سومین دوره ی انتخابات مجلس شورای اسلامی

در این شرایط، گروه­های اسلامی که قبلا حول جمهوری اسلامی و جامعه­ی روحانیت مبارز تجمع یافته بودند، به دلیل اختلاف سلیقه‌های مختلف با نگرش­های متفاوت تقسیم شدند. جامعه­ی روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز و ائتلاف مستضعفین و محرومین سه تشکل مهم و فعال در انتخابات بودند. با توجه به فضای تبلیغاتی حاکم بر انتخابات و گرایش مردم به جناح چپ (مجمع روحانیون مبارز) و به دلیل شعارهای عدالت­خواهانه و مساوات­جویانه و دفاع از محرومین و مستضعفان از طرف مجمع روحانیون مبارز، منجر به پیروزی چشم­گیری جناح چپ در انتخابات شد به طوری که تقریبا دو سوم کرسی­های مجلس سوم را نیروهای متمایل به جناح چپ اشغال نمودند.

از ویژگی­های سومین دوره­ی انتخابات مجلس شورای اسلامی می­توان به موارد زیر اشاره نمود:

1.      عدم حضور حزب جمهوری اسلامی و مجاهدین انقلاب اسلامی به دلیل انحلال آنها.

2.      حضور تشکل جدید مجمع روحانیون مبارز بعد از انشعاب در جامعه­ی روحانیت مبارز به دلیل اختلاف سلیقه­ها.

3.      اختلاف شورای نگهبان و وزارت کشور در مورد تأیید معتمدین و شرکت­ هیئت­های اجرایی انتخابات و هیئت­های نظارت شورای نگهبان پیش از برگزاری انتخابات و بازشماری آرا و تأیید صندوق­های رأی پس از برگزاری انتخابات.

4.      توجه جدی به مسایل اقتصادی و تأثیرپذیری از شرایط اقتصادی جنگی، به طوری که کاندیداها در تبلیغات بیشتر روی محورهای اقتصادی تأکید داشتند.

5.      جلوگیری از حضور نهضت آزادی در انتخابات.

6.      برگزاری انتخابات این دوره در شرایط خاص و حساس جنگ شهرها.

 

ثبت­نام کاندیداهای نمایندگی مجلس سوم از تاریخ چهارشنبه 19 اسفند 1366 به مدت یک هفته یعنی تا ساعت 30/14 دقیقه روز سه­شنبه 25/12/1366 صورت گرفت[1] که تعداد 1999 نفر ثبت­نام کردند.[2]

بر اساس برنامه­ی تعیین­شده پس از پایان مهلت ثبت­نام به مدت 5 روز صلاحیت کاندیداها بررسی می­شد. یکی از تفاوت­های این دوره با دوره­ی قبل، اختلاف­نظر میان شورای نگهبان و وزارت کشور بود که کدام ­یک از نهادها از نظر قانون حق دارند به صلاحیت داوطلبان رسیدگی کنند. طبق ماده­ی 50 قانون انتخابات و تبصره­ی یک آن، مدیریت اجرایی انتخابات موظف بود پس از ثبت­نام، نسبت به احراز صلاحیت کاندیداها از طریق مراجع قانونی ذی­صلاح اقدامات لازم را به عمل آورده و اسامی آن عده از کاندیداهایی را که حائز شرایط قانونی بودند، اعلام نمایند. از سوی دیگر شورای نگهبان مدعی بود بر اساس اصل 99 قانون اساسی حق نظارت بر تشخیص صلاحیت کاندیداها را دارد و صلاحیت کاندیداهای نمایندگی باید توسط شورای نگهبان نیز مورد بررسی قرار گیرد. در مورد حق نظارت شورای نگهبان بر تشخیص صلاحیت کاندیداها، وزارت کشور مدعی بود احراز صلاحیت به عهده­ی هیئت­های اجرایی است و فقط کسانی که صلاحیت­شان تأیید نشده در هیئت نظارت استان و یا هیئت مرکزی مطرح می‌شوند.[3]

