ابلاغیه مقام معظم رهبری در افزایش جمعیت اجرایی نشد

به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج،افزایش جمعیت سالمندان، واقعیت انکارناپذیر جوامع کنونی است و اصرارها بر افزایش زاد و ولد به منظور ایجاد توازن میان درصد جمعیت سالمند به جمعیت فعال(جوان) است. این موضوعی است که رهبر انقلاب را بسیار نگران کرده است. ایشان در بیانات مختلف فرموده‌اند: "در زمینه مسائل خانواده به معنای واقعی کلمه باید تحول ایجاد کنیم؛ امروز خبرها و گزارش‌های متقن به ما می‌گوید که کشورمان به سرعت به سمت پیری پیش می‌رود، این خیلی خبر دهشتناک و بدی است. از جمله مواردی است که آثار آن در وقتی ظاهر خواهد شد که هیچ‌گونه علاجی برای آن متصور نیست، اینها را باید با تحول انجام داد".
بطورکلی مسئله‌ی فرزندآوری مهم است و باید از پیری جمعیت ترسید زیرا یکی از پُرفایده‌ترین ثروتهای یک کشور، جمعیّت جوان آن است. اما این مسئله مهم با مشکلات و موانعی روبه‌رو است، در این باره گفتگویی با شهلا کاظمی‌پور جمعیت شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
اجرایی نشدن سیاست‌های تشویق به فرزندآوری در کشور
این دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران درباره نحوه اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت در کشور چنین گفت‌: بطورکلی سیاست‌های افزایش جمعیت فقط روی کاغذ نوشته شده‌اند و به مرحله اجرا درنیامده اند. تنها قانونی که البته نه بطور کامل اجرایی شد، مرخصی زایمان به خانم‌های کارمند بود که به عنوان سیاست‌های خُرد، در افزایش جمعیت تاثیر چندانی هم نداشت. همچنین تعداد کمی از سازمان‌های دولتی، درباره اجرای این قانون جوابگو هستند اما نهادهای خصوصی اصلا پاسخگو نیستند. همچنین برنامه‌های تنظیم خانواده که از پیش تعیین شده بود، کاملا مسکوت مانده و در واقع سیاست‌های تشویق به فرزندآوری در کشور ما اصلا اجرایی نشده است.
وی علاوه بر بیان این مقدمه، به بیان سایر عوامل موثر در کاهش باروری در گذشته و در حال حاضر پرداخت و گفت: بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که کشورهای توسعه یافته از حدود صد سال پیش در جهت کاهش باروری قدم برداشته‌اند و این کار در کشورهای جنوب شرقی آسیا، به حدود پنجاه سال گذشته می‌رسد. در واقع شاخص‌های توسعه در موضوع کاهش باروری اثر مستقیم گذاشت، یعنی جامعه به یک حدی از توسعه صنعتی، اقتصادی، علمی و... رسید و سطح تحصیلات افراد رُشد زیادی کرد، درنتیجه افراد به این تصمیم رسیدند که باید به کیفیت زندگی بیشتر توجه کنند تا کمیت.
افزایش شاخص‌های توسعه، خانواده‌ها را از فکر فرزندآوری بیرون آورد
کاظمی‌پور ارتقاء سطح بهداشت در جامعه را از عوامل موثر گذشته در کاهش مرگ و میر دانست و گفت: در سالیان گذشته ارتقاء سطح بهداشت، منجر به کاهش مرگ و میر شد و بررسی‌ها نشان داد جامعه‌ای که از نظر بهداشتی رشد کند، متعاقبا کاهش باروری را تجربه خواهد کرد. زیرا در شرایط ضعیف بودن بهداشت، خانواده اطمینان به زنده ماندن موالید خود نداشت، بنابراین مجبور بود تعداد زیادی موالید داشته باشد تا با مرگ تعدادی از آنها، تعداد قابل قبولی از موالیدش زنده بمانند و همانطور که گفتیم افزایش شاخص‌های توسعه، سبب شد تا اعضای خانواده به فکر ادامه تحصیل، اشتغال و کسب درآمد، بهبود اقتصاد خانواده و... باشند و کمتر به فرزندآوری بيانديشند.
