آسیب‌شناسی توسعه پیشران‌های مولد؛ ضرورت تدوین برنامه توسعه صنعت
عصر روز یک‌شنبه، ۳۰ بهمن ۱۴۰۱، پیش‌همایش «پیشران‌های اقتصادی؛ فرصتی برای توسعه ملی» با دو میزگرد و از سوی مجمع کارآفرینان ایران برگزار شد که در میزگرد ویل کارآفرینان و مسئولان اقتصادی به بررسی این موضوع و آسیب‌شناسی توسعه پیشران‌های اقتصادی پرداختند که در ادامه به نکات و محورهای سخنان هرکدام پرداخته می‌شود.
* پیشران‌های اقتصادی می‌توانند آینده اقتصاد ایران را بدون دولت پیش ببرند
در ابتدای این میزگرد حمید پاداش، معوین هماهنگی اقتصادی و زیربنایی معوین ویل رئیس جمهور به بیان نکاتی درباره شرایط کنونی پیشران‌های اقتصادی کشور پرداخت و گفت: چگونه گروه‌های کسب و کاری با تاکید بر گروه‌های کسب و کار خانوادگی می‌توانند به رشد و توسعه اقتصاد کشور کمک کنند؟ این پرسش مهمی است و واقعیت این است که ما در بحث پیشران نمی‌توانیم صرف به بحث و موضوع اشتغال توجه کنیم، اشتغال سرریز بحث پیشران است و پیشران‌های در واقع چتر حمایتی بر کسب‌وکاری های کوچک‌تر و صنایع کوچک باشد و این نکته مهمی است. پیشران‌های اقتصادی باید و می‌توانند آینده اقتصاد ایران را بدون دولت پیش ببرند و دولت‌های تنها نقش تسهیل‌ساز را برعهده داشته باشد. به این موضوع که چگونه پشران‌ها می‌توانند توسعه اقتصاد را بدون دولت پیش ببرند باید بیش از این پرداخته شود.
* در ایران بنگاه‌ها و برندهای بازنده را حمایت می‌کنند
بخش دوم به سخنان علی سرزعیم، مدرس دانشگاه اختصاص داشت که به نقد برخی سیاست‌های دولتی پرداخت و حمایت از برندها و شرکت‌های بازنده را یک آسیب جدی عنوان کرد. وی دراین باره گفت: مرکز آمار می‌گوید حدود ۹ هزار بنگاه داریم که البته به لحاظ تعداد نفر این بنگاه‌ها قابل دسته‌بندی است. بنگاه‌های بزرگ ما نسبت به بنگاه‌های کوچک‌تر اشتغال‌زایی بسیار بالاتری دارند با وجودی که تعداد آنها بیسیار کمتر است. عمده اشتغال در بنگاه‌های کوچک شکل می‌گیرد و عمدم رشد در بنگاه‌های بزرگ رخ می‌دهد و متناسب با این شرایط باید ببنیم چه خواسته‌ای داریم و براساس آن به سمت حمایت از بنگاه‌ها برویم.» وی در ادامه و در موضوع نسبت صنعت و رفاه عمومی هم گفت: «نکته دوم رفاه مصرف‌کننده است که وقتی هزینه پایین آید قیمت هم کاهش می‌یابد و هزینه مصرف‌کننده کاهش می‌یابد که این همان مسئله رفاه است. موضوع مهم دیگر که حالا در دنیا موردتوجه است اقتصاد تاب‌ویر است آن‌هم در دوران پرتلاطم کنونی و به خصوص شرایط ایران. در چنین شرایطی است که بنگاه‌های بزرگ دوام می‌‌ویرند و این از اهمییت پیشران‌ها است. نکته سوم هزینه تحقیق و توسعه است که در بسیاری از موارد تنها از عهده بنگاه‌های بزرگ برمی‌آید و هر شرکت و تولیدکننده‌ای بخش تحقیق و نوویری نداشته باشد حتما امکان رقابت در دنیای امروز را از دست خواهد داد. به عنوان مثال بین اروپا و امریکا این پرسش مهم است است که چرا اروپا از امریکا پس از جنگ جهانی دوم عقب ماند که ریشته آن همین بحث نوویری و خلاقیت است. بنگاه‌های بزرگ می‌توانند در بخش تحقیق و نوویری زمینه خلاقیت و نوویری فراهم کند و این کارها از عهده بنگاه‌های کوچک و متوسط برنمی‌آید.
