعب در سال به ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب برسد. یعنی باید مصرف آب در استان حدود ۲ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند و این تنها راه پایدارسازی مصرف آب در این خطه است. امروز فقط از طریق کاهش مصرف آب می‌توانیم پایداری آب را حفظ کنیم. نه‌تنها در آینده آب بیشتری در اختیار نداریم، بلکه آب کمتری در دسترس خواهد بود.

وی افزود: امروز عده‌ای در کشور راه حل مسئله آب را شیرین‌سازی آب خلیج فارس و انتقال آن به برخی استان‌ها می‌دانند؛ اما نکته این است که وقتی گفته می‌شود راه حل مسئله آب، شیرین‌سازی و انتقال آب است، مسئله ما به چگونگی تامین هزینه، نحوه شیرین‌سازی و انتقال آب تغییر می‌کند. به عبارتی مسئله آب مشهد با موضوع انتقال آب به مسئله دیگری تبدیل می‌شود؛ اما این وضعیت راهکار دیگری نیز دارد و آن کاهش ۲ میلیارد مترمکعبی آب است و اگر این راه حل برای موضوع آب مشهد انتخاب شود، مسئله به نحوه کاهش مصرف آب تغییر می‌کند.

فاضلی با بیان این که با انتخاب مسئله کاهش مصرف آب به عنوان راه حل بحران آبی، همه چیز باید تغییر کند، تصریح کرد: برای حل مسئله باید از توهم پر آبی به سازگاری با کم آبی بازگردیم. باید به حرف آن کشاورز خراسانی بازگردیم که در جواب سوال چند هکتار زمین داری، گفت :«من دو سیر آب دارم».

وی خاطرنشان کرد: در این شرایط رسالت کنشگران این است که در ابتدا نظریه‌های زمینه و نظریه‌های تغییر را تدوین و سپس  برای عمومی کردن نظریه‌های زمینه، کنشگری کنند. برای تغییر باید با هم حرف بزنیم و هماهنگی و همکاری ضروری داشته باشیم و در نهایت برای تولید قدرت سازمان دهی کنیم.

بین دو سبک زندگی پایدار و ناپایدار باید یکی را انتخاب کنیم

این جامعه شناس ادامه داد: برای این موضوع باید میان تمام ذی‌نفعان هماهنگی و همکاری وجود داشته باشد و کنشگری اتفاق بیفتد. این کنشگری را نمی‌توان از بیرون وارد کرد. همه چیز آن زمان زیبا می‌شود که مردم بگویند ما به انتقال آب نیاز نداریم و می‌خواهیم تغییر کنیم و مصرف آب خود را کاهش دهیم. این در نهایت باعث می‌شود ارزش‌هایی از جمله سبک زندگی پایدار، اقتصاد بهره‌ور، کسب‌وکارهای جدید، فناوری سازگار و... در جامعه به وجود بیاید.

فاضلی اضافه کرد: در نهایت ما باید بین دو سبک زندگی پایدار و تداوم زندگی ناپایدار یکی را انتخاب کنیم.