سیاست‌های تنظیم خانواده، تحت الشعاع عوامل اجتماعی و اقتصادی
این دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران، در شرایط فعلی جامعه، نقش یکسری عوامل اجتماعی و اقتصادی را در جامعه بقدری پررنگ برشمرد که سیاست‌های تنظیم خانواده را کاملا تحت الشعاع قرار داده است و در این خصوص توضیح داد: شاخص‌های توسعه در گذشته، موجب کاهش جمعیت خودخواسته و برنامه‌ریزی شده بود اما در شرایط فعلی، علیرغم افزایش سطح تحصیلات، اشتغال خانم‌ها، افزایش وسایل ارتباط جمعی، افزایش آزادی‌ها و ...، یکسری نیازهای برآورده نشده وجود دارد که در جامعه ما نیز صدق می‌کند و فرزندآوری نیز یکی از نیازهای برآورده نشده برخی مردم جامعه کنونی ما است.
فرزندآوری در پیچ و خم تنگناهای متعدد
وی گفت: در دو دهه اخیر، شرایط زندگی بویژه از لحاظ اقتصادی به گونه‌ای تغییر کرده که خانواده‌ای که نیاز به حداقل سه فرزند را احساس می‌کرد، مجبور است به یک فرزند اکتفا کند. بدین ترتیب، در جامعه ما بین تعداد فرزند دلخواه و فرزند موجود، فاصله قابل توجهی وجود دارد که بطور ناخواسته در اثر تنگناهای اجتماعی رُخ داده است. این تنگناها عبارتند از مسائل سیاسی، مشکلات اقتصادی، معضلات فرهنگی جامعه، عدم احساس امنیت، نداشتن امید به آینده.
"تاخیر در ازدواج" و "فاصله زیاد ازدواج تا فرزندآوری" نتیجه تورم
کاظمی‌پور در یک جمع‌بندی کلی، بیان کرد: از طرفی شاخص‌های توسعه که انسان‌ها را به آستانه فکری بالا رساند و از طرف دیگر، موانع موجود ذکر شده که مردم با آن روبه‌رو شدند، در ایجاد تردید برای فرزندآوری کاملا موثر بوده‌اند. همانطور که در چند سال اخیر شاهد تورم عجیب در کشور بودیم که "تاخیر در ازدواج" و "فاصله زیاد ازدواج تا فرزندآوری"، نتیجه آن است.
ابلاغیه مقام معظم رهبری اجرا نشد
این عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه تهران اجرای سیاست‌های کلان را برای افزایش جمعیت خواستار شد و گفت: ابلاغیه مقام معظم رهبری در ۱۴ بند درخصوص افزایش جمعیت، تاکنون توسط هیچ نهادی اجرا نشده و حدود هفت سال است که طرح تعالی و افزایش جمعیت نیز اجرایی نشده است. سیاستهای خُرد و امتیازهای کوچک مانند افزایش سطح وام ازدواج و افزایش مرخصی زایمان از شش ماه به نُه ماه، در شرایطی که فرد هزار و یک دلواپسی برای زندگی‌اش دارد، جوابگو نیست.
فرزندآوری نیازمند تغییر در سیاست‌های کلان
وی افزود: به عقیده من، باید دست روی عوامل و مشکلاتی گذاشت که فرزندآوری را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند که اصلاح آنها در سطح سیاست‌های کلان است. عدم امنیت شغلی، نبود شرایط اقتصادی مناسب و تورم بی‌حد و حصر، امید نداشتن به آینده، آسیب‌های اجتماعی و .... ازجمله مشکلاتی هستند که باید در سطح کلان برای آنها برنامه‌ریزی کرد. برای این منظور بد نیست که نگاهی به سیاست‌های پیاده شده در کشورهای پیشرفته بیاندازیم، در این کشورها علیرغم مشکلاتی که وجود دارد، فاصله بین تعداد فرزند موجود و تعداد فرزند ایده‌آل بسیار کم بوده، درحالیکه در کشور ما به دلیل نگرانی‌های متعدد، این فاصله بسیار بیشتر است.