بالاخره ستاد انتخابات وزارت کشور که ادامه­ی اختلاف­نظرها و کشمکش­ها با هیئت مرکزی نظارت شورای نگهبان را باعث به تعویق افتادن زمان برگزاری انتخابات، اعمال فشار نظامی بیشتر رژیم بعثی عراق، تشدید جنگ شهرها و بی­ثبات نشان دادن نظام جمهوری اسلامی ایران می­دانست، سعی کرد با تأمین نظرات هیئت مرکزی نظارت شورای نگهبان بر اختلاف­نظرها پایان دهد. هرچند که همچنان اصرار داشت، هیئت­های نظارت از موضع قانونی و بی­طرفی خود خارج شده و به سمت جانب­داری آشکار از یک جناح گرایش یافته­اند.[4]

در مجموع صلاحیت 1666 نفر مورد تأیید مراجع قانونی قرار گرفت و 333 نفر رد صلاحیت شدند[5] که درصد رد صلاحیت شده­ها 66/16 درصد بود.[6] از میان تأییدشدگان، 206 تن نمایندگان دوره­ی دوم مجلس بودند.[7] حوزه­ی انتخابیه­ی تهران با 154 و تبریز با 34 کاندید و حوزه­های انتخابیه­ی سلماس، خوی و میناب هر کدام با دو کاندیدا به ترتیب دارای بیشترین و کمترین کاندیدا بودند. تعداد کاندیداهای اقلیت­های مذهبی در این دوره 16 نفر بود که برای اولین بار یک خانم از میان اقلیت­های مذهبی خود را برای راهیابی به مجلس کاندید نموده بود.[8] همچنین در حوزه­ی انتخابیه­ی تهران 14 خانم، و در مشهد، یزد و تبریز نیز یک خانم جز داوطلبان نمایندگی مجلس سوم بودند. در میان 154 نفر کاندیدای حوزه­ی انتخابیه­ی تهران 27 نفر نماینده­ی دوره­ی دوم و 24 نفر آنها نماینده­ی مردم تهران بودند.[9] 22 درصد داوطلبان لیسانس و 8 درصد آنها فوق لیسانس و دکتری بودند. روحانیون 20 درصد داوطلبان را تشکیل می­دادند که 63 درصد بین  26 تا 30 سال، 7/26 درصد بین 31 تا 35 سال، 7/19 درصد بین 36 تا 40 سال، 9/12 درصد بین 41 تا 45 سال، 1/9 درصد بین 46 تا 50 سال و 8/10 درصد بین 51 تا 75 سال سن داشتند.[10]

 

در زمان انتخابات سومین دوره­ی مجلس شورای اسلامی هیچ حزب رسمی در ایران فعالیت نداشت. فعالیت تنها حزب رسمی کشور یعنی حزب جمهوری اسلامی،[11] حدود ده ماه قبل از برگزاری مرحله­ی اول انتخابات[12] با موافقت امام خمینی تعطیل شده بود.[13] پیش از این تاریخ نیز امام خمینی در مهر 1365 با انحلال سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، موافقت نموده بودند.[14] با انحلال این دو، در کل هفت گروه و تشکل مهم در انتخابات سومین دوره­ی مجلس فعالیت می­کردند که عبارت بودند از: جامعه­ی روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز، دفتر تحکیم وحدت، خانه­ی کارگر، انجمن اسلامی معلمان ایران، انجمن اسلامی وزارت­خانه­ها و مؤسسات دولتی و انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه­ها.[15]

 

جامعه­ی روحانیت مبارز، با انتشار اطلاعیه­ای با امضای محمدرضا مهدوی کنی در روزهای قبل از انتخابات لیست کاندیداهای مورد حمایت خود را منتشر کرد.[16] جامعه­ی وعاظ تهران، جامعه­ی اسلامی مهندسین، جامعه­ی زینب، جامعه­ی انجمن­های اسلامی بازار و اصناف تهران و انجمن اسلامی دانشجویان مجتمع تکنولوژی انقلاب از جمله گروه­هایی بودند که از لیست جامعه­ی روحانیت مبارز حمایت نمودند.[17]

 