بخش دوم سخنان این کارشناس با پرسشی درباره دلیل تعداد پایین پیشران‌های اقتصادی ایران آغاز شد که در این باره گفت: «پرسش مهم اما این است که ما چرا ما اینقدر بنگاه بزرگ کم داریم و چرا تعداد این‌ها اینقدر کم است؟ این پرسش را می‌توان از جهت دیگری هم مطرح کرد و آن اینکه چرا بنگاه‌های کوچک و متوسط ما نمی‌توانند بزرگ شوند؟ برای پاسخ به این پرسش نیاز به تحقیق و بررسی اساسی وجود دارد که بررسی من براساس چندین کتاب می‌گوید که ویلین موضوع دغدغه رشد است؛ بنگاه‌های ایران بیش از آنکه دغدغه رشد داشته باشند دغدغه ماندگاری دارند و بنابراین یکی از دلایل شرایط بی‌ثبات اقتصادی ما است. مورد دیگر معمای کاهش و نبود تسهیلات سرمایه در گردش برای صنایع ایران است که دلیل آن قرارگرفتن پروژه‌های کم‌بازده در کنار پروژه‌های پربازده برای دریافت وام و تسهیلات است که این خود عاملی در مقابل رشد است. مورد سوم هم نگاه حمایتی است که در ایران بازنده‌ها را حمایت می‌کند در عین حال که یک نگاه دیگر حمایت از برنده‌ها است و تا زمانی که حمایت از بازنده‌ها است رشد و توسعه‌ای در بنگاه‌ها کوچک و متوسط نخواهیم دید.
* تا وقتی که از اقتصاد خودمان محافظت نکنیم نمی‌توانیم سهمی از اقتصاد دنیا بگیریم
سخنران بعدی این نشست هم یونس ژائله، مدیرعامل شرکت شیرین عسل بود که با اشاره برخی تجارب خود در حوزه تولید گفت: ما در طی ۴۴ سال گذشته مدام رانت توزیع کردیم در حوزه‌های مختلف و الان شرایط به چنین وضعیتی رسیده است درعین حال که نیاز است شرکت‌های جهانی بسازیم که برای اقتصاد کشور توسعه‌آفرینی کند. وضعیت سرمایه‌گذاری ما در دنیا به شدت ناچیز است و اصلا قابل‌توجه حتی نسبت به همسایگان هم نیست.
وی ادامه داد: ما در کشوری زندگی می‌کنیم که همه چیز بی‌نظم است و در بخش‌های مختلف به انحای مختلف سرمایه‌ها را هدر می‌دهیم. ما می‌توانیم حداقل چندین زنجیره تولید کنیم که زمینه را برای توسعه و بزرگ کرد اقتصاد ایران فراهم کنند. پس از این مرحله و دیدن نتیجه می‌توان بقیه مراحل را پیش برد.
* مدام دنبال مقصر بیرونی می‌گردیم
در ادامه این نشست آسیب‌شناسانه نیز مرتضی سلطانی، مدیرعامل هلدینگ زر گفت: همه سرمایه تمام بنگاه‌های بزرگ ما یک درصد سرمایه یک مگاپروژه در سطح دنیا نیست و توجه به این نکته مهم است. همه می‌دانیم توانمندی‌ها و شرایط سرزمینی ما برای تولید بی‌نظیر است اما چه می‌شود که این همه برند و بنگاه از بین می‌روند؟ الان شرکت‌های خودروسازی ما در حال ورشکستگی است و راهکار مسئولان این است که این‌ها را بازخرید کنیم درعین حال که باید و ضروری است که یک بازنگری اساسی در این سیاست‌ها رخ دهد. در یک فضای گفتمانی می‌تون یک تحلیل تجربی ارائه داد که بخشی از مشکل را حل کند.