رونق اقتصادی و جهش تولید کجاست؟!
کاظمی‌پور تقویت زیربناهای اقتصادی جامعه را از سیاست‌های کلان که در افزایش جمعیت موثر است دانست و گفت: سال‌هاست که می‌شنویم سال رونق اقتصادی، سال جهش تولید و ...، اما این رونق اقتصادی و جهش تولید کجاست؟! از دید من، با افزایش قیمتها بویژه دلار، هر روز یک ضربه به پیکره تولید در کشور وارد می شود. بالطبع با کاهش تولید، از ارزش پول ملی کاسته میشود و درنتیجه تورم و گرانی‌ها هم بر فرزندآوری تاثیر منفی می‌گذارد.
نقش رسانه ملی در تشویق به فرزندآوری
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در پاسخ به سوالی مبنی بر چگونگی تاثیرگذاری تلویزیون و رسانه ملی بر فرزندآوری، گفت: تلویزیون بازگوکننده سیاستها و ساختارهای جامعه است، در دهه‌های گذشته، همین سیاست‌ها ایجاب می‌کرد تا تلویزیون برای کاهش جمعیت تبلیغ کند، زیرا در سال‌های پیشین، خانواده‌های کم‌درآمد، تعداد زیادی بچه داشتند و فقر مالی موجب عدم تربیت صحیح آنها می‌شد و یکسری از آسیبهای اجتماعی که درحال حاضر داریم هم بخاطر همین موضوع است. بنابراین نمی‌توان به سیاستهای صداوسیما در دهه‌های گذشته خُرده گرفت چون در زمان خود درست بود. درحال حاضر هم تلویزیون تلاشهایی برای تشویق به فرزندآوری می‌کند، اما به عقیده من، برنامه‌های آن غیرکارشناسانه است، مثلا با شرایط اقتصادی موجود، نشان دادن زن و شوهری که ۱۳ بچه دارد از یک رسانه ملی، بیشتر اثر تخریبی دارد تا اثرات مثبت.
حرکت به سمت ساده زیستی
وی با تاکید بر حرکت به سمت فرهنگ سازی خوب، یادآور شد: ما باید به کاهش تجمل گرایی، کاهش چشم و هم چشمی، کاستن از هزینه‌های گزاف ازدواج و رواج ساده زیستی بپردازیم. ساده زیستی از ابتدای انقلاب یک آرمان و هدف بود و در یک دهه بعد از انقلاب، کاملا به عنوان یک اصل رعایت می‌شد، اما متاسفانه الان کاملا برعکس شده که نهایتا موجب تاخیر در ازدواج و کاهش موالید شده است.
افزایش طلاق مساوی با کاهش موالید
کاظمی‌پور به پدیده افزایش طلاق که باعث کاهش موالید نیز شده است، اشاره کرد و اظهار داشت: مادی گرایی خانواده‌ها و زوجین، یکی از علت‌های مهم در افزایش طلاق است. مهریه‌های بالا که به نوعی آینده فروشی است، تیشه به ریشه خانواده‌های نوپا می‌زند و متعاقبا با فروپاشی خانواده‌ها، فرزندآوری هم کم می‌شود و در رشد جمعیت اثر منفی می‌گذارد.
این عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه تهران در پایان گفت: البته جمعیت کشور ما، هنوز سیر کاهنده پیدا نکرده است و سالیانه یک میلیون افزایش جمعیت داریم، اما در آینده‌ای نه چندان دور، سالخوردگی جمعیت را تجربه خواهیم کرد که ۵۰ درصد ناشی از شاخصهای توسعه و ۵۰ درصد ناشی از سیاست‌های حاکمیتی مانند عدم ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده است. در اینجا باید گفت؛ اگر دولتها پاسخگو باشند، مردم با جان و دل پذیرای کلام آنها هستند اما وقتی دولتها خود را در مقابل مردم پاسخگو نمی‌بینند، مردم مقاومت کرده و اظهار میکنند وقتی حاکمیت نمیتواند در برابر خواسته‌های من پاسخگو باشد، چطور در مقابل آینده فرزند من پاسخگو خواهد بود.

طنین یاس - فرزانه همتی