تولید بذر اصلاح شده هیبرید ذرت توسط نخبه ارومیه‌ای
لطفاً درباره خودتان برای مخاطبین ما کمی بیشتر توضیح دهید.
اهل استان آذربایجان غربی، شهرستان ارومیه، و متولد ۱۳۵۳ هستم. کارشناسی زراعت و اصلاح نباتات را از دانشگاه تبریز، کارشناسی ارشد اصلاح نباتات را از دانشگاه تربیت مدرس تهران و دکترای اصلاح نباتات "بیوتکنولوژی گیاهی" را از انستیتو پلی‌تکنیک تولوز فرانسه در سال ۱۳۸۶ دریافت کردم. از سال ۱۳۸۶ به عنوان عضو هیئت علمی در دانشگاه ارومیه فعالیت می‌کنم. در سال ۱۳۹۱ به مرتبه دانشیاری و در سال ۱۳۹۴ به مرتبه استادی ارتقاء یافتم. عمده فعالیت‌های من در حوزه آموزش و پژوهش در زمینه اصلاح نباتات مولکولی است و در این زمینه ۵ جلد کتاب با عنوان "نشانگرهای مولکولی و کاربرد آن‌ها در تجزیه تنوع ژنتیکی"، "نقشه‌یابی ارتباطی صفات کمی"، "ژنومیک آماری (با تأکید بر نقشه‌یابی پیوستگی و تجزیه کیو تی آل" و "بهنژادی مولکولی برای بهبود تحمل تنش شوری در گیاهان" در دانشگاه ارومیه و "آر ان‌ای مداخله‌گر: ابزاری بالقوه در بهنژادی گیاهی" در دانشگاه مراغه منتشر کرده‌ام. علاوه بر انتخاب به عنوان پژوهشگر برتر در حوزه کشاورزی، در سال ۱۴۰۱ به عنوان سرآمد آموزشی دانشگاه و در سال ۱۴۰۲ برگزیده کشوری اولین جشنواره علمی شهید چمران شدم.
فعالیت‌های شما در حوزه کشاورزی بیشتر در چه زمینه‌های بوده است؟
ذرت به عنوان یکی از گیاهان استراتژیک نقش به سزایی در توسعه صنعت دام‌پروری دارد. در این راستا افزایش تولید ذرت از اولویت‌های اساسی کشور محسوب می‌شود. یکی از عوامل مؤثر در افزایش تولید در کنار توسعه فناوری های زراعی، تولید ارقام هیبرید پرمحصول است. ارقام هیبرید که از تلاقی دو لاین (دو والد) بدست می‌آیند به دلیل بهره‌مندی از پدیده هتروزیس (هتروزیگوتی)، عملکرد بالایی در واحد سطح در مقایسه با ارقام آزاد گرده‌افشان تولید می‌کنند. بر اساس مطالعات هرچقدر تفاوت دو والد مورد استفاده در تلاقی بیشتر باشد هتروزیس (هتروزیگوتی) بیشتر از تلاقی آن دو لاین حاصل خواهد شد (هیبرید با عملکرد بالا تولید خواهد شد). بنابراین شناسایی دو لاین مناسب از میان انبوهی از لاین‌ها یکی از چالش‌های اساسی در فعالیت‌های بهنژادی گیاهی است. در این زمینه تکنولوژی نشانگرهای مولکولی یک ابزار مناسب برای شناسایی والدین مناسب هستند. چرا که نشانگرهای مولکولی قادرند تفاوت افراد را در نقطه به نقطه ژنوم (دیان ای) نشان دهند.
