به گزارش خبرگزاری بسیج از اردبیل ، سوره اَحزاب سی و سومین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۱ و ۲۲ جای دارد. پرداختن به داستان جنگ احزاب یا خندق در بخش مهمی از این سوره دلیل نامگذاری آن به نام احزاب است. سوره احزاب همچنین درباره پیروی‌نکردن از کافران و اطاعت از خداوند، برخی از قانون‌های دوره جاهلیت، وظایف همسران پیامبر، داستان ازدواج پیامبر با زینب بنت جحش و مسئله حجاب سخن می‌گوید.
آیات اولوالارحام، تاسی، تطهیر، خاتمیت، صلوات، امانت و آیه‌ای که زنان پیامبر را اُمَّهات المؤمنین می‌خواند از آیات مشهور و نامدار سوره احزاب است. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است، اگر کسی آن را بخواند، از عذاب قبر در امان است یا در قیامت همراه پیامبر خواهد بود.
نامگذاری
این سوره را اَحزاب نامیده‌اند؛ به جهت آنکه بخش مهمی از این سوره به داستان جنگ احزاب (جنگ خندق) می‌پردازد.[۱] واژه احزاب به معنای گروه‌ها[۲] وجماعتی از مردمان [۳] سه بار در آیه‌های ۲۰ و ۲۲ [یادداشت ۱] این سوره به معنای لشگریان مشرکِ مجتمع در یک حزب [۴] کار رفته است.[۵]
ترتیب و محل نزول
سوره احزاب جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، نودمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، سی و سومین سوره است[۶] و در جزء ۲۱ و ۲۲ قرآن جای دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره احزاب ۷۳ آیه، ۱۳۰۷ کلمه و ۵۷۸۷ حرف دارد و از نظر حجمی از سوره‌های مَثانی شمرده می‌شود.[۷]
محتوا
سوره احزاب در زمینه‌های متنوعی چون مسائل اعتقادی، احکام، داستان‌ها، عبرت‌ها و به ویژه درباره غزوه احزاب یا خندق سخن گفته است.[۸] برخی از موضوعات مهم این سوره به نوشته تفسیر نمونه، به شرح زیر است:
اطاعت از خداوند و پیروی‌نکردن از کافران؛
قانون‌های دوره جاهلیت مانند ظِهار و پسرخواندگی؛
جنگ احزاب و پیروزی اعجازآمیز مسلمانان بر کفار؛
وظایف همسران پیامبر؛
داستان ازدواج زینب دختر جحش با پیامبر(ص)؛
حجاب؛
معاد.[۹]
داستان‌ها و روایت‌های تاریخی
جنگ احزاب: آمدن دشمنان، امداد غیبی الهی، تردید برخی از مسلمانان، هشدار خداوند درباره فرار، بازگشت کافران و پایان جنگ، محاکمه اهل کتابِ هم‌پیمان با کفار (آیه‌های ۹-۲۳)؛
ازدواج پیامبر با زن طلاق‌داده‌شدهٔ زید (آیه ۳۷)؛
هشدار به منافقان و شایعه‌پراکنان مدینه (آیه‌های ۶۰-۶۱).
آیات مشهور
آیات تأسی، تطهیر، جلباب، صلوات و امانت از آیات مشهور سوره احزاب شمرده شده است.
آیه اُولو الأرحام
مقالهٔ اصلی: آیه اولو الارحام
«النَّبِی أَوْلَیٰ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ ۖ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَىٰ أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا ۚ كَانَ ذَٰلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا ﴿۶﴾»
(پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آنها [ مؤمنان ] محسوب می‌شوند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر از مؤمنان و مهاجران در آنچه خدا مقرّر داشته اولی هستند، مگر اینکه بخواهید نسبت به دوستانتان نیکی کنید (و سهمی از اموال خود را به آنها بدهید) این حکم در کتاب (الهی) نوشته شده است.)