وی گفت: ۴۰ سال است که ما خودمان را درگیر واژه حمایت کرده‌ایم و اصلا ادبیات تولیدمان با همه دنیا متفویت است و آدم‌های عجیب و غریبی شده‌ایم. کسانی حتی ادبیات ابتدایی تولید را نمی‌دانند اما از نبود حمایت در بحث تولید می‌گویند. نه این راه و روش تولید نیست. مدام دنبال مقصر بیرونی می‌گردیم. ریشه بخشی از مشکلات بنگاه‌های ما از بیرون است اما بخش عمده در درون خود بنگاه است و نمی‌توان این موضوع را انکار کرد. الان وقتی محصولی ایران و با کیفیت وارد می‌شود مردم می‌گویند خیلی خوب و باکیفیت است اما اگر با همین کیفیت ادامه دهد و کیفیت را کاهش ندهد. این موضوع بسیار مفهوم و معنی دارد. در این سال‌ها بارها ارزپاشی‌ها شکل گرفت و افرادی بزرگ شدند بدون اینکه از خود بپرسند چگونه بزرگ شدند و بعد هم اجازه ورود به افرادی که دانش دارند هم نمی‌دهند. همه مقصریم، همه با هم مقصریم. سیاستمداران به شدت تصمیم اشتباه داشتند، ما به عنوان بخش خصوصی و تولید هم هر وقت فرصت جلسه با تصمیم‌گیران را به عنوان نمایندگان تولید داشتیم فقط از مسائل خودمان گفتیم که این هم اشتباه است. همه باید کمی خودمان را به چالش بکشیم و همه تقصیرات به گردن غیر از خود نیندازیم.
* دولت موظف است فضا را برای فعالیت بخش خصوصی فراهم کند
علی اوتارخانی، رئیس موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی هم آخرین سخنران این میزگرد بود که در جمع‌بندی این نشست از ضرورت تدوین سند تحول صنعت سخن گفت. وی در این باره گفت: پیش‌تر رئیس جمهوری در جلسه با کارآفرینان از ضرورت ایجاد سند و برنامه صنعت سخن گفت و تاکید کرد که باید این برنامه و سند ایجاد شود و الان در حال اجرایی‌شدن است آن‌هم در تدوینی متفویت و با همکاری خود تولیدکنندگان و کارآفرینان. هدف دولت توسعه اقتصادی پایدار و ثبات اقتصادی است که این هدف بدون کمک‌گرفتن از تولید امکان‌پذیر نیست. وی ادامه داد: در سندی که در حال تدوین است به آسیب‌ّهای اسناد پیشین پرداخته شد و هدف این است که از سه سند پیش‌تر هم حتما استفاده ببرد. اوتارخانی گفت: مسئله اساسی این است که ما باید به‌گونه ای اقتصاد کشور را ساماندهی کنیم که تکانه بیرونی نتواند اثرگذار باشد. هیچ کشوری نتوانسته کشور دیگری را توسعه دهد چون توسعه اصلا وارداتی نیست. درباره ما دشمنی برخی کشورها مثل امریکا هم هست که کار توسعه را سخت‌تر هم می‌کند اما ضروری است که این اقتصاد و سند را تکانه‌های بیرونی در امان نگه داریم.
