به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج،

در زمان حاضر طرح "جوانی جمعیت و حمایت از خانواده" در انتهای فرصت بررسی خود در کمیسیون مشترک مربوطه در مجلس شورای اسلامی قرار دارد، این طرح طی دهه 90 پیچ‌وخم‌های زیادی را طی کرده است تا حداقل به تصویب مجلس برسد!
در این میان در دوره‌های پیشین مجلس، دولت به‌جای تسهیل در روند تصویب و اجرای قوانین همچون مانعی با این طرح مهم جمعیتی برخورد سلبی کرده و موجبات اجرای آن را فراهم نکرده است، این در حالی است که تخطی از اجرای قوانین برای دولت جرم‌انگاری شده است! باید بدانیم به‌خاطر وضعیت وخیمی که در حوزه جمعیت با آن درگیریم هرگونه اهمال در این موضوع علاوه بر قانون‌شکنی، خیانت به آرمان‌ها و ارزش‌های اسلام، انقلاب و ایران است.

به همین بهانه با دکتر صادق ستاری‌فر، مدیرکل مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گفت‌و‌گویی ترتیب دادیم؛ وی در این گفت‌وگو ضمن اشاره به وضعیت کنونی شاخص‌های جمعیتی کشور و بحران قریب الوقوع سالمندی جمعیت، از مشوق‌ها و موضوعات حمایت‌شده در طرح جوانی جمعیت می‌گوید؛ در ادامه این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود:

تسنیم: در ابتدا، مختصری درباره پیشینه و وضعیت کنونی طرح جمعیت در مجلس توضیح دهید؟

مجلس یازدهم، سومین مجلسی است که به طرح جمعیت می‌پردازد، طرح جمعیت در مجالس نهم و دهم به سرانجام نرسید و در مجلس یازدهم با همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس مجدداً در دستور کار اول کمیسیون فرهنگی قرار گرفت و پیش‌نویس آن به کمیسیون ارائه شد؛ پیش‌نویس مرکز با تغییراتی در طرح اعلام وصولی ادغام شد و متنی بر مبنای مسائلی که وجود دارد در محورهای مختلف فرهنگ‌سازی، آموزش، اشتغال، استخدام، مسائل رفاهی، مسائل اقتصادی و معیشتی، موارد بیمه‌ای، نظام‌وظیفه، مسکن و همین طور تسهیلات بانکی، سرفصل‌های مختلفی تعریف شد، در قالب این سرفصل‌ها مواد و احکامی در حوزه‌های حمایتی و مشوق و رفع موانع پیشنهاد شد.

پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها این بود که نظر به ضرورت امر طرح به‌صورت اصل هشتاد و پنجی بررسی شود با توجه به سابقه طرح و پیچیدگی و اهمیت ابعاد آن قرار شد طرح در کمیسیونی مشترک بررسی شود تا در نهایت در اختیار شورای نگهبان قرار گیرد؛ بر همین اساس مجلس یازدهم این راهبرد را برای تحقق سیاست‌های کلی جمعیت و مطالبه و نیاز عمومی در جهت تسهیل فرزندآوری اتخاذ کرد، طرح " جوانی جمعیت و حمایت از خانواده" در زمان حاضر در فرصت بررسی کمیسیون مشترک قرار دارد.

تسنیم: چه عامل یا  عواملی به‌روی تمایل یا امتناع مردم نسبت به فرزندآوری نقش دارد؟

ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی نقشی اساسی در تبیین، کنترل و هدایت کنش‌ها و رفتارهای جمعیتی افراد ایفا می‌کنند؛ فرزندآوری به‌عنوان یک کنش اجتماعی علاوه بر بعد رفتاری، دارای بعد نگرشی، معنایی و بین‌ذهنی است، نگرش‌های باروری افراد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده رفتار باروری محسوب می‌شود، با این حال این رفتارها تنها متأثر از نگرش‌ها نیست و عوامل اقتصادی و تحولات اجتماعی نیز بر آن تأثیرگذار خواهند بود.

تسنیم: با این توضیح، در مقایسه با دهه‌های شصت و هفتاد نگرش مردم کشور ما نسبت به فرزندآوری چه تغییری کرده است؛ تمایل امروز مردم به تک یا دو فرزندی را چگونه توضیح می‌دهید؟

مطالعاتی در زمینه نگرش مردم به فرزندآوری انجام شده است که این مطلب را روشن می‌کند؛ در سال 1382 یک پیمایش ملی انجام شد و در آن از نگرش مردم نسبت به فرزند‌آوری سؤال پرسیده شد، 74 درصد از مردم دو فرزند را مطلوب می‌دانستند،11 درصد تک‌فرزندی و تقریباً 11 درصد نیز سه‌فرزندی را مطلوب می‌دانستند که این خود ناشی از سیاست تحدید نسلی بود که در سطح وسیع و افراط‌گونه از اواخر دهه 60 شروع شد، در قالب قانون برنامه و قانون تنظیم خانواده تا جایی پیش رفت که متأسفانه این قوانین و سیاست‌ها باعث شد که نوعی تغییر نگرش در جامعه ایجاد شود.

گروه غالب مردم ایران در آن زمان دو فرزند را کافی می‌دانستند و این مسئله برای دو دهه طول کشید؛ بعد از آن در سال 94 و 98 نیز پیمایش‌هایی صورت گرفت و دوباره همان سؤال‌ها از مردم پرسیده شد، این پیمایش‌ها در قالب نگرش‌سنجی انجام شد که مطابق پیمایش سال 98 حدود 35 درصد مردم گفتند که دو فرزند می‌خواهند، این کاهش به‌معنی تغییر نگاه و نگرش مردم است یعنی غالب مردم به‌لحاظ نگرشی دو فرزند را کافی نمی‌دانند و بیش از 60 درصد گفتند که حداقل 3 فرزند می‌خواهند!

