به میزبانی پژوهشگاه علوم انسانی بررسی شد زنان، خانواده و مطالعات قرآنی

به گزارش سرویس خبری بسیج جامعه زنان- نخستین ‌نشست علمی گروه پژوهشی مطالعات زنان و خانواده پژوهشکده علوم اجتماعی با همکاری پژوهشکده مطالعات علوم قرآنی با محور «زنان، خانواده و مطالعات قرآنی» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

در این نشست علمی «مریم صانع‌پور»، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ «فروغ پارسا»، دانشیار پژوهشکده مطالعات علوم قرآنی و «هادی رهنما»، استادیار پژوهشکده مطالعات علوم قرآنی، به ارایه مباحث خود پرداختند؛ ضمن اینکه «مالک شجاعی جشوقانی»، استادیار پژوهشکده فرهنگ معاصر به عنوان دبیر علمی در این نشست حضور داشت.

بر پایه این گزارش: در ابتدای این نشست مالک شجاعی با اشاره به مسئله زنان و خانواده در سطح جهان، جهان اسلام و ایران گفت: این موضوع حتی در ساحت سیاست و کنش‌گری اجتماعی، همواره مسئله جدی بوده است؛ از سوی دیگر بحث حقوق زنان به اتکای آموزه‌های فطری و انسانی عدالت در فرهنگ‌های مختلف، همواره از سوی زنان و برخی مردان با کشش‌ها و کوشش‌هایی همراه بوده است؛ همچنین در حوزه ادیان ابراهیمی، یهودیت، مسیحیت و اسلام نیز تلاش‌هایی برای خوانش متون مقدس؛ تورات، انجیل و قرآن به‌عنوان متون محوری ادیان شده تا ببینند از منظر زنانه‌نگر آیا می‌توان به خوانش و تفسیری متفاوت از تفسیر نگاه غالب که عقلانیت مذکر است، دست یافت؟ البته این ماجرا صرفاً در حوزه الهیات نبوده و در حوزه فلسفه نیز بوده است.

استادیار پژوهشکده فرهنگ معاصر ادامه داد: زمانی‌که ادبیات فمینیستی را نگاه می‌کردم، مردان نیز بعضا در این حوزه نقش‌آفرینی داشتند، افرادی نظیر «جان استوارت میل» و حتی «نیچه» که باوجود خوانش دلالت‌های زن ستیزانه‌ای که در آثارش هست، Perspectivism  آن‌طور که برخی مفسران تاریخ فلسفه می‌گویند، برای بحث زنان، مبناء قرار گرفته است.

وی گفت: همچنین در ایران جدا از میراث ارزشمندی که قبل از اسلام دوره باستان داشته و همچنین دوره اسلامی، در دهه ۴۰ نیز مباحثات و مناقشات جدی درباره زنان داریم که دو نمونه شاخص آن آثار مرحوم دکتر علی شریعتی و مرحوم استاد شهید مطهری است؛ در مجموعه آثار مرحوم شریعتی جلد ۲۱، او به‌خوبی اهم مسائلی که از افق دینی درباره زنان مطرح شده را ارائه می کند که مهمترین و معروف‌ترین آن کتاب «فاطمه فاطمه» است، سمینار زنان، انتظار عصر حاضر از زن مسلمان نیز که سال ۵۰ در حسینیه ارشاد به چاپ رسیده است. مرحوم شهید مطهری نیز در کتاب «نظام حقوقی زن در اسلام»، مسئله حجاب، اخلاق جنسی در اسلام و از آن مهم‌تر در جلد پنج یادداشت‌های خود کار بکری انجام دادند که ۳۰۰ صفحه فقط مسائل زنان و خانواده و ۷۵ مسئله را در حوزه مطالعات زنان و خانواده به‌عنوان مسائل فوری و فوتی مطرح کردند.

این پژوهشگر افزود: در عصر حاضر و معاصرین در دنیای عرب و در ایران نیز به این مسئله اندیشیده‌اند؛ از جمله می توان به آثار دکتر «محسن بدره»، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا (س) اشاره کرد که کار ارزشمندی در حوزه گفت‌وگوی میان اسلام و فمینیسم انجام داد، رساله ایشان در دانشگاه تربیت مدرس نیز در همین فضا بوده است. در بین بانوان می‌توان به آثار دکتر توفیقی: کتاب روش‌های مدرن تفسیر متون مقدس که یک فصل آن درباره خوانش‌های زنانه‌نگر از متون مقدس است، اشاره کرد. سال گذشته هم کاری درباره آیات بحث‌انگیز قرآن مانند آیه ۳۴، ۳ و ۱۱ سوره نساء، ۲۲۸ بقره، ۲۸ یوسف توسط دکتر محمدحسن شیرزاد در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، منتشر شده است.

