پرونده «جوان» از رکوردشکنی تاریخی کاهش نرخ رشد جمعیت و باروری در سال کرونایی
یک قدم تا صفر شدن نرخ رشد جمعیت ایران!
دو معضل کاهش چند ده میلیونی ایرانیان و سونامی سالمندی در کشور، پیش‌روی ایران است. قانون آزمایشی ۷ ساله قرار است این بحران را کم‌حاشیه‌تر کند، اما همه چیز به خانواده‌های ایرانیان بازمی‌گردد
به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج،
انگار کرونا هم در کنار سایر عواملی که از سال‌ها پیش روند کاهش نگران‌کننده جمعیت کشور را رقم زده بود، موجب شد تا بحران کاهش جمعیت شدیدتر شود و در سال کرونایی ۹۹ با رکوردشکنی تاریخی در نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در کشور مواجه شویم. در‌حالی‌که سال ۹۸ با ثبت نرخ رشد ۹۵/ ۰ درصد برای نخستین‌بار نرخ رشد جمعیت کشورمان به زیر یک درصد رسید، طبق آخرین گزارش مرکز مطالعات راهبردی جمعیت در سال ۱۳۹۹ به نرخ رشد جمعیت ۶ /۰ درصد سقوط کردیم؛ این کمترین مقدار نرخ رشدی است که در تاریخ کشور ثبت شده است! در سال ۱۳۹۹ نرخ باروری کشورمان هم رکوردشکنی کرد و به کمتر از ۶/ ۱ فرزند به‌ازای هر زن رسید. ثبت چنین آماری در سالی که گذشت، کارشناسان حوزه جمعیت را نگران کرده؛ نگران گرفتاری نرخ باروری در تله باروری که موجب می‌شود دیگر نتوان این کاهش نرخ باروری و کاهش نرخ رشد جمعیت را جبران کرد. به عبارت دیگر انگار چند قدمی بیشتر با انقراض نسل و منفی شدن رشد جمعیت کشورمان فاصله نداریم و بحران کرونا هم طبق پیش‌بینی‌های قبلی به بحران کاهش رشد جمعیت دامن زده است. حالا مجلس به میدان آمده و با تصویب طرح جوانی جمعیت و اجرای آزمایشی هفت ساله آن می‌خواهد از پیری جمعیت و انقراض نسل ایرانی جلوگیری کند، اما هنوز از چند و چون اجرای این قانون خبری نیست و باید دید آیا این قانون اثربخشی لازم را برای اقناع خانواده‌ها به داشتن فرزندان بیشتر و مهم‌تر از همه تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری خواهد داشت یا خیر؟
تغافل یا تعمد چندین ساله برخی مسئولان کشور برای تغییر و بازنگری در سیاست‌های جمعیتی، آن هم با وجود تذکرات مکرر جمعیت‌شناسان و ورود و تذکرات چندین باره رهبر‌معظم انقلاب، موجب شده تا حتی زودتر از زمان پیش‌بینی شده به سمت رشد منفی جمعیت و انقراض نسلی پیش برویم. در این بین علاوه بر عوامل پیشینی همچون مسائل اقتصادی و فرهنگی، بالا رفتن سن ازدواج و تأخیر در فرزندآوری و رشد ناباروری‌های اولیه و ثانویه، کرونا هم به موضوع کاهش باروری و ترس و نگرانی خانواده‌ها از فرزندآوری اضافه شده و اگر سال ۹۸ برای نخستین‌بار نرخ رشد جمعیت کشور به زیر یک درصد رسید، سال ۹۹ با ثبت نرخ رشد ۶/۰ درصد کمترین نرخ رشد جمعیت در طول تاریخ کشورمان را ثبت کردیم تا به همگان اثبات شود، ماجرای کاهش رشد جمعیت و پیری سیمای جمعیت کشور شوخی نیست و از همه بدتر اینکه با گرفتار شدن در تله جمعیتی و باروری، این کاهش رشد جمعیت قابل جبران نیست.
