روند کلی جمعیت ایران با کرونا بدون کرونا به سمت بحران جمعیت است!
به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج
در مقوله‌ی مسائل اجتماعی و غیره، مسئله‌ی فرزندآوری و ازدیاد نسل، بسیار مهم است و متاسفانه ما در لبه ورود به تله جمعیتی هستیم که ممکن است جامعه ایرانی را در خود ببلعد. راه برون‌رفت از این سیاهچاله جمعیتی، تشویق مردم به فرزندآوری با مشوق‌های حمایتی و تشویقی به‌ویژه مشوق‌های اقتصادی و معیشتی است که «راحله کاردوانی» دارای دکترای مطالعات زنان از دانشگاه تربیت مدرس و عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده، با پاسخ به این سوال که آیا زیرساخت‌های لازم برای افزایش جمعیت را داریم یا خیر، به تشریح این موضوع پرداخت.
کاردوانی اظهار داشت: درمورد زیرساخت‌های لازم برای افزایش جمعیت اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند کمیت جمعیت و نفس ازدیاد جمعیت، مقدس است؛ فقط افراد و جوامعی که رویکرد اسلامی دارند به این امر معتقد نیستند بلکه بسیاری از سیاستمداران کشورهای دیگر معتقدند کمیت یک ملت می‌تواند آنچه برعلیه یک ملت اتفاق می‌افتد را کنترل کند. ازطرفی، در مقابل این دیدگاه برخی معتقدند که به کمیت و کیفیت جمعیت باید بصورت توأمان توجه کرد. در این دیدگاه، علاوه بر اینکه نفس کمیت مقدس شمرده می‌شود اما به زیرساخت‌های لازم و کیفیت ملت نیز توجه کافی دارد. شاید یک مثال بتواند موضوع را روشن کند؛ کشور را یک روستا درنظر بگیریم که مانند گذشته، هر زن ۷ تا ۹ فرزند به دنیا بیاورد. عده‌ای از جمعیت روستا، به سمت مشاغل پدری خود می‌روند و صاحب کشاورزی، دام و سرمایه هستند. اما عده زیادی از اهالی روستا هستند که نه سرمایه‌ای و نه توان استفاده از ظرفیت‌های موجود روستا را دارند؛ قطعا این عده مهاجرت خواهند کرد. لذا «ایجاد جمعیت و حفظ آن، نیازمند تأمین زیرساخت‌های لازم است.» 
سالمندی، ضدتوسعه است
وی توضیح داد: سال‌های اخیر شاهد مهاجرت بسیاری از جوانان کشورمان بوده‌ایم، حتی درحال حاضر بسیاری از جمعیت کشور نیز علاقه به مهاجرت دارند اما توانایی آن را ندارند، زیرا شرایط کشور را مناسب زندگی خود نمی‌بینند. تمایل به مهاجرت یعنی؛ ما ظرفیت سازماندهی جمعیت موجود را نداشته‌ایم. این نشانه‌ها باید هشداری باشد مبنی براینکه «تولید جمعیت بدون داشتن برنامه‌ای برای سازماندهی آن، یعنی تولید جمعیت برای سایر کشورها.» بنابراین ما باید جوانب کار را بسنجیم و به یک دیدگاه درست برسیم. به نظر من، اصل جمعیت مقدس است به چند دلیل؛ تامین امنیت برای کشور با افزایش نیروهای نظامی، تأمین اقتدار و قدرت کشور زیرا سرمایه انسانی مظهر اقتدار سیاسی یک کشور است، توسعه و ایجاد رفاه در کشور که منجر به افزایش امید به زندگی و درنتیجه افزایش جمعیت می‌شود و متقابلا افزایش جمعیت نیز باعث افزایش توسعه در کشور می‌شود. بطور کلی، سه فاکتور زمین، سرمایه و نیروی انسانی عامل توسعه هستند. نیروی انسانی فعال، خلاق و جوان در دنیا به‌خودی خود، عامل افزایش سطح توسعه می‌شود. از طرفی کاهش جمعیت، موجب افزایش سالمندی می‌شود و تامین اجتماعی و نگهداری از سالمندان، هزینه‌های گزافی را بر دوش جامعه می‌گذارد. اگر هر سالمندی، برای نگهداری، دو جوان در کنار خود نداشته باشد، درنتیجه این نگهداری بر دوش حاکمیت افتاده و خود تبدیل به امری ضدتوسعه می‌شود.