مهمترین دسته­بندی در جناح روحانیون که ریشه در اختلافات فکری آنها در مجلس اول و دوم داشت تحت عنوان، روحانیت مبارز و روحانیون مبارز، با نگرش متفاوتی که در حل مسائل و معضلات نظام داشتند، در عرصه­ی سیاسی کشور ظهور پیدا کرد که انشعاب در بین روحانیت در اسفند 1366 در اواخر دوره­ی مجلس دوم و در آستانه­ی آمادگی گروه­های سیاسی برای انتخابات رخ داد.[18] ریشه­های این انشعاب را باید در مجلس اول و دوم و در اختلاف نگرش­های مختلف روحانیون اسلام­گرا جستجو کرد که درباره­ی مسایلی همچون، میزان نقش دولت در اقتصاد، بحث فقه پویا و فقه سنتی، نحوه­ی نگرش به ولایت فقیه و اختیارات وی و... اختلاف در خصوص لوایح و قوانینی همچون، مالیات، اصلاحات ارضی، تعاونی­ها، قانون کار، تجارت خارجی، مبارزه با احتکار و سیاست­های اقتصادی دولت میرحسین موسوی، اختلاف نظر داشتند. و این اختلاف­نظرها به تدریج در مجلس دوم، دو جریان مختلف را در داخل مهم­ترین تشکل روحانیت که تحت عنوان، جامعه­ی روحانیت مبارز فعالیت می­کرد، به وجود آورد.[19]

این اختلافات در دوران حیات مجلس دوم ادامه یافت و در آستانه­ی انتخابات مجلس سوم پیش از پیش شدت یافت.[20] در آستانه­ی انتخابات مجلس سوم و هنگامی که جامعه­ی روحانیت اقدام به تهیه­ی لیستی از کاندیداهای پیشنهادی برای مجلس سوم نمود، این اختلافات تشدید شد. طیف اکثریت جامعه­ی روحانیت مبارز از قرار دادن نام­های، هادی غفاری و مرتضی الویری در لیست نامزدهای مورد حمایت­شان خودداری کردند.[21] این امر اعتراض طیف اقلیت (که از سیاست­های دولت موسوی حمایت می­کردند) را که احساس کردند توسط اکثریت در حال کنار گذاشتن می­باشند، برانگیخت. و سرانجام در پی ملاقات سید محمد خاتمی و سید محمد موسوی خوئینی­ها با مهدی کروبی، پیشنهاد انتخاب و تشکیل یک تشکل روحانی مستقل از جامعه­ی روحانیت را مطرح کردند و پس از مطرح شدن این ایده با حضرت امام خمینی، ایشان موافقت خود را با انشعاب تشکیل مجمع روحانیون مبارز اعلام نمودند.[22]

امام خمینی درباره­ی این انشعاب فرمودند: «انشعاب تشکیلاتی به معنای اختلاف نیست، اختلاف در آن موقعی است که خدای نکرده هر کس برای پیشبرد نظرات خود به دیگران پرخاش کند... البته دو تفکر هست، باید هم باشد... سلیقه­های مختلف باید باشد. لیکن سلیقه­های مختلف اسباب این نمی­شود که انسان با هم خوب نباشد... اگر در یک مجلسی اختلاف نباشد، این مجلس ناقص است، اختلاف باید باشد... لکن نتیجه آن نباشد که ما دو دسته بشویم دشمن هم». امام خمینی همچنین، دستور پرداخت کمک مالی ماهانه به تشکل جدید را صادر کردند. با این تأییدهای امام خمینی بود که مجمع روحانیون مبارز خود را خط امام معرفی کردند.[23]

پس از این انشعاب، مجمع روحانیون مبارز، لیست جداگانه­ای از کاندیداهای مورد حمایت­شان را با اولویت­های: 1- دفاع از محرومین و مستضعفین و تحقق منشور انقلاب، 2- پشتیبانی از نهادهای اجرایی پیرو خط امام، 3- اقتدار دادن به مجلس با انتخاب صحیح نمایندگان، برای انتخابات مرحله­ی اول مجلس سوم، ارائه نمودند.[24] این لیست (تهران) در دوازده مورد با لیست جامعه­ی روحانیت مبارز، مشترک بود.[25] اعضای این گروه از روحانیون در نهایت موفق شدند در قالب این تشکل جدید، و با شعارهای عدالت­خواهانه و مساوات­جویانه در انتخابات مجلس سوم به پیروزی قاطعی دست یابند.[26]