وی در پایان هم گفت: اینکه مجموعه‌ای مانند مجمع کارآفرینان بتواند سند صنعت خصوصی کشور را تدوین کند یک رسالت به گردن ما است که از این سند حمایت کنیم و راه را برای این تدوین این سند فراهم کنیم. ما هنوز نمی دانیم چه تعداد بنگاه بزرگ باید داشته باشیم یا اینکه مسیر توسعه چه نیازهایی دارد که برای آن برنامه‌ریزی کنیم. اینکه ما بگوییم اقتصاد بخش خصوضی و اقتصاد بخش دولتی از آن گزارهایی است که ضدتوسعه است. ما امروز باید بتوانیم زنجیره‌های همکاری را بین تمام فعالان صنعتی کشور شکل دهیم و هیچ کسی نباید فضا را برای زیست دیگری تنگ کند. دولت موظف است فضا را برای فعالیت بخش خصوصی فراهم و مسیر رشد را تسهیل کند.
پس از به اتمام رسیدن میزگرد اول، دومین میزگرد با عنوان «تجارب جهانی درباره پیشران های اقتصاد مولد» در حالی برگزار شد که حمیدرضا غزنوی، دبیرکل مجمع کارآفرینان ایران این خصوص گفت: در سال۱۹۷۶ اتفاقات خاصی در کره‌جنوبی رخ داد. ابتدا صنایع مزیت‌دار مشخص شدند که بیشتر آن شرکت‌ها خانوادگی بود و با تهیه برنامه ای پنج سال در هر دوره، شرکتی با زمینه بزرگ شدن تحت حمایت قرار گرفتند. سامسونگ و ال جی محصول حمایت‌های آن روزهای کره‌جنوبی هستند که بی شک در صورتی که این حمایت ها از بخش دولتی صورت می گرفت شاهد چنین نتایج درخشانی نبودیم.
وی افزود: در کره جنوبی شرکت‌های پیشران را سرداران مبارزه با فقر برای کودکان در مدارس کره‌جنوبی معرفی می‌کردند در حالی که کشور ما موضوع پیشران‌ها به هیچ عنوان ویلویت نیست زیرا استراتژی صنعتی وجود ندارد. برناه صنعتی با حضور هر وزیر تغییر پیدامی‌کند و هیچ حامی حقوقی مثل مجلس شورای اسلامی ندارد.
در ادامه ابراهیم سوزنچی، استاد دانشگاه شریف بیان کرد: در شرایطی که چین و کره جنوبی را به عنوان دو کشور موفق مورد قبول داریم باید تمامی اقدامات این دو کشور را بررسی و زیر ذره بین قرار دهیم تا نسبت به اقدامات آن ها نیز الگو برداری صحیحی داشته باشیم.
در حوزه های زیادی حرف برای گفتن داریم
علایی طباطبایی، معوین سازمان توسعه تجارت نیز در ادامه درباره تجارب جهانی در مواجه با پیشران‌های اقتصاد مولد اظهار کرد: راه ورود به بازارهای جدید جز از طریق حمایت از پیشران‌های اقتصادی نیست. ما الان در سازمان توسعه تجارت خلا چنین استراتژی‌هایی را حس می‌کنیم. اگر بتوان این پدیده را درست تبیین کنیم به نتایجی برای برون رفت از وضعیت کنونی دست خواهیم یافت.
وی ادامه داد: در حال حاضر محصولات پایه معدنی، نفتی و کشویرزی عمده صادرات کشور را تشکیل می‌دهند. آیا توانمندی کشور همین مقدار است؟ بنده معتقدم که در حوزه‌های بسیاری حرف برای گفتن داریم و صنعت داخلی کارآمدی داریم اما در بحث‌های پیرامون صادرات اصلا مناسب عمل نکردیم. رویکرد ما فعال نیست و صادرات ما را افراد طبق ویلویت خود شکل می‌دهد.