کاهش جمعیت و بحران تنهایی
این عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده، به موضوع دیگر در افزایش جمعیت که مسائل روانشناختی جامعه است، نیز اشاره کرد و گفت: بحران تنهایی و خلأهاءهای عاطفی، امر بسیار مهمی در ارتباط با جمعیت است. انزواگرایی و کاهش دلبستگی‌ها، موجب عدم پاسخ به نیازهای فطری در تولید نسل می‌شود که می‌تواند یک جامعه را دچار بحران روانشناختی کند. یعنی افرادی بوجود می‌آیند که هیچ علقه عاطفی به اعضای خانواده خود ندارند، تک فرزندهایی که هیچ خواهر و برادرهایی ندارند، در آینده هم خانواده‌های مادری و پدری ای دارند که دایی، خاله، عمو و عمه در آنها وجود ندارد. با درنظر گرفتن این مسائل، اهمیت افزایش جمعیت بار دیگر مشخص می‌شود.
رُشد شاخصه‌های سلامت و پزشکی با افزایش جمعیت
وی به موضوع مهم دیگر، یعنی امر زیستی و سلامت جامعه هم اشاره کرد و گفت: نیروی انسانی تولید شده اگر بصورت تخصصی وارد رشته پزشکی شود، می‌تواند در بحران‌های جامعه به کمک مردم بشتابد، کمااینکه الان در بحران کرونا ثمره این موضوع را می‌بینیم، فرزندان دهه شصت که پزشکان و پرستاران امروز هستند، در بحران کرونا برای جامعه بسیار موثر بودند. بنابراین جمعیت تاحد زیادی برای ارتقاء سطح سلامت جامعه مهم است.
افزایش جمعیت بصورت معنادار
کاردوانی، سالمندی را یک پیامد زیستی برای جامعه بشمار آورد و با بیان اینکه این دوره، تقریبا یک معضلی برای خود فرد است که او را از طبقه نیروی کار خارج می‌کند و هزینه‌های پزشکی و درمانی زیادی را تحمیل می‌کند، تصریح کرد: سالمندی جامعه را از نظر زیستی دچار آسیب می‌کند زیرا افراد سالمند نمی‌توانند تولید محصول داشته باشند بنابراین یک جامعه سالمند، رو به انقراض خواهد بود. پس نفس جمعیت و کمیت آن باید مهم باشد اما بصورت معنادار. "اصلا نمی‌توانیم فرزندی بدنیا بیاوریم و هزینه‌های آن را تأمین کنیم!"، این جمله‌ای است که امروزه از بسیاری از زوجهای جوان می‌شنویم و حرف کاملا غلطی است. به عقیده من، اگر زوجی می‌توانند تا ۵۰ درصد از هزینه‌های بزرگ کردن یک فرزند را تامین کنند، اولویت با داشتن فرزند است. اگرچه لازم است جمعیت از نظر کیفی، شرایط مطلوب و ایده‌آلی داشته باشند اما نفس جمعیت با نیمی از سطح ایده‌آل مورد نظر نیز می‌تواند وجود داشته باشد؛ بنابراین عقلانی است که حد میانه‌ای را درنظر گرفته و مانع افزایش جمعیت نشویم. نه این حرف درست است که بگوییم "هر تعدادی که می‌خواهیم بچه بیاوریم، روزی‌اش را خدا می‌دهد!" و نه اینکه حتی حاضر به آوردن یک بچه هم نباشیم. خداوند در قرآن کریم نیز انسان را ارجاع به عقل و علم می‌دهد. یعنی هرکاری را با حساب و کتاب و پیش‌بینی آینده باید جلو برد و این دقت، نقطه مقابل اینکه خداوند روزی دهنده همه موجودات عالم است، نمی‌باشد. یعنی اتفاقا همان که روزی‌ده است توصیه می‌کند با برنامه‌ریزی به زندگی نگاه کنیم.