 

ائتلاف مستضعفین و محرومین در ابتدا شامل دفتر تحکیم وحدت (اتحادیه­ی انجمن­های اسلامی دانشجویان دانشگاه­های سراسر کشور) و انجمن اسلامی معلمان ایران بود، که تشکیلات خانه­ی کارگر ایران نیز به آنها پیوست. از نظر فکری این ائتلاف به مجمع روحانیون مبارز نزدیک بود. بنا به اظهارات یکی از اعضای شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت، ائتلاف مستضعفین و محرومین در مورد معیار و موازین انتخاب کاندیداهای این ائتلاف با الهام از رهنمودهای امام خمینی رهبر انقلاب، آیت­الله منتظری قائم مقام رهبری، آیت­الله مشکینی و سایر علما و روحانیون و شخصیت­های مبارز سعی کردند، افرادی را که متعهد، انقلابی، جوان، ملتزم عملی به قانون اساسی و نظام جمهوری اسلامی، پیرو مقام رهبری، مردمی، درد آشنا، با شعور سیاسی، متخصص در مسایل اجرایی، دارای سابقه­ی انقلابی، دارای جهت­گیری صحیح و روشن در مسایل اجتماعی، آگاهی از مسایل جهانی، مسلح به دید تاریخی و نداشتن گرایش به رفاه باشند، انتخاب کنند.[27]

از نظر ائتلاف­کنندگان، این افراد در سه خصوصیت اسلام­شناسی، تعهد و تخصص اشتراک داشتند و به علاوه این­که محور قرار دادن خط امام توسط کاندیداهای این ائتلاف نیز مد نظر بود. این ائتلاف از نظر طرز تفکر و خط­مشی به مجمع روحانیون مبارز نزدیک بود و کاندیداهای این ائتلاف در 25 مورد با لیست روحانیون مبارز در تهران مشترک بود، در حالی­که با لیست روحانیت مبارز، تنها در 9 مورد اشتراک داشت.[28]

 

نهضت آزادی اعلام کرد که در انتخابات دوره­ی سوم مجلس شرکت خواهد کرد. به همین علت آقای محتشمی وزیر کشور، نامه­ای به محضر امام خمینی فرستاد و درباره­ی شرکت نهضت آزادی در انتخابات سوال کرد. علت ارسال این نامه و استفسار از امام خمینی به موضوع بررسی صلاحیت اعضای نهضت آزادی بر می­گشت. نهضت آزادی به علت داشتن مواضع لیبرال­گرایانه و اعتقاد به داشتن رابطه با امریکا مورد سوءظن بود.[29] امام خمینی در بهمن 1366 نامه­ای در مورد نهضت آزادی و شرکت آنان در انتخابات برای سران سه قوه و همچنین وزارت اطلاعات ارسال نمودند. در آن نامه امام خمینی بعد از یادآواری سوابق و عملکرد نهضت آزادی، شرکت آنان در انتخابات و سایر امور کشور را رد کردند و اعلام نمودند، نهضت آزادی برای هیچ امری از امور دولتی یا قانون­گذاری یا قضایی صلاحیت ندارند. بدین ترتیب از شرکت نهضت آزادی در انتخابات جلوگیری شد.[30]

 

فعالیت­های تبلیغاتی در این دوره شامل، نصب عکس، پوستر، پلاکارد، پرده‌های تبلیغاتی و انتشار آگهی­های تبلیغاتی در روزنامه­ها بود. تشکل­ها و گروه­ها به صورت جمعی یا انفرادی به فعالیت می­پرداختند و در سطح شهر ستادهای تبلیغاتی ایجاد کردند.[31] به طور کلی آنچه شرایط سومین دوره­ی انتخابات مجلس را از شرایط دو دوره­ی دیگر متمایز می­ساخت، توجه جدی به مسائل اقتصادی و تأثیرپذیری از شرایط اقتصاد جنگی جامعه بود.[32] به طوری که کاندیداها در تبلیغات خود، بیشتر روی محورهای اقتصاد نظیر، سرعت بخشیدن به تصویب لوایح مهم خود در مجلس جهت کمک به استمرار و پی­ریزی نظام اقتصادی، تلاش در جهت رفع معضلات ریشه­ای مانند اشتغال، تورم و تقویت صادرات، فعال کردن بخش­های کشاورزی و خصوصی، توزیع عادلانه ثروت­ها و... تأکید داشتند. در حالی­که انتخابات مجلس اول و دوم، به شدت از شرایط سیاسی جامعه متأثر بود و جناح­بندی­های انتخاباتی حول نگرش­های سیاسی شکل گرفته بود.[33]