تدبری زنانه در قرآن

​​​​در ادامه نشست «مریم صانع‌پور» درباره «تدبری زنانه در قرآن» سخن گفت؛ وی به عقلانیت مذکر و مؤنث در نگرش توحیدی قرآن پرداخت و ادامه داد: در نگرش توحیدی قرآن علاوه بر ویژگی‌های عقل ذاتی انسان بماهو انسان، ویژگی‌های عقلانیت مذکر و مؤنث نیز معرفی شده تا مخاطبان بدانند که جامعه انسانی جزء با مشارکت این دوگونه عقلانیت به کمال نمی‌رسد؛ اما متأسفانه همواره در تاریخ «قرآن‌اندیشی» فقط صداهای مردانه به گوش رسیده و به‌ندرت طنین «تدبری زنانه در قرآن» شنیده شده‌ است؛ تدبری زنانه که بر اساس آموزه‌های قرآنی برخی مؤلفه‌هایش عبارتند از: مهرورزی، حیات‌گرایی، شهودگروی اشراقی، تعامل هم‌افزایانه، استبدادگریزی، جمع‌گرایی، عاقبت‌اندیشی، عدالت‌خواهی، آزادگی، گفت‌وگومحوری برهانی، صلح‌طلبی، فضیلت‌گستری، آگاهی‌بخشی، دیگردوستی مراقبتی، و جمال‌طلبی.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه ضمن ارائه نمونه‌ای اجمالی از «تدبر زنانه در قرآن» بر اساس شاخصه‌های «عقلانیت زنانه به روایت قرآن کریم» افزود: امید است که صداهای زنانه بیشتری در آینده قرآن‌اندیشی بشنویم.

درآمدی بر تحول جایگاه فرهنگی سیاسی اقتصادی زن پس از اسلام

در ادامه «فروغ پارسا» سخنرانی خود را تحت عنوان «درآمدی برتحول جایگاه فرهنگی سیاسی اقتصادی زن پس از اسلام» ارائه داد و گفت: اسلام و آموزه‌های قرآنی در ۱۵ سده پیش از این تحول عمده‌ای در جایگاه زنان پدید آورد و امتیازات فرهنگی و حقوق اجتماعی و سیاسی و اقتصادی ویژه‌ای برای زنان قائل شد، اگرچه زنان مسلمان در ادوار مختلف، هرگز به‌طور کامل از این حقوق بهره نبردند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: قرآن کریم در آیات مختلفی، با انگاره فرودست بودن جنس زن مقابله کرده و برعکس زن را مایه مهرورزی و آرامش خانواده معرفی کرده است. زن و مرد از نگاه قرآن در کرامت انسانی و آفرینش برابر هستند و در همه شئونات و معنویات، اوامر و نواهی الهی و ثواب و عقاب اخروی به‌یکسان مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ بیش از آن در بهره‌مندی از دسترنج و فعالیت اقتصادی و نیز مشارکت در بسیاری از امور اجتماعی تفاوتی ندارند. نظریه‌پردازان حرکت‌های اجتماعی زنان مسلمان، تبعیض‌های جنسیتی نسبت به زنان را حاصل دیدگاه‌های مردسالارانه و تفسیرهای نادرست از قرآن دانسته و برای استیفای حقوق برابر زنان، خوانش و تفسیر نوینی از قرآن کریم با روش‌های هرمنوتیکی را مورد استفاده قرار داده اند.

روابط قدرت و مالکیت در خانواده

در ادامه این نشست، «هادی رهنما»، با موضوع «روابط قدرت و مالکیت در خانواده؛ نگاهی به فضای گفت‌وگو از حقوق زنان در قرآن کریم» سخن گفت؛ وی در ابتدا به این نکته که در ذهن و زبان ما، سخن از «حقوق زن در جامعه» حاکم است و ناهشیار، همین مفصل‌بندی اندیشه و بیان را در کلام الهی جست‌وجو می‌کنیم، اشاره کرد و ادامه داد: گمان می‌کنیم در وحی محمدی (ص) نیز باید سخن از کلیت «جامعه» باشد و باید که به‌دنبال بیان‌های مرتبط با زن به‌مثابه «جزء مستقلِ نه-مرد» در «جامعه» باشیم. اما آن‌گاه که با هشیاری بر نگرش‌های عادت شده، به‌سراغ قرآن کریم ‌می‌رویم، سخن قرآن را دیگرگون می‌یابیم.

وی خاطرنشان کرد: در یادمان وحی محمدی (ص) سخن از زنان و مردان، به‌مثابه اجزاء مستقل و رقیب در جامعه نیست، بلکه سخن از همبستگی و تعامل زن و مرد و حقوق و مسئولیت‌هایشان در «موقعیت» ‌های شکل‌گیری، دوام یا فروپاشی نهاد خانواده است. مسئله و جهت اساسی سخن خداوند تحقق قسط در روابط زن و شوهر برای تثبیت و دوام نهاد خانواده است؛ مطلوبی که از مسیر «تنظیم روابط قدرت و مالکیت» میان زن و شوهر دنبال شده است.