این یعنی مردم فرزند‌آوری را یک هنجار می‌دانند و از طرفی نشان می‌دهد با توجه به سیاست‌های تحدید نسلی که تاکنون به اجرا درآمده هژمونی تک‌فرزندی و دوفرزندی از بین رفته است و مردم تبعات و آسیب‌های آن را دیدند و به این نتیجه رسیدند که اتفاقاً فرزند کمتر باعث زندگی بهتر نمی‌شود! بلکه خانواده گسترده و پرفرزند است که کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد و لذا،اگرسیاست‌هاومشوق‌های مناسبوکارآمداز سوی نظامحکمرانی ارائه شود، شاهدافزایش نرخباروری کلوتعدادموالیدخواهیمبود.

تسنیم: مقصود شما این است که مردم به‌طور تجربی به این نتیجه رسیدند که خانواده با تعدد فرزندان معنا پیدا می‌کند اما، چرا در عمل هنوز خانواده‌ها کم‌فرزندی را ترجیح می‌دهند؟!

مردم تمایل به داشتن فرزند بیشتر دارند اما متأسفانه مشاهده می‌کنیم که این نگرش تبدیل به رفتار نشده است! چه اتفاقی افتاده که هنوز 30 درصد مردم تک‌فرزند هستند پس با یک تناقض بین تمایل مردم و رفتار مردم مواجه هستیم!

سؤال اصلی این است؛ چرا نگرش مردم به رفتار تبدیل نمی‌شود؟ حتماً در این مسیر موانعی وجود دارد که در حوزه‌های معیشتی، اقتصادی، آموزش و حتی فرهنگی نمود و بروز دارد و مانع تحقق تمایل و نگرش مردم می‌شود، این یک بخش مهم از ماجراست؛در سال 1382، حدود 11.5 درصد تمایل به تک‌فرزندی داشتند و در سال 98 این آمار به 3 درصد کاهش یافت و لذا نگرش مردم نسبت به افزایش موالید و فرزندآوری مثبت شد و مردم در زمان حاضر سیاست‌های تحدید نسل را پس می‌زنند و خواهان تعدد فرزند در خانواده هستند که لازم است موانع پیشِ‌روی این مهم در سطوح سیاست‌گذاری، ‌قاعده‌گذاری و اجرایی برداشته شود؛ لذا یکی از اصول اساسی که اینجا مطرح می‌شود رسیدگی به خواست و نیاز عموم مردم است.

تسنیم: برای رسیدگی به این خواسته و نیاز مردم تاکنون چه اقدامی صورت گرفته و آیا به نتیجه رسیده است؟

بر اساس اصل 110 قانون اساسی وقتی سیاستی ابلاغ می‌شود باید زمینه اجرایی‌سازی آن سیاست نیز تصویب، ابلاغ و اجرا شود؛ سندی را شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تحت عنوان نقشه مهندسی فرهنگی تصویب کرد و در آن سند، بخشی به جمعیت و فرزندآوری پرداخته و به سیاست‌های حمایتی در این حوزه اشاره شد.

ضمانت اجرایی سیاست‌های ابلاغی و مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی باید از طریق مجلس پیش‌بینی شود، در سال 1393 قانونگذار در ماده 45 قانون الحاق (2) بیان می‌کند که دولت نسبت به اجرای سند مهندسی فرهنگی و سند جمعیت و تعالی خانواده مکلف به اجراست ولی رصد اقدامات دولت نشان می‌دهد که این سیاست‌ها اجرایی نشدند بلکه گاهی برخی از بسته‌های حمایتی و سیاست‌های دولت را می‌بینیم که به‌عکس سیاست‌های کلی جمعیت اجرا شده است.

تسنیم: دولت در حالی از اجرای سیاستهای جمعیتی سر باز می‌زند که به‌موجب ماده 576 قانون مجازات اسلامی اگر دولت قانونی را اجرا نکند باید مجازات شود!

همین‌طور است؛ ضمانت اجرا هم برای قانون پیش‌بینی شده و جرم‌انگاری آن در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است اما متأسفانه از یک طرف دولت عزمی برای اجرای سیاست‌های ابلاغی نشان نداده است و در زمان حاضر هم دستگاه‌های دولت‌ و حتی برخی نهادهای خارج از قوه مجریه با برخی از احکام مؤثر در طرح پیشِ‌رو مخالفت می‌کنند(!) در حالی که وظیفه ذاتی دولت اجرای قوانین است، سیاست‌های کلی لازم‌الاجرا هستند و مجلس در برنامه ششم توسعه نیز به این مهم تأکید کرده است؛ براساس قانون اساسی سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری به‌عنوان اسناد بالادستی قانونگذاری هستند که قانونگذار در قالب قانون برنامه ششم توسعه به این موضوع نیز شأن قانونی داده است.

تسنیم: اگر از سال 1393 و بعد از ابلاغ سیاست‌های جمعیتی قوانین مربوطه طراحی، تصویب و اجرا می‌شدند در زمان حاضر نتایج آن قابل مشاهده بود.

بله؛انتظار این بود دولت لایحه‌ای برای اجرای سیاست‌های جمعیتی تقدیم مجلس کند که نه‌تنها این کار را نکرد بلکه با طرح مخالفت کرد(!) این نشان می‌دهد که دولت در حوزه سیاست‌های جمعیتی کوتاهی و تخلفاتی را مرتکب شده است که از طریق نهادهای نظارتی مثل سازمان بازرسی و کمیسیون اصل 90 قابل پیگیری و رصد است.