آیه ششم سوره احزاب،[یادداشت ۲] همسران پیامبر(ص) را مادران مؤمنان معرفی کرده است. گفته شده هدف آیه بیان ارث بردن مسلمانان از خویشاوندان حقیقی خود(نه برادارن دینی) و بیان وجوب اِکرام به همسران پیامبر(ص) و حرام‌بودن ازدواج با آنان است.[۱۱]
آیه تأسی
مقالهٔ اصلی: آیه تأسی
«لَّقَدْ کانَ لَکمْ فِی رَ‌سُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ(۲۱)»
(قطعاً برای شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکو است.)
این آیه پیامبر(ص) را به عنوان بهترین الگو برای جامعه اسلامی معرفی کرده و از مسلمانان می‌خواهد تا از سنت صالحه ایشان پیروی نمایند. [۱۲] تأسی از پیامبر(ص) به عنوان یک وظیفه دائمی برای مسلمانان دانسته شده‌است[۱۳] و کسانی می‌توانند از این الگو بهره‌مند شوند، که به رحمت خداوند و روز قیامت ایمان داشته و یک لحظه از یاد خدا غافل نمی‌شوند. [۱۴]برخی این ویژگی‌ها را نشانه‌های ایمان حقیقی دانسته‌اند به این معنا که بدون تعلق قلبی به خدا و معاد و عمل صالح و یاد فراوان خدا نمی‌توان به پیامبر در کارهایش اقتدا کرد.
آیه تطهیر
«إِنَّمَا یرِ‌یدُ اللهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّ‌جْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَ‌کمْ تَطْهِیرً‌ا(۳۳)»
(خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر ]بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.)
این بخش از آیه ۳۳، به آیه تطهیر مشهور است. در منابع شیعه و سنی آمده است که این آیه در شأن اصحاب کساء نازل شد.[۱۶] در این آیه تصریح شده است که خداوند پاکی اهل بیت(ع) از گناه و پلیدی را اراده کرده است. عالمان دینی شیعه برای اثبات عصمت امامان به این آیه استدلال می‌کنند.[۱۷]
آیه خاتمیت نبوت (۴۰)
مقاله‌های اصلی: آیه خاتمیت نبوت و خاتمیت
«مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَٰكِنْ رَسُولَ اللهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ(۴۰)»
(محمّد پدر هیچ یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است.)
این آیه از پیامبر اسلام با عنوان خاتم النبیین یاد کرده است. گفته‌اند:واژه خاتَم به معنای چیزی است که به وسیله آن به چیزی پایان می‌دهند.[۱۸] عالمان مسلمان، معتقدند طبق این آیه، پیامبر اسلام، آخرین فرستاده خدا است و هیچ پیامبری پس از او نخواهد آمد.[۱۹]
آیه صلوات
مقالهٔ اصلی: آیه صلوات
«إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَی النَّبِی یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً(۵۶)»
(خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند؛ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملًا تسلیم (فرمان او) باشید.)
خواندن این آیه به عنوان یکی از تعقیبات نماز مغرب توصیه شده‌است.[۲۰] در مساجد شیعیان در ایران بعد از هر نماز، یک نفر این آیه را با صدای بلند می‌خواند و حاضران سه بار صلوات را با صدای بلند تکرار می‌کنند. ذکر صلوات پس از خواندن این آیه در تعقیبات نماز مغرب این گونه وارد شده است:«اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ وَعَلى ذُرِّيَّتِهِ وَعَلى أَهْلِ بَيْتِهِ». [۲۱] در روایاتی از شیعه و سنی آمده‌است که هنگام صلوات بر پیامبر، باید به خاندان او نیز درود فرستاد.[۲۲]
آیه جلباب
مقالهٔ اصلی: آیه جلباب
«یا أَیهَا النَّبِی قُل لِّأَزْوَاجِک وَبَنَاتِک وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ۚ ذَٰلِک أَدْنَیٰ أَن یعْرَ‌فْنَ فَلَا یؤْذَینَ ۗ وَکانَ اللَّهُ غَفُورً‌ا رَّ‌حِیمًا(۵۹)»
(ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلبابها [= روسری‌های بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است.)