این پژوهشگر حوزه زن و خانواده، افزود: این مورد قبول نیست که خانواده‌ای با ظرفیت مادی در حد پرورش دو فرزند، صاحب هفت فرزند شود. فرزند بیشتر، باعث کوچک شدن سفره می‌شود و بچه‌ها دچار محرومیت شده و تبعات آن در آینده فرزندان خود را نشان می‌دهد. محرومیت‌ها گاهی در فرزندان، حس انتقام‌جویی نسبت به جامعه بوجود می‌آورند و همه محدودیت‌ها و محرومیت‌هایی که در دوران کودکی بر آنها تحمیل شده است را از جامعه طلب می‌کنند و این، منجر به افزایش جرم و بزهکاری در جامعه می‌شود. از طرفی توجه صددرصدی به کیفیت زندگی و انتظار پدید آوردن یک زندگی ایده‌آل و داشتن برنامه مشخص برای هر نوزاد متولد شده (که البته این شیوه درست است اما کشور ما در شرایطی نیست که بتوان به ایده‌آل‌ها فکر کرد)، موجب کاهش شدید جمعیت می‌شود. اما باید در حد توان امر کیفی را تامین کنیم و این موضوع در سال‌های اخیر، رُشد و نمو خوبی داشته و ایجاد خانه‌های بهداشت در هر منطقه، ارتقاء بهداشت باروری و سلامت زایمان از نتایج آن بوده است. اگر مسئولان برای افزایش سطح کیفی و کمی جمعیت همراهی کنند، کیفیت این شاخصه‌ها بیشتر خواهد شد.
جمعیت کشور زیر سایه کرونا
وی درباره پیش‌بینی آینده جمعیت کشور زیر سایه کرونا نیز گفت: رابطه دوران کرونا با همه امور یک جامعه اعم از اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... برقرار شده، بسیار قابل تأمل است. در دوران پساکرونایی، با تغییر شرایط اقتصادی زیر سایه کرونا، افزایش جمعیت نیز دستخوش تحول می‌شود. زیرا خیلی از مشاغل با شکست روبرو شده‌اند. متعاقب این مسئله اگر کسی برنامه‌ای برای تولد فرزند جدید داشت، بخاطر شکست‌های اقتصادی ناچار به صرفنظر از تصمیم خود می‌شود. بطورکلی، امر زیستی همیشه در طول تاریخ بر سرنوشت جامعه موثر بوده است. بخصوص باروری و افزایش جمعیت که امری کاملا زیستی است و قطعا کرونا آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. باتوجه به اینکه دوران به پایان رسیدن کرونا به هیچ وجه قابل پیش‌بینی نیست، حتما در یک دوره گذاری با کاهش جمعیت روبرو خواهیم شد. روند کلی جمعیت در کشورمان، به همین شکلی که تاکنون پیش رفته است، بدون کرونا یا با کرونا، به سمت بحران جمعیت بوده اما بحران کرونا بخاطر ترسی که ایجاد کرده، مانع از باردار شدن شده است. درحال حاضر، توصیه خیلی از پزشکان این است که فعلا باردار نشوید زیرا ممکن است مادر مبتلا شود و به جنین منتقل کند، یا اینکه زایمان در بیمارستان موجب ابتلا به این ویروس شود. کرونا بدنه جوان و میانسال جامعه را از بین می‌برد و تاثیر کرونا بر کاهش جمعیت را نمی‌توان نادیده گرفت و حداقل در یک دوره کوتاهی موجب کاهش جمعیت خواهد شد.