به‌هرحال طرح جمعیت در زمان حاضر با عنوان طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در حال بررسی و معطوف به نیازهای عمومی جامعه است که در بر اساس آن 60 درصد مردم خواهان حداقل سه فرزند هستند، لذا این یک مطالبه عمومی است که علاوه بر مجلس دولت هم باید بر خواست عمومی جامعه تمکین کند.

از طرفی دیگر، این موضوع مطالبه رهبری نیز بوده است که از یک سو فصل الخطاب است و از سویی خواست عمومی و نیاز ملی را  مطالبه کرده‌اند، مضاف بر اینکه مقوله جمعیت و فرزندآوری کارکردها و آثار مختلفی در حوزه‌هایی از جمله اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی دارد که تمام کشورها از آن به‌عنوان عامل توسعه یاد می‌کنند این موضوع سال‌ها قبل مانع توسعه شناخته می‌شد ولی در زمان حاضر تمام کشورهای مختلف هم در سطح اسناد و سیاست و هم در مقام عمل و اجرا به آن تأکید دارند.

تسنیم: آیا دیگر کشورهای دنیا نیز در مورد موضوع جمعیت به چنین نتیجه‌ای رسیده‌اند؟

بله؛ مثلاً در ترکیه در سیاست‌های برنامه توسعه 5ساله تا برنامه پنجم یا ششم رشد جمعیت را مانع توسعه اقتصادی عنوان می‌کنند (تقریباً مثل کشور ما) اما در برنامه هشتم توسعه پنج‌ساله نظر آنها تغییر کرد و گفتند که سرمایه انسانی و رشد جمعیت عامل حیاتی توسعه است.

قانونگذار ما نیز دیر متوجه شده است یا آمارها و داده‌هایی که ارائه می‌شد موجب خطای راهبردی می‌شد یا عمق اثرگذاری این مقوله مهم را درک نکرده است و باید سیاست تحدید نسل از اواسط دهه هفتاد متوقف می‌شد که متأسفانه نشد در حالی که انتظار می‌رفت ابتدا دولت به آن ورود کند، نخستین بار مقام معظم رهبری در مورد آن تذکر دادند و فرمودند که "ما اشتباه کردیم" و تأکید داشته‌اند که این سیاست می‌بایست از سال‌ها پیش متوقف می‌شد؛ براین‌اساس توقع این بود بعد از 10 سال از تغییر سیاستدر سطح کلان، دراین‌باره قانون نیز داشته باشیم که نداریم!

تسنیم: به کشور ترکیه اشاره کردید، در زمان حاضر کشور ما از نظر شاخص‌های جمعیتی در چه وضعیتی قرار دارد؟

از سال 1368 در یک بازه زمانی 20ساله کاهش نرخ باروری کل در کشور ما بی‌سابقه‌ترین کاهش در تمام دنیا بوده است ما از نرخ 6.5 فرزند در سال 67 به نرخ زیر 2 فرزند در سال 88 رسیده‌ایم! همین رقم در ترکیه بعد از 45 سال حاصل شد، سیاست‌های تحدید نسل در کشور ما آن‌قدر افراطی و سختگیرانه بوده است که گاهی حتی با تضییع حقوق مردم و بی‌توجهی به مبانی شرعی همراه شده است، ما طی 20 سال رکورد زدیم!

تسنیم: تجربه کشورهای دیگر چه می‌گوید، کشورهایی که پیش از این با سقوط شاخص‌های جمعیتی مواجه شدند به چه سرنوشتی دچار شدند؟

متأسفانه کشورهایی که زیر حد جانشینی رسیده‌اند تاکنون کمتر موفق شدند بالاتر از حد جانشینی بیایند! آمریکا، آلمان، انگلستان، روسیه و ترکیه از این قبیل‌اند با وجود اینکه در آمریکا هیچ‌گاه سیاست‌های تحدید نسل اجرا نشده و غالباً سیاست‌هایشان حمایت از جمعیت بوده است، سیاست‌های حمایتی انگلیس و آلمان و حتی ترکیه به ده‌ها سال پیش بازمی‌گردد،
مثلاً برخی سیاست‌های آمریکا در سال 1930 اشاره دارد به اینکه خانواده‌های پرفرزند از پرداخت عوارض جاده‌ای و بزرگراه‌ها معاف هستند یا قانون ممنوعیت سقط جنین در دولت ریگان تصویب شد در صورتی که در کشور ما قانون اجازه آن تصویب شده است یا اساساً‌ مبنای پرداخت مالیات و مالیات‌ستانی از مردم بر بعد خانوار و تعداد اعضای خانواده استوار است.

تسنیم: به یک نمونه از اقدامات مؤثری که کشورها برای ترویج و تشویق فرزندآوری انجام می‌دهند اشاره کنید؟

در برخی از کشورها شاهد این هستیم که سلبریتی‌های ورزشی و هنری مانند سایر مردم مالیات پرداخت می‌کنند و به‌تناسب افزایش درآمد، اخذ مالیات نیز بیشتر می‌شود لیکن اگر دارای تعداد فرزند زیاد باشند از تخفیفات و ترجیحات مالی و مالیاتی خیلی خوبی بهره‌مند می‌شوند به همین خاطر می‌بینیم ورزشکاران و هنرپیشه‌های خارجی به‌عکس کشور ما دارای 3 تا 6 فرزند و حتی بیشتر هستند و مرتب در برنامه‌های تلویزیونی و فضای رسانه‌ای جمع خانوادگی آنها را به نمایش می‌گذارند و از شیوه‌های تبلیغ آشکار و پنهان برای ترویج و تشویق فرزندآوری استفاده می‌کنند اما نظام رسانه‌ای ما را ببینید که آیا جز ترویج تک‌فرزندی، قبح‌زدایی از سقط جنین و تحقیر فرزندآوری دستاورد دیگری داشته است!

