فرهنگ اعلام خمسه نظامی منتشر شد
به گزارش خبرگزاری بسیج اردبیل حکیم ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن مؤید نظامی شاعر معروف ایرانی قرن ششم هجری قمری، در سال ۵۳۵ هجری قمری از پدر و مادری ایرانی در شهر گنجه متولد شده و از فنون حکمت و علوم عقلی و نقلی و طب و ریاضی و موسیقی بهره کامل داشته و از عالمان فلسفه و حکمت بوده است.
شهر گنجه، زادگاه نظامی در شمال غربی جمهوری آذربایجان و از شهرهای تاریخی قفقاز است ، این سرزمین تا حدود ۲۰۰ سال پیش جزو کشور ایران بود اما در جنگ‌های ایران و روسیه، طی قراردادهای گلستان و ترکمانچای به روسیه الحاق شد.
مهم‌ترین اثر نظامی گنجوی "پنج گنج" یا "خمسه نظامی" نام دارد و دیوان اشعار او مشتمل بر قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات است؛ وی در سال ۶۱۴ هجری قمری وفات یافت.
تاب "فرهنگ تحلیلی خمسه نظامی" تالیف دکتر محمد خاکپور استاد زبان و ادبیات فارسی و عضو هیات علمی دانشگاه تبریز به تازگی در ۴۰۶ صفحه و در قطع وزیری از سوی انتشارات بهاردخت چاپ و منتشر شده است و باید در باب معرفی این اثر به این نکته مهم اشاره شود که توجه و تمرکز مولف فرزانه کتاب به دایره لغات و اصطلاحات مورد کاربرد در گنجینه‌های نظامی، نه تنها پژوهشی صرف نیست بلکه از منظر مقابله با تحریف و هویت تراشی برای تملک علمی و ادبی آن شاعر ایرانی سترگ در خارج از کشور، اقدامی بسیار بجا ، مهم و مبتنی بر رسالت استادان قلم و اندیشه و دلسوزان به فرهنگ و ادب فارسی است.
به‌خاطر داشته باشیم که در اوایل آذرماه ۱۴۰۰ خبرهایی مبنی بر حذف عنوان شاعر پارسی از دیوان شعر نظامی و معرفی این سخن‌سرای ایرانی به نام شاعر ملی یک کشور همسایه، در برخی خبرگزاری ها و سایت‌های خبری انتشار یافت و واکنش‌های عمیق استادان زبان و ادبیات فارسی و ترکی و دلسوزان به میراث و فرهنگ اصیل ایران را برانگیخت.
دکتر خاکپور، پیش‌تر در مصاحبه‌ای با ایرنا، تحریف آثار نظامی را عملی مذبوحانه و نعل وارونه زدن دانسته و گفته بود: هفت پیکر نظامی به دلیل پیچ در پیچ بودن و داشتن انواع عناصر ایرانی، هرگز قابل مصادره نیست مگر اینکه در هفت پیکر که بهرام نامه و هفت گنبد نیز نامیده می‌شود، کل شخصیت‌ها را عوض کنند؛ مثلا بهرام را تبدیل به الهام یا فرد دیگر کنند.
وی تصریح کرد که هیچ کدام از ترجمه‌های نظامی اصالت فارسی ندارند زیرا ترکیبات، استعاره‌های پیچیده و انتزاعی، مَجازات و کنایات او که در اغلب موارد، ایهام و استعاره دیگری را از درون خود خلق می‌کنند، ترجمه پذیر نیستند.
استاد زبان فارسی دانشگاه تبریز با بیان اینکه بعد از حدود ۲۷ سال تدریس و تفحص به تالیف فرهنگ تحلیلی اعلام خمسه نظامی روی آورده است، گفت: آثار نظامی علاوه بر اعلام و اصطلاحات، از نظر مباحث موسیقایی، کلام، تفسیر، حدیث، نجوم ، آداب و رسوم و باورهای عامیانه نیازمند تحقیقات جامع و تالیفات متعدد است.
او درباره کتاب جدیدش "فرهنگ تحلیلی خمسه نظامی" می‌گوید: این مجموعه به عنوان دومین جلد این فرهنگ قطور است و نسبت به جلد نخست از نظر التذاذ و القا در خواننده، تنوع اسامی و تعدد منابع به ویژه مراجعه و استناد به مآخذ عربی چشمگیرتر است.