کرونا و اثرات روانشناختی‌اش بر جامعه
کاردوانی، در ادامه به اثرات روانشناختی کرونا بر جامعه ایران که بسیار آمیخته با رفاقت و دوستی با خویشاوندان و دوستان بوده اشاره کرد و گفت: کرونا سبب بروز یکسری مشکلات روانی و افسردگی بخصوص در زنان شده و این وضعیت رو به افزایش است. در واقع این زن، یک مادر، همسر و یا دختر خانواده است که نقش بسیار تعیین کننده‌ای در جامعه و افزایش جمعیت دارد. کرونا شدیدا زنان را درگیر وسواس، افسردگی و کاهش امید به زندگی کرده است. پشتوانه بچه‌دار شدن، امید به زندگی است. البته که انسان بصورت فطری و غریزی میل به بچه دار شدن دارد اما آنقدر با موانع زیادی روبرو می‌شود که دیگر فرصتی برای فکر کردن به امر فطری و غریزی‌اش ندارد. بنابراین باوجود کرونا به عنوان مانعی دیگر، پیش بینی اینکه در یک دوره کوتاهی بار دیگر با کاهش باروری و تعداد موالید روبرو شویم، وجود دارد. می‌شود از اتفاقات دوران کرونا به عنوان فرصتی برای تبلیغ جهت افزایش جمعیت استفاده کرد. می‌توان تبلیغ را اینگونه پیش برد که جامعه نیاز به ساختن کادر درمان در آینده دارد.
این پژوهشگر حوزه زن و خانواده، استفاده از فضای مجازی در حوزه پزشکی را یکی از دستاوردهای دوران کرونا برشمرد که می‌تواند در افزایش جمعیت موثر باشد، و در این باره گفت: با افزایش استفاده از فضای مجازی در دوران کرونا، دسترسی به مسائل پزشکی بسیار راحت شده است و این اتفاق مثبتی است، اکثر تصمیمات هر فرد در زندگی به موضوعات پزشکی و هزینه‌های گران آن گره خورده است. ارتباط با پزشکان به صورت مجازی فرصتی را برای کاهش هزینه های پزشکی دوران بارداری را فراهم می کند. زیرا زایمان مانند گذشته یک امر طبیعی نیست بلکه امری کاملا اجتماعی و پزشکی شده است. پزشکی شدن باروری به‌خودی خود می‌تواند بر کاهش آن تأثیرگذار باشد و فواید مجازی شدن پزشکی در دوران کرونا و ادامه آن در پساکرونا، باعث کاهش هزینه‌های پزشکی می‌شود و در نتیجه افزایش بارداری می‌شود.
وی در پایان تاکید کرد: از همین ظرفیت‌ها، باید برای افزایش جمعیت استفاده کرد اما با مدیریت و برنامه‌ریزی. همانطور که کاهش جمعیت در کشور ما، هم از خارج و هم از داخل کاملا بصورت مدیریت شده پیش رفت تا به نتیجه رسید، امر افزایش جمعیت نیز باید با برنامه‌ریزی‌های دقیق پیش برود. ممکن است فرزندآوری‌های موردی اتفاق بیافتد اما بدون برنامه‌ریزی محدود خواهد بود. در واقع ما نیاز به تیم‌های فرهنگی، پژوهشی و علمی برای روشنگری درخصوص ضرورت‌های بچه‌دار شدن و مخالفت‌ها برای عدم افزایش جمعیت از سوی استعمار و سلطه جهانی داریم تا این مسائل بخوبی تبیین شود و جمعیت را به سمت افزایش مدیریت کند.
گفت وگو: فرزنانه همتی-طنین یاس