آمریکا سومین کشور پرجمعیت دنیاست، پیش‌بینی سازمان ملل این است که تا سال 2100 جمعیت آمریکا از 330 میلیون نفر به 450 میلیون نفر می‌رسد، پیش‌بینی رفرنس‌های بین‌المللی این است که جمعیت کشور ما نیز در سال 2100، حدود 85 میلیون نفر خواهد بود.

تلویزیون ما در دهه 70 سریال آقای گرفتار را ساخت ولی آمریکا سریالی به‌نام "خانواده داگر" را می‌سازد که در آن به خانواده‌ای با 19 نفر جمعیت می‌پردازد؛ در ترکیه در سال 2013 رجب طیب اردوغان می‌گوید یک یا دو فرزندی به‌معنای فروپاشی ترکیه است و 3فرزندی به‌معنی این نیست که شرایط بهبود پیدا می‌کند و صرفاً باعث می‌شود که ترکیه از بین نرود، این در حالی است که نرخ باروری ما از ترکیه پایین‌تر است!

در هشت سال اخیر هیچ مقام دولتی ما از جمعیت و فرزندآوری مادران ایرانی دفاع نکرده است، ما در 30 سال آینده قطعاً با پدیده سالمندان خیابانی روبه‌رو خواهیم بود لذا تکریم سالمندی والبته صدالبته فرزندآوری و حمایت فرزندان از سالخوردگان خانواده باید از سیاست‌های مورد توجه جدی ما باشد.

تسنیم: در رابطه با سالمندی جمعیت کشور و آمار مربوط به آن بیشتر توضیح دهید، وضعیت ما در این شاخص چگونه است؟

ما در زمینه سالمندی نیز با رشد فزآینده‌ای روبه‌رو هستیم! رشد سالمندی کشور 3.68 درصد است، رشد جوانی ما منفی3.28 درصد است و رشد جمعیت ما حدود 8دهم درصد است این یعنی فاجعه! یعنی ما در 20 سال آینده حدوداً 19 میلیون نفر سالمند داریم! برآوردهای دقیقی که انجام شده است می‌گوید تا سال 1430 حدوداً 26 درصد جمعیت کشور سالمند خواهند بود یعنی به‌ازای هر 4 نفر در سال 1430 یک نفر سالمند داریم!

همچنین برآوردها می‌گویند هر وقت این نسبت 8 به یک شد یعنی از هر 8 نفر یک سالمند بود آنجا آستانه شکست نظام اقتصادی و ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی است ما در زمان حاضر نسبت‌مان 9 یا  10 به یک است و به‌شدت در حال نزدیک شدن به آستانه هستیم!

تسنیم: حتی تصور وقوع چنین اتفاقی وحشناک است، با این حال، سالمندی جمعیت چه تبعات دیگری را در پی دارد و برای حل این بحران باید چه کنیم؟

ما جمعیتی داریم که در سن باروری هستند (متولدین دهه 60 و 70) که اگر از ظرفیت جمعیتی آنها استفاده نکنیم وارد سیاه‌چاله جمعیتی می‌شویم، رشد سالمندی از یک طرف، کاهش رشد جمعیت جوان از طرفی و کاهش نرخ باروری از طرف دیگر و فقدان جمعیت در سن باروری باعث می‌شود که اگر ما اقدام عاجلی طی پنج تا ده سال آینده انجام ندهیم قطعاً وارد سیاه‌چاله جمعیتی می‌شویم و تبعات اقتصادی، سلامت، ورشکستگی نظام کسب‌وکار و تولید و صندوق‌های بازنشستگی را قطعاً تجربه خواهیم کرد؛ این زنگ خطر است که از مدت‌ها قبل به گوش‌ خیلی‌ها رسیده است اما متأسفانه عزم جدی در دولت و مجالس گذشته نبوده است.

از دیگر تبعات کاهش جمعیت آسیب‌پذیری در حوزه دفاعی است، انتظار این است که بخش دفاعی به میدان بیاید و از این سیاستها حمایت کند، در زمان حاضر نرخ باروری ما کمتر از حدود 1.68 فرزند است علاوه بر این بی‌سابقه‌ترین کاهش نرخ موالید را هم تجربه کردیم، در سال 98 نرخ ولادت‌های کشور زیر یک‌میلیون و 200 هزار نفر بود که کمترین مقدار در 10 سال گذشته است اما چیزی که امیدوارکننده است تمایل مردم برای فرزندآوری است، همیشه داشتن فرزند بیشتر در خانواده‌های ایرانی امری هنجاری و معقول بوده است، ایرانی‌ها به‌لحاظ سنتی و تاریخی داشتن فرزند بیشتر را مناسب می‌دانستند اما متأسفانه این نفوذ جریان فرهنگی غرب بوده که  نگرش و رفتار خانواده ایرانی را تغییر داده است.