حرکت از ایران جوان به ایران پیر با شوک جمعیتی کرونایی
تا همین هفت سال پیش ایران جوان‌ترین کشور دنیا بود، اما با روند کنونی رشد جمعیت کشور تا سال ۱۴۲۰ ایران احتمالاً یکی از سه کشور اول پیر دنیا خواهد بود؛ این روند کاملاً به این وابسته است که در سال‌های پیش‌رو چه اتفاقاتی بیفتد و حمایت از ازدواج و فرزندآوری چگونه دنبال شود.
اوایل سال گذشته بود که برخی مسئولان کشور همچون محمد‌مهدی تندگویان، معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان درباره خطر شوک جمعیتی به‌واسطه بحران کرونا هشدار داد. وی پیش‌بینی کرد در سال ۹۹ با بحران کرونا و تبعات آن در توقف ازدواج‌ها و نگرانی خانواده‌ها از فرزندآوری، شوکی جدی به جمعیت وارد شود و حتی دچار فرورفتگی در هرم جمعیتی شویم.
وی در‌این‌باره گفته بود: «کرونا بر هرم سنی کشور تأثیر خواهد گذاشت و شاید این آسیب تا ۱۶ سال آینده درک نشود، اما به ناگاه در آینده که ترکیب هرم سنی کشور ناهمگون شود، آن زمان متوجه این آسیب به صورت جدی می‌شویم. کرونا خللی برای گروهی از جمعیت ایران ایجاد می‌کند که تا ۵۰ سال با آن دست به گریبان خواهیم بود.»
به گفته وی در شش ماه نخست سال ۹۹ فرزندانی متولد می‌شوند که قبل از کرونا شکل گرفته‌اند و در این شرایط سخت متولد می‌شوند، بنابراین در شش ماه نخست سال، کاهش زیادی در موالید رقم نمی‌خورد. این نگرانی مربوط به پس از شهریورماه است که قطعاً آمار تولد به‌صورت چشمگیری کاهش می‌یابد. تندگویان هشدار داده بود: «اگر در این برهه زمانی چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، شاید در مقاطعی آمار تولد‌ها به یک سوم نیز کاهش یابد. این امر مقوله‌ای به مراتب خطرناک‌تر از کاهش شیب افزایش یا کاهش جمعیت است، زیرا کشور را با یک شوک جمعیتی مواجه می‌کند.»
پنجره نیمه باز جمعیتی و فرصتی که از دست می‌رود
هر چند نمی‌توان تقصیر کاهش نگران‌کننده و تاریخی نرخ رشد جمعیت را به گردن کرونا انداخت، اما واقعیت این است که نمی‌توان از اثرگذاری این بیماری بر شدت کاهش نرخ رشد جمعیت هم چشم‌پوشی کرد.
زنگ هشدار کاهش جمعیت و پیری سیمای جوان جامعه سال‌هاست به صدا درآمده است. براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، میانگین سنی جمعیت کشورمان در پایان سال ۱۳۹۹، از ۳۲ سال عبور کرده است. بر این اساس دیگر جمعیت کشورمان چندان هم جوان نیست و به سوی میانسالی و سالمندی حرکت می‌کند و کاهش نرخ رشد جمعیت به کمتر از یک درصد می‌تواند سرعت این حرکت را به سمت پیری تندتر کند. حالا کرونا هم مزید بر علت شده و وضعیت رشد جمعیت کشور را بیشتر در تنگنا قرار داده است.
در واقع اگرچه آمار‌های ازدواج در سال کرونایی حتی نسبت به سال قبل کمی افزایشی هم بود، اما نگرانی از بیماری کرونا، محدودیت در مراجعه مادران به بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها برای انجام مراقبت‌های بارداری به دلیل ترس از ابتلا به کرونا و آینده مبهمی که کرونا آن را تشدید کرده است، در کنار عوامل قبلی کاهش رشد جمعیت قرار گرفته و رکورد کاهش نرخ رشد جمعیت کشورمان را در طول تاریخ شکسته است.
حالا و با عنایت به اینکه تنها حدود ۱۰ سال دیگر پنجره جمعیتی کشورمان باز است، فرصت زیادی برای جبران این روند نگران‌کننده و پیشگیری از سقوط در سیاهچاله جمعیتی کشورمان نداریم، اما به‌طور یقین این مسئله نیازمند ورود جدی و برنامه‌ریزی دقیق است و با صرف توصیه و تأکید شاید نتوان چندان به اصلاح نرخ رشد جمعیت کشور امیدوار بود.