 

امام خمینی در آستانه­ی انتخابات مجلس دوره­ی سوم، پیامی به مردم ایران اعلام داشتند که به 3 بخش تقسیم شده بود. در بخش اول، امام خمینی با اشاره به اهداف دشمنان در ایجاد تفرقه بین مردم ایران، همه­ی مردم را به وحدت دعوت نمودند و با اشاره به جنگ شهرها و شرایط خاص کشور اعلام نمودند، که اینجانب تحت هر شرایطی در انتخابات شرکت می­کنم. در بخش دو امام خمینی تأکید کردند مردم در انتخابات آزادند و کسی حق تحمیل فرد یا افرادی را به مردم ندارند و مردم به نمایندگانی رأی دهند که متعبد به اسلام باشند و طعم تلخ فقر را چشیده باشند و در قول و عمل مدافع اسلام پابرهنگان، اسلام مستضعفین و.... و در یک کلمه مدافع اسلام ناب محمدی(ص) باشند و افرادی که طرفدار اسلام آمریکایی هستند را طرد نمایند. در بخش سوم امام خمینی کاندیداهای نمایندگی مجلس را به رعایت حریم و قوانین تبلیغاتی و توهین نکردن رقبا به هم توصیه کردند و همچنین به علت شرایط خاص کشور و جبهه­ها، مردم را به حضور بیشتر و چشمگیر در جبهه­های جنگ دعوت کردند.[34]

تأکید حضرت امام بر اسلام ناب محمدی که در تضاد با اسلام آمریکایی، یعنی اسلام راحت­طلبی، و اسلام سرمایه­داری و اسلام مرفهین بی­درد بود، سرآغاز یک چالش سیاسی برای جناح راست شد.[35] حضرت امام برای اولین بار در سال 1362 واژه­ی اسلام آمریکایی را در سخنان­شان به کار بردند[36] و بعد از آن نیز معمولا در سخنرانی­های مهم و راهبردیشان و یا در فرمان­هایی که برای تشکیل نهادهای مختلف انقلابی صادر می­کردند،[37] مسئولان را از افتادن به دام اسلام آمریکایی برحذر می­داشتند.[38]

بعد از این پیام امام خمینی، جامعه­ی روحانیت مبارز و جامعه­ی مدرسین حوزه­ی علمیه­ی قم به دلیل دیدگاه­های اقتصادی­شان به عنوان نماد اسلام آمریکایی در جامعه مطرح شدند. حجت­الاسلام ناطق نوری، عضو جامعه­ی روحانیت مبارز تهران در این باره در خاطرات خود می­نویسد: «...آقایان [روحانیون مبارز] چون کارهای ژورنالیستی و تبلیغاتی را بهتر از ما بلد هستند، این­گونه جا انداختند که جامعه­ی روحانیت مبارز و جامعه­ی مدرسین حوزه­ی علمیه­ی قم ضد امام هستند و اسلام آنها نیز آمریکایی است.»[39]

در آستانه­ی انتخابات مجلس سوم، جناح چپ با استفاده از امکانات رسانه­ای‌اش، جناح راست را متهم به طرفداری از اسلام آمریکایی کرد. جناح راست مخالف برنامه­های دولت میرحسین موسوی بود که بر اقتصاد دولتی تأکید داشت و به همین دلیل از سوی جناح چپ متهم به طرفداری از سرمایه­داری می­شد. از این رو با مطرح شدن این تقسیم­بندی از جانب حضرت امام (اسلام آمریکایی و اسلام ناب) شرایط روانی جامعه به گونه­ای شکل گرفته بود که جناح راست، مصداق حمایت از اسلام آمریکایی تلقی شد[40] و همین امر یکی از اصلی­ترین دلایل شکست جناح راست و بالطبع جامعه­ی روحانیت مبارز به عنوان اصلی­ترین گروه سیاسی این جناح، در انتخابات بود.[41]