متأسفانه در زمان حاضر مشاهده می‌کنیم در برخی بسته‌های غذایی هنوز از شعار فرزند کمتر زندگی بهتر استفاده می‌شود، هنوز صدا و سیما در تبلیغات خود خانواده‌ها را به‌صورت تک‌فرزند نمایش می‌دهد، هنوز فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها تک‌فرزندی و دوفرزندی را به‌تصویر می‌کشند، در وزارت بهداشت که علناً این اتفاق می‌افتد اگرچه اخیراً سیاست‌های این سازمان در حال اصلاح است؛ در شبکه بهداشت و درمان خانواده پرفرزند صراحتاً تحقیر می‌شود، با وجود همه تحقیرهایی که به‌واسطه ورود فرهنگ غرب به ما تحمیل شده است با این حال اکثر خانواده‌های ایرانی هنوز خواهان فرزند هستند.

تسنیم: پس در زمان حاضر همه چشم امید مردم به طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده است، در مورد مشوق‌ها و تدابیر در نظر گرفته‌شده در طرح توضیح دهید.

مفاد طرح در چند فصل قابل بررسی است؛ به‌نظر ما در حوزه فرهنگ‌سازی اگر مردم در مورد آسیب‌ها و تبعات فرزند کمتر آگاه باشند تمایل‌شان به فرزندآوری بیشتر می‌شود؛ چند نهاد متولی امر فرهنگ در کشور هستند، مهمترین آنها نهاد رسانه و نهاد آموزش است؛ رسانه در دو مقوله تولید و پخش محتوا و تبلیغات بازرگانی نقش مؤثری دارد، این هم فرصت است و هم تهدید؛ خروجی آنچه تا الآن مورد استفاده نهادهای رسانه‌ای، آموزشی، ‌فرهنگی و تبلیغی قرار گرفت وضعیت نامطلوب موجود است که می‌بایست در صدد جبران و هم به‌عنوان پیشران عمل کنند.

در مقوله فرهنگی در سطح نهاد رسانه و آموزش بیشتر آگاهی‌بخشی مدنظر بوده است و نهادینه‌سازی نقش مادری، همسری و حرمت سقط جنین و مسائلی از این دست پرداخته شده است که نهادهای فرهنگی در کتب‌های آموزشی و تولیدات رسانه‌ای و فرهنگی به این مقوله بپردازند.

در طرح جوانی جمعیت وزارت بهداشت، آموزش و پرورش و وزارت علوم مکلف شدند متون درسی خود را متناسب با سیاست‌های کلی جمعیت اصلاح کنند، حمایت از خانواده ایرانی و تکریم سالمندی و فرزند موضوع دیگری است که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد.

موضوع دیگر ترویج و تسهیل ازدواج در وقت مناسب است؛ میانگین سن ازدواج در زمان حاضر میان دختران 23.8 سال و در آقایان نزدیک به 30 سال است، در مادران نیز میانگین سن نخستین زایمان 29 سال است که بسیار بالاست، به این معنی که مادر بخش زیادی از فرصت باروری خود را از دست می‌دهد؛ همه نظامات حکمرانی دنیا به‌دنبال کاهش سن باروری هستند تا فرصت باروری از بین نرود، ما متأسفانه در این زمینه دچار کم‌کاری و کژکاری شده‌ایم! در کشور در برخی متون ما سن مناسب باروری 19 تا 34 سال تعریف شده است در صورتی که دنیا تا 44 سال را مدنظر قرار داده است.

تسنیم: اشاره کردید که ما در رابطه با کاهش سن باروری دچار کم‌کاری و کژکاری بوده‌ایم، بفرمایید که کشورهای مختلف دنیا برای تشویق مردم به فرزندآوری در سنین مناسب چه کرده‌اند.

در این حوزه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان با اصطلاحی به‌نام "گلدن بی‌بی: Golden baby" یا (فرزند طلایی) مواجهیم که در متون علمی ایشان در حال آموزش و ترویج است و به این معنی است که فرزندی که از مادر کمتر از 19 سال و بالای 35 سال به دنیا بیاید "فرزند طلایی" نامیده می‌شود زیرا از نظر ضریب هوشی و رفتار حرکتی و توانمندی‌های مربوط در سطح بالایی قرار دارد، در حالی که متأسفانه ما این نوع بارداری در کشور را بارداری پرخطر می‌نامیم!! در غرب خانواده‌ها را تشویق می‌کنند که از این بازه سنی برای فرزندآوری دریغ نکنند و با مراقبت‌ها و حمایت‌های خاص از اینها حمایت می‌شود.

به‌عنوان مثال دیگر؛ در کشور آلمان وقتی مادری زایمان می‌کند پزشک محل مکلف است در محیط سکونت مادر حضور پیدا کند و بدون دریافت هزینه کارهای درمانی او را انجام دهد، در روسیه هم پزشکان محلی استخدام شدند که پزشک مادر و فرزند نامیده می‌شوند و این پزشکان به‌تقاضای مادر بدون هیچ هزینه‌ای در خدمت آنها قرار می‌گیرند حتی هزینه‌های دارویی در روسیه برای مادران باردار رایگان است، در این طرح راه‌اندازی سامانه جامع ارائه خدمت مشاوره‌ای،‌ بهداشتی، ‌مراقبتی و درمانی به‌صورت مجازی و از راه دور برای مادران باردار و دارای فرزند پیشنهاد شد.

در فرهنگ‌سازی باید به جایزه فرزند‌آوری هم اشاره کنیم، در روسیه جایزه ملی جمعیت را شخص پوتین اهدا می‌کند، در این رابطه پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها این است که برای دستگاه‌ها، نهادها و سازمان‌های دولتی و خانواده‌هایی که در این حوزه ورود می‌کنند و به‌روی فرزندآوری تأثیر مثبت دارند "جایزه ملی جمعیت" در نظر گرفته شود.