نیاز به نسخه‌ای کارآمد و همه‌جانبه
حالا در بحرانی‌ترین وضعیت جمعیت کشور قانون جوانی جمعیت و تعالی خانواده پس از هفت سال برای اجرای آزمایشی هفت ساله تصویب شده است. این طرح ۷۴ ماده‌ای با بند‌های مشوق مالی، اقتصادی و فرهنگی در کنار فراهم آوردن زیرساخت‌های بهداشتی و حمایت از زوج‌های نابارور می‌خواهد ترکیب جمعیتی کشور را از پیری به جوانی سوق دهد. آنطور که اعضای خانه ملت وعده داده‌اند، این قانون بناست تا همین امسال و پیش از بسته شدن پنجره جمعیتی اجرایی شود. با وجود این شاید مشوق‌هایی همچون اعطای وام ۱۵۰ میلیونی به خانواده‌هایی که فرزند سومشان متولد می‌شود یا اجرای مرخصی ۹ ماهه زایمان و همچنین اعطای سهام یک میلیون تومانی به تازه متولد‌ها چندان تأثیری در اقناع زوج‌ها به فرزند آوری نداشته باشد. شاید باید جدی‌تر به حال ۱۳ میلیون جوان در حال عبور از سن ازدواج و مطلقه‌هایی که پیش از داشتن فرزند از همسرشان جدا شده‌اند، هم فکری کرد. زوج‌های نابارور هم ظرفیت بالقوه‌ای هستند که باید در نسخه نجات جمعیت کشور از رشد منفی مورد توجه قرار بگیرند. بدون در نظر گرفتن این موضوعات شاید هیچ نسخه‌ای بر درد سقوط جمعیت دوا نباشد؛ به ویژه در ایام کرونایی.
نظر کارشناس
اجرای برنامه صیانت از جمعیت از ۳۰ اردیبهشت
بالندگی، پویایی و جوانی در جامعه امتیازی بسیار بزرگ است؛ در بحث کووید ۱۹ کشور‌هایی که سن جمعیتی بالایی داشتند، بیشتر متضرر شدند، بیش از ۸۰ درصد مرگ‌ومیر‌ها در جمعیت سالمندان بود و در ابتدای شیوع کرونا ۶۲ درصد مرگ‌ومیر کشور‌های اروپایی در مراکز نگهداری سالمندان رخ داد. مرگ‌ومیر در کشور‌هایی که میانگین سنی جمعیتی پایین‌تری دارند، نسبت به دیگر کشور‌ها کمتر است.
در سال ۶۳، شاخص ۵/۳ درصد افت می‌کند و در سال ۹۸ به کمتر از یک می‌رسد که این موضوع زنگ خطری برای جوامع مختلف از جمله ایران است. این میزان سرعت در کاهش بسیار بالاست. نرخ باروری کشور در سال ۶۰ تا ۶۲ به ۸/۶ درصد رسید و اکنون نرخ جانشینی جمعیت به زیر یک درصد رسیده است که به‌معنای منفی شدن نرخ رشد جمعیت است، فرزندان در آینده بستگان نزدیک نخواهند داشت.
از سال ۹۵ تا ۹۸ حدود ۲۰ درصد میزان باروری در کشور کاهش پیدا کرده است؛ طی ۲۰ سال آینده ایران جزو پیر‌ترین کشور‌ها در منطقه خواهد شد که این امر بسیار بد است و باید نیروی کار از افغانستان و پاکستان بیاوریمغ، چون نیروی کاری در کار نخواهد بود. براساس گزارش‌های دریافتی اجرای برنامه صیانت از جمعیت در روز ملی جمعیت در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ در سراسر کشور آغاز خواهد شد که در تلاش هستیم برنامه عملیاتی صیانت از جمعیت و اخذ تأیید ملی تا فروردین ۱۴۰۰ تدوین و نهایی شود، برنامه را پس از آغاز، هر شش ماه پایش و سالانه ارزشیابی کنیم.
علیرضا رئیسی
معاون بهداشت وزیر بهداشت
عوامل اقتصادی، فرهنگی و پدیده کرونا عامل سقوط آزاد جمعیت
نرخ رشد جمعیت متأثر از سه متغیر موالید، مرگ و میر و مهاجرت است که با توجه به در اختیار نداشتن آمار دقیق از مهاجرت، محاسبات ما براساس همان دو شاخص اول انجام می‌شود.
