به گزارش روابط عمومی و مرکز رسانه‌ای نهضت استادی بسیج ایران (ناب)، جامعه اندیشکده‌ها در یادداشتی به موضوع ابعاد جامعه شناسی بحران کرونا در ایران پرداخته است.
در این یادداشت آمده است:
ضرورت و اهداف پژوهش
بحران بیماری کرونا در ایران را می توان از جوانب مختلف بررسی کرد. یکی از مهم ترین موضوعاتی که در مواجهه با بحران کرونا باید مورد توجه سیاستگذاری ها باشد، بررسی جنبه های اجتماعی و جامعه شناختی و تحلیل واکنش های نیروهای مختلف اجتماعی به این بحران است. به عنوان مثال، پس از تعطیلی مراسم مذهبی، بسیاری از مردم واکنش های نامناسبی مانند مخالفت با بستن حرم امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) و لیس زدن ضریح بقاع متبرکه از خود نشان دادند. به طور کلی بسیاری از جهت‌گیری های مردم ایران ناشی از آموزه های دینی است و همچنین رسانه در جهت دهی این رفتارها بسیار موثر است. بنابراین بررسی رفتارهای اجتماعی گروه های مختلف با توجه به تاثیر رسانه و مذهب در این بحران ضروری بوده و استفاده از نگاه جامعه شناسانه در این زمینه، بسیار مفید خواهد بود.
کرونا و مذهب
کنترل و حذف تجمعات و مراسم مذهبی به منظور کنترل نرخ ابتلا از جمله اقداماتی بود که در بحران کرونا واکنش های شدیدی را با خود به همراه داشت. برای مثال، در روزهای نخستین شیوع کرونا در قم که موضوع بستن حرم حضرت معصومه مطرح شد، آیت الله سعیدی، تولیت این آستان مقدس، با این اقدام مخالفت کرد. استدلال وی، شفا یافتن مردم از امراض روحی و جسمی در این حرم بود. این موضع گیری، در حالی صورت می گرفت که قم، اولین شهر آلوده به ویروس کرونا بود و حذف تجمعات مورد تاکید همه متخصصان بود. تجمع پشت درهای مصلی قم و اقامه نماز پس از تعطیلی آن، لیس زدن ضریح در قم و مشهد برای تاکید بر متبرک و شفادهنده بودن این حرم ها، تجمع در مقابل حرم پس از بستن حرمین حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع) و شکستن درب حرم، موارد دیگری از این دسته واکنش های اجتماعی هستند. همچنین در این راستا افرادی مانند حسین روا زاده با اظهارات غیرعلمی، طب اسلامی را برای درمان کرونا ترویج می دادند. از منظر جامعه شناسی، این رفتارها ریشه های اجتماعی دارند. تحلیل چرایی و چیستی رفتارهای مذکور، در ادامه ارائه می شود.
قشری گری و خوانش ظاهری دین
پاسخ رفتار برخی از ایرانیان که با داعیه دفاع از دین، به اقدامات مغایر با توصیه های تخصصی و تصمیمات حاکمیتی دست زدند را باید در خوانش های مختلف دینی جستجو کرد. علی رغم خوانش های منطقی از دین در ایران، خوانش های غیررسمی دیگری از مذهب شیعه نیز در جریان است. اگرچه مطالعات دینی و علمی گسترده ای پیرامون این موضوع صورت نگرفته است؛ اما نشانه های اجتماعی این خوانش متفاوت از دینداری در مراسمات مذهبی نمود پیدا کرده است. البته در رابطه با رفتارهای دینی که در رابطه با کرونا در جامعه ما مشاهده شد، بسنده کردن به عاملیت خوانش های متفاوت از خوانش عمومی، به تنهایی نمی تواند به توضیح این رفتارها کمک کند.
برای مثال، دسته ای از تحلیل های موجود، بر نقش هواخواهان سید صادق شیرازی در شکستن درب حرمین حضرت معصومه (س) و حضرت رضا (ع) تاکید دارند. در حالی که جریان شناسی رسانه ای عاملان این اقدام، نشان می دهد که برخی از گروه های طرفدار انقلاب اسلامی و جامعه دیندار نیز در این اقدام مشارکت کرده اند. بنابراین تقلیل ماجرا به هواخواهان صادق شیرازی، گمراه کننده خواهد بود؛ مخصوصا وقتی که توجه داشته باشیم هفته ها پیش از شکسته شدن درب حرم، آیت الله سعیدی با اقامه استدلال هایی که دقیقا همان استدلال های حرمت شکنان حرم است، با تعطیلی حرم مخالفت کرده بود. بنابراین علی رغم تاکید بر نقش آموزه های کسانی مانند صادق شیرازی، باید بر نقش خوانش های قشری از دین در بروز این رفتارها توجه داشت.