تسنیم: برای صدا و سیما به‌عنوان مهم‌ترین رسانه فرهنگ‌ساز کشور چه برنامه‌هایی تعریف شده است؟

در طرح جوانی جمعیت، بنابر پیشنهادات مرکز پژوهش‌های مجلس ـ اگر تصویب شود ـ سازمان صدا و سیما و سازمان‌های رسانه‌ای کشور نسبت به چند موضوع باید اقدام کنند، نخست تولید و پخش فیلم‌ها و سریال‌هایی است که خانواده‌ها را نسبت به آثار مثبت فرزندآوری، نقش مادری و همسری آگاه و تبعات منفی تک‌فرزندی و دوفرزندی را تبلیغ می‌کنند.

موضوع مهم و مؤثر ممنوعیت پخش آگهی‌های بازرگانی که خانواده‌های یک یا دو فرزند را نشان می‌دهد؛ در تولید و پخش سریال و فیلم‌ها هم در وزارت فرهنگ و هم صدا و سیما باید قبح بعضی از مسائل لحاظ شود، متأسفانه ما سالانه حدود 300 تا 600 هزار سقط جنین در کشور داریم این از لحاظ مبانی شرعی و فقهی و هم از حیث فرهنگی و اجتماعی تبعات سوئی برای کشور دارد و هم به‌لحاظ جمعیتی و حتی سلامتی مخاطراتی خواهد داشت در نتیجه در بسیاری از کشورها در ضوابط سقط جنین خود بازنگری کردند ولی متأسفانه ما در اصلاح قانون سقط جنین هم دچار تأخیر قانونگذاری شدیم!

تسنیم: طرح جوانی جمعیت در مورد معضل سقط جنین و غربالگری چه موادی را مطرح کرده است؟

در این طرح به مسئله سقط قانونی و جنایی نیز به‌خوبی پرداخته شده است که امیدواریم وضع نامطلوب و نابهنجار موجود اصلاح شود به‌گونه‌ای که این نسل‌کشی و قتل‌عام هزاران بی‌گناه معصوم متوقف شود، مضافاً اینکه در بحث بیمه و بهداشت موضوع حمایت از زوجین نابارور و ساماندهی عقیم‌سازی و قاعده‌گذاری برای غربالگری و حمایت از گسترش زایمان طبیعی نیز با توجه به چالش‌هایی که در این حوزه وجود دارد به‌خوبی پرداخته شده است و احکام خوبی در این رابطه پیش‌بینی شده است.‌

قاعده‌گذاری و نظم‌بخشی و ساماندهی به غربالگری نیز مدنظر بوده است؛ متأسفانه در زمان حاضر دوره بارداری برای مادران ایرانی بسیار متأثر از استرس‌های القایی از سوی برخی کارتل‌های بهداشتی ـ اقتصادی قرار گرفته است، در حالی که در برخی از کشورهای مطرح اروپایی مثل سوئد صرفاً 30 درصد از زنان به انجام غربالگری‌های جنینی ارجاع می‌شوند در کشور ما این مقوله اولاً اجباری و در ثانی ارجاع 95 تا 100 درصد برای همه مادران است که البته با میزان خطاهای بالا در ارائه نتایج همراه است؛ همچنین توقف عقیم‌سازی به‌استثنای مواردی که بارداری برای مادر خطر جانی دارد و نیز ساماندهی توزیع اقلام پیشگیری از بارداری مطرح شده است.

موضوع مهم دیگر آموزش کادر شبکه‌های بهداشت و درمان است که حداقل خانواده‌های پرفرزند را تحقیر نکنند البته غیر از آموزش مشوق‌هایی هم برای این قشر در نظر گرفته شده است که اگر در جمعیت تحت پوشش شبکه‌های بهداشت و درمان نرخ باروری بیشتر شد پاداش‌ها و کارانه‌ها و حق‌الزحمه‌هایی لازم برای کارکنان درنظر گرفته شود.

تسنیم: ما در زمان حاضر حدود 3میلیون و 500 هزار زوج نابارور در کشور داریم، به تدابیر اتخاذشده در این مورد هم اشاره کنید.

پیش‌بینی شد که اولاً زوجین نابارور بیمه شوند و ثانیاً خدمات ناباروی نیز تحت پوشش حمایت‌های بیمه قرار گیرند؛ مثلاً همانند خیلی از کشورهای دنیا خدمات IVF و IUI تحت پوشش بیمه‌ای انجام شوند، موضوع دیگر توسعه مراکز ناباروری و تربیت نیروی متخصص مورد نیاز و تأمین تجهیزات آن است، در زمان حاضر حدود 80 مرکز نابارور داریم که اصلاً پاسخگوی نیازهای جامعه نیست.

موضوع بیمه سلامت مادران باردار و دارای فرزند شیرده که فاقد بیمه هستند و بیمه اجتماعی مادران 3 فرزند که در ماده 103 قانون برنامه ششم تصویب شد در اینجا هم پیش‌بینی شده است، یعنی این‌که برای مادر خانه‌دار دارای حداقل 3 فرزند به‌گونه‌ای حمایت بیمه‌ای شود که پس از رسیدن به سن 60سالگی همانند سایر بازنشستگان کارگری و کارمندی، مستمری و حقوق بازنشستگی تعلق بگیرد.

تسنیم: موضوع مهم دیگر بحث مسکن است که اکثر اقشار مردم با آن درگیرند، این معضل مانع بزرگی بر سر راه افزایش فرزندان است.