طبق این آمارها، بیماری کرونا بر هر دو متغیر موالید و مرگ و میر سال ۹۹ تأثیر گذاشت و با کاهش تولد‌ها و افزایش فوتی‌ها، نرخ رشد جمعیت نیز متأثر شد. با این حال فقط کرونا در کاهش نرخ رشد جمعیت موثر نبوده، بلکه بحران اقتصادی، تغییر سبک زندگی و تغییر فرهنگ و نگرش خانواده‌ها هم در آن تأثیرگذار بوده و ادامه شیب نزولی جمعیت قابل پیش‌بینی است. در سال ۱۳۹۸ نرخ رشد جمعیت کشور ما حدود ۹۵/۰ درصد بود و در سال ۱۳۹۹ به نرخ رشد جمعیت ۶/ ۰ درصد سقوط کردیم و این کمترین مقدار نرخ رشدی است که در تاریخ کشورمان ثبت شده است!
نرخ رشد ۶/۰ درصد زنگ خطری است که به صدا درآمده و عوامل زیادی همچون عوامل اقتصادی، فرهنگی و همین‌طور پدیده کرونا باعث ایجاد آن شده است؛ در سال ۱۳۹۹ همچنین شاهد بودیم که نرخ باروری کشورمان به کمتر از ۶ /۱ فرزند به‌ازای هر زن رسید، ما در این موضوع هم در حال ثبت رکورد هستیم.
نرخ باروری ۶/ ۱ فرزند کمترین میزان در طول تاریخ کشور است، ما نگرانیم که نرخ باروری در تله باروری گرفتار شود، به‌طوری‌که دیگر امکان جبران آن را از دست بدهیم.
صالح قاسمی
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت
پیش‌بینی افزایش ۱۵ برابری رشد سالمندان نسبت به موالید
آمار‌های تولد بعد از سال ۹۵ در کشور دچار شیب کاهشی شده‌اند. در دهه‌های قبل از سال ۹۰ سالانه حدود ۲ میلیون نفر به جمعیت ایران افزوده می‌شدند، در‌حالی‌که امروزه به دلیل کاهش زاد و ولد در کشور قدر مطلق رشد جمعیت کاهش یافته است. در حال حاضر نرخ رشد جمعیت کشور هر ساله کاهش می‌یابد و حدود ۹۵۰ هزار نفر در سال به طور میانگین به جمعیت کشور افزوده می‌شوند.
نرخ رشد جمعیت مطلوب برای جامعه ایران رقمی حدود ۲/۴ فرزند نسبت به جمعیت است. روند کاهش تولد‌ها در کشور باعث می‌شود تا در سال‌های آینده میزان موالید سالانه به رقمی کمتر از ۹۵۰ هزار نفر در سال برسد. آمار‌های جمعیتی موجود باعث می‌شود تا چند سال آینده میزان مرگ و میر در کشور از میزان موالید پیشی گرفته و نرخ جمعیت به نقطه منفی برسد. حدود ۱۰ درصد از جمعیت ایران بالای ۶۰ سال سن دارند، اما میزان جمعیت بالای ۶۰ سال در آینده‌ای نزدیک رشد چشمگیری به خود می‌گیرد و بر همین اساس جامعه با ورود به دوران جدید متحمل فشار‌های زیادی خواهد شد. افزایش تعداد افراد بالای ۶۰ سال در کشور فشار‌های بسیاری را به صندوق‌های بازنشستگی آورده و در نهایت منجر به کاهش نرخ رشد اقتصادی کشور می‌شود. اکنون نرخ رشد سالمندان کشور پنج برابر نرخ رشد افراد متولد شده است و با این آمارها انتظار داریم در سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۱۵ که نرخ رشد جمعیت به صفر و حتی منفی شدن میل پیدا می‌کند، رشد سالمندان نسبت به موالید تا ۱۵برابر افزایش یابد.
محمد‌جواد محمودی
رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی
منبع: روزنامه جوان
ارسال نظرات
غیرقابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۰
پر بیننده ها
آخرین اخبار