دینداری ضد سیاسی
در سال های اخیر، عناصری مانند انجمن حجتیه و هواخواهان سید صادق شیرازی تلاش کرده اند تا دینداری در ایران را به سمت دینداری ضدسیاسی هدایت کنند. این گروه ها در شهرهای مختلف به پی ریزی شبکه های فعالیت اجتماعی خود در قالب هیئت های مذهبی اقدام کرده اند. از این رو کنش دینی هواخواهان این آموزه های دینی در برخی مصادیق اجتماعی در برابر اقدامات حاکمیتی در حوزه مذهب است و نشانه های ضدیت با نظام سیاسی در این رفتارها وجود دارد.
رویکرد طب اسلامی
رهگیری برخی از رفتارهای دینی در رابطه با کرونا، نظیر مخالفت با ضرورت اتخاذ تدابیر بهداشتی در مقابله با این بیماری، نشان می دهد که قسمتی از کنشگری ها نشات گرفته از مدعیان طب اسلامی است. همچنین این که برخی افراد در فضای مجازی به استفاده از روش های طب اسلامی روی آورده اند، نشان از اعتقاد به این پدیده دارد.
کرونا و رسانه
شیوع کرونا نشان داد که رسانه ها تا چه حد می توانند به رفتار اجتماعی انسان ها جهت بدهند. برای مثال پخش شایعه تاثیر نوشیدن مشروبات الکلی در عدم ابتلا به کرونا، باعث اقدام افراد به نوشیدن این مشروبات شده و استفاده از مشروبات تقلبی، فاجعه ای انسانی به بار آورد. همچنین به دنبال مصاحبه سرلشکر باقری مبنی بر اقدامات ۲۴ ساعته برای خلوت کردن فروشگاه ها و معابر شهری، روز بعد مردم برای تهیه اقلام غذایی به صورت غیرطبیعی به فروشگاه ها مراجعه کردند. در رابطه با نقش کرونا در تحلیل رفتار اجتماعی ایرانیان، اشاره به نکات زیر مفید می باشد:
- با توجه به عدم اعتماد برخی از مردم به رسانه های داخلی، شبکه های ماهواره ای تبدیل به مرجع رسانه ای شده‌اند. توانایی جهت دهی این رسانه ها به رفتارهای اجتماعی شهروندان بسیار حائز اهمیت است.
- برخی از شهروندان معتقدند که حاکمیت سیاسی در رابطه با شیوع کرونا، پنهان کاری کرده است. این ذهنیت متاثر از وقایع مربوط به سقوط هواپیمای اوکراینی می باشد.
- اکنون افراد یک جامعه با تمسک به ابزارهای جدید توانسته اند بخشی از فرایند تولید و تحلیل اطلاعات باشند. این توانایی تولید غیر متمرکز اطلاعات، تاثیرات مختلفی در رفتار اجتماعی می گذارد.
کرونا و ظرفیت نیروهای مردمی
در بحران های همه گیر، ظرفیت نیروهای حاکمیتی برای مقابله گسترده با شرایط حاکم به تنهایی مؤثر نیست. در برهه فعلی که ایران تحریم های شدید اقتصادی را متحمل شده است، توجه به ظرفیت نیروهای مردمی در این رابطه بسیار مهم به نظر می رسد. در فقدان کارامدی سیاست های رسمی و فقدان ظرفیت های لازم در نهادهای دولتی برای نقش آفرینی در بحران ها، می توان بر این ظرفیت ها تکیه کرد. لازم به ذکر است که فقط در ایران شاهد فعالیت های مردمی در مورد مواجهه با بحران هستیم. در این زمینه می توان به نقش نیروهای جهادی، بسیج محلات اشاره کرد. این ظرفیت ها علاوه بر شرایط بحران، می توانند در پیشبرد برنامه های دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرند.
جمع بندی
شناخت ریشه رفتار انسان ها، گروه ها و نیروهای اجتماعی در شرایط بحران بسیار مهم است. در رابطه با برخی واکنش ها در مواجهه با بحران کرونا می توان تاثیر رسانه و اعتقادات مذهبی را مشاهده کرد. با توجه به اثرات مثبت فعالیت های نیروهای بسیج و نیروهای جهادی در ایران، می توان در فقدان کارامدی سیاست های رسمی از ظرفیت های مردمی به منظور پیشبرد برنامه های مختلف استفاده کرد.
این مطالعه در مرکز پژوهشی آرا در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
انتهای پیام/