این آیه و چند آیه دیگر[۲۳] به آیات حجاب معروف‌اند. به گفته مفسران، این آیه زنان مسلمان را به رعایت کامل حجاب، امر کرده و توضیح داده است که این کار برای خود آنان بهتر است؛ چرا که در این صورت کمتر مورد آزار مردان، قرار می‌گیرند.[۲۴]
آیه امانت
مقالهٔ اصلی: آیه امانت
«إِنَّا عَرَ‌ضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَینَ أَن یحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ ۖ إِنَّهُ کانَ ظَلُومًا جَهُولًا(۷۲)»
(ما امانت [الهی و بار تکلیف] را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند، و[لی] انسان آن را برداشت؛ راستی او ستمگری نادان بود.)
مفسران درباره واژه «امانت» در این آیه بسیار بحث کرده و دیدگاه‌های گوناگونی در این زمینه مطرح کرده‌اند. در کتاب‌های تفسیر، مصداق‌هایی چون ولایت الهی، عقل، اختیار، معرفت خداوند و تکالیف دینی برای امانت بیان شده است.[۲۵]
آیه تخییر
مقالهٔ اصلی: آیه تخییر
«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ إِن كُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَ زِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا(۲۸) وَ إِن كُنتُنَّ تُرِدْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَه أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا(۲۹)»
(ای پیامبر، به زنانت بگو: اگر خواهان زندگی دنیا و زینت‌های آن، هستید، بیایید تا شما را بهره‌مند سازم و به وجهی نیکو رهایتان کنم.(۲۸) و اگر خواهان خدا و پیامبر او و سرای آخرت هستید، خدا به نیکوکارانتان پاداشی بزرگ خواهد داد.)
این آیه درباره اختیار دادن به همسران پیامبر(ص) بین زندگی کردن یا جدایی از وی است. این آیه بعد از سهم‌خواهی همسران پیامبر(ص) از غنائم[یادداشت ۳] نازل شده‌است.[۲۶]
آیه تساوی مردان و زنان در کسب فضائل
إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا (۳۵)
(به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه‌دار و زنان روزه‌دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار یاد خدا می‌کنند، خداوند برای همه آنان مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته‌است.)
تفسیر مجمع البیان از مقاتل بن حیان از مفسران قرن دوم نقل کرده که چون اسماء بنت عمیس با همسرش جعفر بن ابی‌طالب از حبشه بازگشت نزد همسران پیامبر(ص) رفت و از آنان پرسید آیا آیه‌ای از قرآن درباره ما نازل شده و آنها گفتند: نه؛ وی نزد پیامبر رفت و به حضرت گفت: مثل اینکه جنس زن همیشه باید محروم و در زیان باشد. [۲۷] رسول خدا پرسید چطور مگر؟ اسماء گفت: زیرا در قرآن آنگونه که مردان یاد شده‌اند زنان به نیکی یاد نمی‌شوند! پس از آن این آیه نازل شد.[۲۸]در برخی روایات به جای اسماء ام‌سلمه ذکر شده است.[۲۹] علامه طباطبائی در المیزان در تفسیر آیه می‌گوید که اسلام فرقی میان زنان ومردان در بهره‌مند شدن از کرامت در پرتو دین نمی‌گذارد. الإسلام لا يفرق بين الرجال والنساء في التلبس بكرامة الدين. [۳۰] جوادی آملی از مفسران و مراجع تقلید از آیه استفاده کرده که هیچ کمالی در اسلام منوط و مشروط به ذکورت و انوثت نیست.[۳۱]
فضیلت و خواص
بر اساس حدیثی در کتاب مجمع البیان، اگر کسی سوره احزاب را بخواند و به خانواده‌ش بیاموزد، از عذاب قبر در امان است.[۳۲] از امام صادق(ع) نقل شده است کسانی که این سوره را زیاد می‌خوانند، در روز قیامت همراه با پیامبر(ص) و همسران او و در همسایگی آنان خواهند بود