در راستای تولید بذر هیبرید ذرت پرمحصول فعالیتی با بهره‌مندی از نشانگرهای مولکولی از نوع اس ان پی از سال ۹۴ در دانشگاه ارومیه با حمایت دانشگاه در قالب طرح‌های تولیدی شروع شد. از میان انبوهی از لاین‌های ذرت، دو لاین شناسایی شدند که در تلاقی آن‌ها با همدیگر هیبریدی تولید شد که در سطح آزمایشات مزرع‌های در ارومیه و همچنین در کرج در مقایسه با ارقام شاهد از لحاظ عملکرد و زودرسی برتری داشت. نتایج فعالیت‌ها تا این مرحله در قالب مقال‌های در تحقیقات غلات با عنوان "گروه‌بندی هتروتیک و پیشبینی عملکرد هیبریدهای ذرت با استفاده از نشانگرهای اس ان پی" منتشر شده است.
هیبرید تولیدی در سال قبل در سطح نیمه تجاری با حمایت دانشگاه ارومیه تولید شد و در سال جاری برای ثبت آن به عنوان رقم جدید در مؤسسه ثبت و ارقام گیاهی اقدام شده است. امید است با حول و قوه الهی رقم هیبرید امیدبخش این مرحله را هم طی نماید و بتواند در راستای افزایش تولید و درآمد زارعین محترم وارد عرصه تولید گردد. در صورت موفقیت در ثبت رقم، این رقم جزو معدود ارقام گیاهی خواهد بود که از دانشگاه به جامعه معرفی می‌شود.
آیا این بذر اصلاح شده صادر می‌شود؟
وقتی رقم هیبرید ثبت شد، دو راه بعد از آن پیش رو خواهد بود. یکی اینکه والدین هیبرید تجاری به شرکت‌های خصوصی عرضه شود و ایشان بذر را تولید کرده و در منطقه و کشورهای هم‌جوار بفروش برسانند، دوم اینکه مجموعه ما در قالب شرکت دانش‌بنیان این کار را انجام دهد. این رقم به دلیل پرمحصولی و در عین حال زودرسی از پتانسیل بالایی برای کشت دوم بعد از برداشت گندم و جو دارد و دانه و علوفه مناسبی می‌تواند تولید نماید.
چه کسانی از طرح شما حمایت کرده‌اند؟
این طرح توسط دانشگاه ارومیه، پژوهشکده زیست فناوری حمایت شده است که جا دارد تقدیر و تشکر نماییم. در سطح آزمایشگاه و مزرعه دانشجویان تحصیلات تکمیلی به ویژه دانشجویان دکتری هم تلاش‌های زیادی کردند.
چقدر این روش می‌تواند در کشور ما تأثیرگذار باشد؟
همچنان که در بالا اشاره شد بذر هیبرید نقش به سزایی در افزایش تولید دارد. هرچند فعالیت‌های ارزنده و شایسته‌ای در مؤسسه اصلاح و تهیه نهال بذر در زمینه اصلاح ارقام جدید گیاهی صورت می‌گیرد، باز بذور هیبرید گیاهانی مخصوصاً صیفی‌جات از کشورهای خارجی وارد کشور می‌شود که هزینه‌های زیادی بابت واردات صرف می‌شود بنابراین توسعه صنعت تولید بذر هیبرید یکی از ملزومات کشور بوده و در کنار افزایش درآمد کشاورزان عزیز، اشتغال‌زایی انبوه فارغ التحصیلان کشاورزی و علوم زیستی را هم در پی دارد.
تکنولوژی نشانگرهای مولکولی که در تولید این رقم استفاده شده است سال‌هاست در کشور آمریکا که یکی از تولید کنندگان اصلی ذرت است مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چقدر برای این طرح هزینه شده است؟
در حدود یکصد میلیون تومان در مرحله اول برای توالی یابی و توسعه نشانگرهای اس ان پی و آزمایشات مزرع‌های و پنجاه میلیون تومان در مرحله دوم برای تولید انبوه بذر صرف شده است. این یک فناوری است که حاصل خلاقیت و استفاده مؤثر از تکنولوژی‌های جدید در کنار به نژادی متداول است. اگر تولید بذر در سطح انبوه مدنظر باشد نیاز به افراد ماهر و آموزش دیده، زمین مناسب، امکانات بوجاری و بسته‌بندی بذر هست.