همین‌طور است؛ پیشنهاد ما در این رابطه این بود که به‌ازای هر فرزند، 25 درصد نرخ وام خرید، ساخت و جعاله مسکن افزایش یابد مثلاً یک خانواده 4فرزندی تسهیلات مربوط را دو برابر دریافت کند بدون افزایش سود و دوره بازپرداخت آن نیز به‌ازای هر فرزند دو سال افزایش پیدا کند؛ پیش‌بینی ارائه تخفیفات لازم برای عوارض ساخت و صدور پروانه و انشعابات واحدهای مسکونی برای خانواده‌های دارای حداقل 3 فرزند از دیگر موارد مطرح در این زمینه است.

 مشوق دیگر این است که به خانواده‌هایی که حداقل 3 فرزند دارند، زمین مسکونی اعطا شود؛ این مشوق در کشور روسیه هم انجام می‌شود، به‌علاوه پیش‌بینی شد که افرادی که از تسهیلات دولتی مسکن استفاده کردند در صورت داشتن 3 فرزند مجدداً از این تسهیلات استفاده کنند.

همچنین سازمان‌هایی که منازل سازمانی دارند ملزم می‌شوند 70 درصد این ظرفیت را در اختیار خانواده‌های حداقل دارای 3 فرزند قرار دهند، پیشنهادات دیگری هم وجود دارد که امیدواریم در حوزه مسکن و زمین برای خانواده‌های پرفرزند به‌کار بیایند.

در حوزه استخدام نیز پیشنهاد شد سقف سن استخدام در دستگاه‌های دولتی (که هم‌اکنون 40 سال است) به‌ازای داشتن هر فرزند برای والدین یک سال افزوده شود و البته پیشنهاد شد که هیچ دستگاه دولتی مجاز نباشد خانواده‌های دارای فرزند را تعدیل و یا به‌اصطلاح اخراج کند.

تسنیم: برای مادران باردار شاغل یا دانشجو چه تسهیلاتی در نظر گرفته شده است؟

مرخصی مادران نیز زمان 9 ماه در نظر گرفته شد و این میزان برای مادران دارای فرزندان دوقلو 12 ماه و میزان مرخصی برای پدر نیز 14 ماه پیش‌بینی شد؛ هم‌چنین شیفت شب برای مادر باردار یا مادری که نوزاد شیرخوار دارد اختیاری شد و موضوع خیلی مهم دیگر این است که اگر مادر شاغل فرزندش بیمار شد بتواند در منزل کنار او باشد و به‌عنوان مرخصی استعلاجی خویش محسوب شود.

همچنین پیشنهاد شد به‌ازای تولد هر فرزند یک سال از سنوات بازنشستگی کم شود و پیشنهاد دیگر افزایش کمک‌هزینه اولاد بود، این مبلغ در زمان حاضر 70 هزار تومان است که مقرر است هر سال این کمک‌هزینه دو برابر شود و همین طور کمک‌هزینه عائله‌مندی سالانه 50 درصد افزایش پیدا کند.

در حوزه آموزش، تسهیل در تحصیل مادران باردار و دارای فرزند و نیز اعطای مرخصی آموزشی بدون احتساب سنوات تحصیلی برای مادران دانشجو را داریم و همین طور بحث ادامه تحصیل و موضوع آموزش از راه دور هم مدنظر قرار گرفته است؛ هم‌چنین پیشنهاد احداث و تکمیل خوابگاه‌های متأهلین و پیش‌بینی اعتبار از محل فروش سالانه دوهزار میلیارد تومان اوراق به‌اضافه درصد مشخصی از درآمد اختصاصی و اعتبارات عمرانی دانشگاه‌ها نیز مطرح است؛ مضافاً اینکه استفاده از املاک مازاد دانشگاه‌ها و بهینه‌سازی آنها برای خوابگاه‌های متأهلان مدنظر واقع شد.

هم‌چنین، تأمین زمین برای احداث خوابگاه‌ها و منازل برا‌ی طلاب و دانشجویان و بهره‌مندی از ظرفیت اوقاف و برخی نهادهای عمومی جهت احداث و تکمیل آنها مدنظر است؛ به‌علاوه،‌ امکان مهمان شدن دانشجو و گذراندن طرح‌های دوره آموزشی در محل سکونت مطرح است.

حمایت دیگر وام تولد فرزند است که مقرر است به‌صورت قرض‌الحسنه و پلکانی بسته به اینکه فرزند چندم خانواده است اعطا شود؛ البته در نظر داریم این مهم را از طریق لایحه بودجه سال آتی پیش ببریم؛ موضوع دیگر افزایش یارانه‌های خانواده‌های دارای حداقل 3 فرزند است به‌گونه‌ای که این افزایش 3برابری فقط برای خانواده‌هایی باشد که در آنها پدر یا مادر شاغل در دستگاه‌های اجرایی نباشد؛ پیش‌بینی شد که اخذ مالیات نیز مبتنی بر بُعد خانواده باشد، این موضوع اگرچه در بسیاری از کشورها مانند آمریکا سال‌ها در حال اجرا است.

موضوع خوب دیگر پیش بینی ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری آینده فرزند بوده که در براساس آن برای تولد هر فرزند یک میلیون سهام در نظر گرفته می‌شود و مقرر است این حمایت عمدتاً برای دهک‌های ضعیف‌تر جامعه و مناطق محروم درنظر گرفته شود؛ هم چنین ارائه بسته تغذیه‌ای و بهداشتی درمانی به مادران باردار و دارای فرزند زیر 3 سال و نیز اعطای کارت مادرانه جهت بهره‌مندی از تخفیف‌های خدماتی ـ رفاهی مد نظر قرار دارد.