به گفته این صاحب نظر اقتصادی، همگرایی در بخش صنعت وجود ندارد و نه تنها همگرایی نداریم بلکه به صورت واگرا عمل می‌کنیم. من هیچ صنفی را تاکنون ندیدم که برنامه ثابت برای صادرات داشته باشند. راهبرد کشورهایی همچون کره‌جنوبی و ژاپن این است که هیچ شرکت صادرکننده‌ای حق ورود به بازارهای جهانی را ندارد و باید با برند مشخص حضور پیدا کرد.
به گفته وی، شرکت‌های متعددی در حوزه خودروسازی در کره‌جنوبی وجود دارد اما تنها دو شرکت پیشرو هستند زیرا استراتژی مشخص را پیروی می‌کنند. ما چقدر باید هزینه دهیم تا درک کنیم که به صورت جمعی حرکت کنیم. در برخی از حوزه‌ها اگر بخواهیم که از ابتدا شروع کنیم باید در نقطه زیر صفر قرار گیریم. بسیاری از رویدادهای نمایشگاهی داخل کشور هم حتی همگرایی تولیدکنندگان را شاهد نیستیم. تا زمانی که این مسائل حل نشود بخش‌های بعدی نیز توفیقی حاصل نخواهند کرد.
در کشور ترکیه هیچ سرمایه دار و کارآفرینی پول خود را به خارج از کشور بیرون نبرده است
در ادامه علی چگینی، مدیرکل دیپلماسی اقتصاد مقویمتی وزارت امورخارجه گفت: من دانشجوی اقتصاد و بازاری زاده هستم و کاملا رنج تولید را درک می‌کنم. کشورهایی که یک زمانی هم تراز ما بودند را درحال حاضر مشاهده کنیم آماری بهتری دارند. در زمان کارداری بنده در ترکیه شاهد بودم که زمانی کسی با لیر کار نمی‌کرد و ساختار اقتصاد این کشور در حال فروپاشی بود. اما مردم لیر را پرچم کشور خود دانستند و دلار خود را به لیر تبدیل کردند.
وی با تاکید بر اینکه در کشور ترکیه هیچ سرمایه دار و کارآفرینی پول خود را به خارج از کشور بیرون نبرده است، گفت: رویکرد حمایت از بخش خصوصی و پیشران های اقتصادی در کشورهای دیگر عملی شده است و از قانون و لایحه مدت زیادی است که عبور کرده‌اند. در این کشور گوش شنوا برای پذیرفتن صحبت‌های بخش خصوصی وجود دارد. ما به عنوان بخش دولتی کاردار بخش خصوصی هستیم. رهبر انقلاب فرمودند که اقتصاد را مردمی کنید. دولت نباید مانعی در کار تولید باشد و ما به یک مفاهمه ملی در این خصوص نیاز داریم. علویه بر کره‌جنوبی کشورهای آفریقایی هم سراغ پیشران‌های اقتصادی رفته‌اند. ما دیگر نمی‌توانیم اقتصاد کشوری مثل آفریقای جنوبی را نادیده بگیریم. ۱۹۷۹ حجم اقتصاد هند و ایران برابر بود اما هم اکنون صحبت از ۵ تریلیون دلار است.
به گفته چگینی، نقش پیشران‌های اقتصادی در جهت رسیدن به چنین جایگاهی پر رنگ بود و درحال حاضر ادعای اقتصاد سوم جهان را دارند. الگوی چین، هند، ترکیه، کره‌جنوبی و غیره شاید تماما به درد ما نخورد اما نقشه راهی را برای ما مشخص می‌کنند. ما باید بویرمندی را در کشور ایجاد کنیم که در کشور پیشران اقتصادی داریم. ما پیشرانان قوی و فوق العاده‌ای داریم و باید قبول کنیم. بخش‌های اقتصادی کشور همگرایی لازم را ندارند و همدیگر را نمی‌شناسند. مجمع کارآفرینان ایران باید گسل‌های ایجاد شده را درمان کند و بداند که راه‌حل داخلی دارد.