وی افزود: جلد نخست فرهنگ تحلیلی خمسه نظامی به حروف "آ و ب" اختصاص داشت و جلد دوم، حروف "پ تا ز" را در بر گرفته است و در برگردان از متون عربی، همه آداب ترجمه از قبیل تقویت صراحت و رسایی کلام و توازن ترجمه و متن اصلی رعایت شده است.
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز ادامه داد: این کتاب، نخستین فرهنگ تخصصی به شیوه دایره‌المعارفی در ادب ایرانی و حوزه نظامی پژوهی است که در نمایاندن رویکرد نظامی به مباحث گوناگون، شرح مشکلات برخی ابیات و اصطلاحات، تصحیح بخش قابل توجهی از دخل و تصرفات در آثار نظامی و نشان دادن مواردی از اختلاط و آمیختگی بسیاری از مسائل از جمله اعلام، منبعی در خور استناد است و ارائه اطلاعات جامع درباره هر کدام از اعلام، بر اساس موثق‌ترین منابع از دیگر محاسن این اثر است.
خاکپور با اشاره به گستره وسیع اسما و اعلام موجود در خمسه نظامی، اظهار کرد: برای تکمیل این کار بزرگ باید جلدهای سوم و چهارم فرهنگ تحلیلی اسما خمسه نظامی نیز تالیف شود و این مجموعه نفیس و منبع مورد مراجعه دانشجویان و محققان را طی سال‌های آینده با تلاش شبانه‌روزی خود به سرانجام خواهد رساند.
وقتی به تورق و تامل در اثر فاخر " فرهنگ تحلیلی اعلام خمسه نظامی" تمرکز می‌کنیم، با دایره‌المعارفی عمیق و فرهنگ لغات و واژگانی وسیع مواجه می‌شویم که منابع هر اسم و کلمه‌ای در انتهای توضیحات آن گنجانده شده و گاهی فهرست برخی منابع مراجعه شده برای ذکر دایره معنایی و سابقه کاربرد اسما و لغات، به ۲۰ منبع و حتی بیشتر از آن می‌رسد.
هرچند چنین پژوهشی، حوصله بر و طاقت فرساست اما مولف دانشمند و خستگی‌ناپذیر کتاب مدنظر به لحاظ رسالت خطیرش به آن همت داشته و معانی دور از ذهن و جدیدی برای هر اسم، لغت و واژه کشف و ارائه کرده است تا زحمت رجوع خوانندگان و پژوهشگران به منابع و لغتنامه‌های متعدد را کم کند ، دستاوردهایی قابل تامل ارائه دهد و خوانندگان با درک گستره ناپیدای حوزه معنایی زبان و ادبیات فارسی به این زبان اصیل، بیشتر ببالند و از روایح ریاحین گشت و گذار ادبی بهتر لذت ببرند.
خاکپور به دانشجویان ، پویندگان طریق علم و ادب و علاقه‌مندان به تحقیق و تفحص درباره بزرگان شعر و ادب کشور توصیه کرد: به‌دلیل دامنه‌دار بودن کار مطالعه و تحقیق، بررسی‌های جامع را قبل از نگارش هر اثر، بسیار جدی بگیرند.
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز در معرفی برخی دیگر از آثار و خدمات علمی و پژوهشی خود اظهار کرد: کتاب "هزار و یک شب دریا" گزیده متون ادب فارسی که در مقطع کارشناسی در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود ، "کتاب‌شناسی توصیفی صائب تبریزی" ، "سطری از سرگشتگی" در باب شرح ۱۲۰ غزل صائب ، تدوین مداخل و حدود ۷۰ صفحه از دانشنامه حافظ و حافظ پژوهی با سرویراستاری استاد بهاالدین خرمشاهی و بیش از ۴۰ مقاله علمی، پژوهشی و ترویجی از او در مجلات داخلی و خارجی به چاپ رسیده و همچنین سخنرانی های علمی و ادبی متعددی در کنفرانس‌های ملی و استانی ارائه کرده است.