تسنیم: در رابطه با این موضوع که گفته می‌شود هدف کلی طرح و برخی از مواد آن مبهم و تفسیرپذیرند، توضیح دهید؟

در مورد این مسئله به بند اول سیاست‌ها اشاره می‌کنم، در این بند به افزایش نرخ باروری به بیش از حد جانشینی اشاره شده است؛ حال سوال از منظر حقوقی و قانونی این است که حد جانشینی دقیقاً چه عددی باشد؟ آیا باید در قانون در مورد نرخ باروری عددی را تعیین کنیم و بگوییم مثلا 2.1 یا 2.5 فرزند؟ اگر قانون مصداق و عدد را تعیین کند ممکن است با رسیدن به آن سطح این ابهام مطرح شود که قانون به هدف خود رسید و منقضی شد! 

در این باره 2 سناریو وجود دارد؛‌ نخست اینکه قانون عدد کمی برای این مهم تعیین نکند و از طریق ستاد عالی جمعیت (که قرار است ذیل شورایعالی انقلاب فرهنگی ایجاد شود) که انعطاف بیشتری در اتخاذ تصمیم نسبت به مجلس دارد بنا به اقتضائات تصمیم‌گیری کند؛ دوم اینکه مجلس به عنوان تنها مقام صلاحیت‌دار وضع قانون،‌ یک "حداقل" میزانی را در نظر بگیرد، مثلا بگوییم "رسیدن به نرخ باروری حداقل 2.5" و سقفی برای آن تعیین نشود و متناسب با آن ستاد عالی نیز اختیار تنظیم‌گیری در بازه بالاتر از این حدود را داشته باشد.

تسنیم: با توجه به اینکه بنا به نظر پژوهشگران کمتر از دو دهه از فرصت پنجره جمعیتی کشور زمان باقی است، آیا بهتر نیست که زمان دقیقی برای حصول به یک نرخ باروری دقیق مشخص شود تا اهداف جمعیتی ما روشن و قابل بررسی باشند!

طرح قبلی(جمعیت و تعالی خانواده) هدف را رسیدن به نرخ باروری 2.5 فرزند قرار داد بود اما بعد این بحث مطرح شد که اگر به این نرخ برسیم، آیا حمایت‌ها قطع  و قانون منقضی میشود؟ مسئله جمعیت یک سیاستی است که باید در طول زمان ادامه پیدا کند، کشورهایی که نرخ باروریشان به زیر حد جانشینی رسیده تاکنون نتوانستند به بالای آن بیایند! در این رابطه همانطور که عرض کردم دو سناریو وجود دارد یکی اینکه مجلس بگوید در یک چشم انداز پنج ساله هدف رسیدن به نرخ باروری حداقل 2.5 باشد، در این صورت ابهام حقوقی آن نیز برطرف می‌شود. 

سناریو دیگر این است که ستاد عالی جمعیت حسب اقتضاء خودش عددی را تصویب کند این دو سناریو پیشنهادی مرکز هستند و کمیسیون هنوز در این رابطه  تصمیمی اتخاذ نکرده است؛ البته یک دیدگاه هم این است که سیاست‌های کلی چشم انداز را بالاتر از حد جانشینی تعریف کرده است و لذا در قانون ضرورتی برای تعیین کمی این رقم وجود ندارد بلکه آنچه مهم است نخست موانع سرراه فرزندآوری خانواده ها برداشته شوند و در ثانی حمایت‌های لازم جهت تسهیل در این مقوله پیش بینی شود.

تسنیم: وقتی از جمعیت حرف می‌زنیم منظور ما تغییرات نرخ باروری زنانِ در سن بارری است، پس مخاطبان اصلی فرزندآوری زنان هستند، در این میان زنان خانه‌دار نسبت به زنان شاغل کنترل بیشتری بر روی زمان و امور خانواده خود داشته و همچنین تمایل بیشتری به فرزندآوری دارند، آیا طرح در مفاد خود به این موضوع توجه کرده است؟

در مورد زنان خانه‌دار مطرح شده که زنانی که حداقل 3 فرزند دارند بیمه اجتماعی شوند، مادارن فاقد بیمه، تحت پوشش بیمه‌ای قرار گیرند و حمایت از زنان خانه‌دار و حمایت از نقش مادری و همسری زنان به صورت یک اصل اساسی  مدنظر است لذا احکام خوبی برای حمایت از ایشان پیش‌بینی شده است، هدف ما حمایت از هر دو قشر زنان خانه‌دار و زنان شاغل بوده است.

این نیز مطرح است که حمایت از زنان شاغل خود اثر ترویجی برای فرزندآوری  در جامعه دارد، به نظر می‌رسد میان تعادل بین حمایت از دو گروه تا حدودی رعایت شده است؛ حمایت‌های حوزه مسکن و اعطای زمین 200 متری ساکنین غیرکلانشهرها، بیمه ، سبد تغذیه، خدمات بهداشتی، حمایت‌های معیشتی، افزایش یارانه، صندوق سرمایه گذاری و امثالهم که بحث شد مدنظر بوده‌ است و حمایت از جمعیت روستایی هم مورد نظر بوده و در همین راستا تخمین زده می‌شود که حدود 85 تا 113 میلیون هکتار اراضی ملی که قابلیت کاربری کشاورزی و صنعتی دارند، در نتیجه این ظرفیت خوبی است که از آن به نفع خانواده‌های روستایی، عشایر و حمایت از آنها و فرزندآوری‌شان بهره‌برداری کنیم.