 

رژیم بعث عراق از تاریخ 19/12/1366 حمله به شهرها و مناطق مسکونی ایران را با زدن موشک و بمباران هوایی آغاز کرد[42] که این حملات موشکی و هوایی رژیم بعثی عراق تا دو ساعت مانده به انتخابات مرحله­ی اول (19/1/1367) ادامه داشت و شهرهای تهران، اصفهان، کرج، قم را مورد حملات موشکی و تبریز، ایلام، باختران (کرمانشاه)، درفول، هندیجان، کوهدشت، مسجدسلیمان، شوشتر، پل دختر و همدان را مورد حملات هوایی قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران نیز به تلافی اقدامات رژیم بعثی عراق، حمله­های موشکی به بغداد و چند شهر غیرمذهبی عراق را شروع نمود که مجموعه­ی این حملات به جنگ شهرها معروف شد.[43]

هم­زمان با جنگ شهرها، رسانه­های غربی و بیگانه علیه انقلاب اسلامی، انتخابات و مجلس شورای اسلامی شروع به تبلیغات و ایجاد جو مسموم نمودند و سعی کردن تا با حرکات تبلیغاتی و سیاسی انتخابات را با شکست روبه­رو سازند. در کنار این حرکات تبلیغاتی- سیاسی رسانه­های خارجی، عده­ای نیز در داخل انتخابات را تحریم کرده بودند.[44]

 

مرحله­ی اول انتخابات سومین دوره­ی مجلس شورای اسلامی در روز جمعه 19/1/1367 برگزار شد.[45] در حدود سی­هزار شعبه­ی اخذ رأی که بیش از 2600 شعبه­ی آن به تهران اختصاص داشت، در 193 حوزه­ی انتخابیه در سراسر کشور آماده­ی اخذ رأی از مردم بودند.[46] رأی­گیری در پنج حوزه­ی انتخابیه­ی آبادان، دهلران، مهران، دشت آزادگان، قصر شیرین و خرمشهر به طور غیر مستقیم برگزار گردید. برای رأی­گیری از رزمندگان در جبهه­ها، صندوق­های ثابت و سیار به اندازه­ی کافی در نظر گرفته شده بود.[47]

آمار اعلام شده توسط دستگاه­های ذی­ربط و وزارت کشور نشان می­داد که با وجود 736/986/27 نفر واجدین شرایط رأی دادن، 403/004/17 نفر در سراسر کشور برای انتخابات 270 نماینده در انتخابات مجلس سوم شرکت کرده­اند.[48] تعداد شرکت­کنندگان به جز حوزه­ی انتخابیه­ی تهران 300/342/15 نفر و در تهران تعداد شرکت­کنندگان بیش از 000/560/1 نفر بود.[49] تعداد نمایندگان منتخب در مرحله­ی اول در سراسر کشور 180 نفر بود که از این تعداد 166 نفر از حوزه­های انتخابیه­ی غیر از حوزه­ی انتخابیه­ی تهران بودند.[50] از حوزه انتخابیه تهران از 30 نماینده­ی مورد نیاز 14 نفر حد نصاب لازم را به دست آوردند و انتخاب 16 نفر باقی­مانده به مرحله­ی دوم کشیده شد.[51] حضور مردم در انتخابات نسبت به دوره­های گذشته افزایش یافته بود. حتی آرای مردم مناطق مورد حمله­ی موشکی و هوایی که توسط عراق صورت گرفته بود، از افزایش قابل توجهی نسبت به دوره­ی دوم مجلس برخوردار بود و در برخی نقاط تا 58 درصد افزایش داشت.[52] در مرحله­ی اول انتخابات مجلس، 40 درصد نمایندگانی که آرای لازم را برای ورود به مجلس کسب کردند، در دوره­ی دوم مجلس نیز نماینده بودند.[53]

بیشتر منتخبان از تهران و شهرستان­ها از لیست­ای ارائه شده توسط مجمع روحانیون مبارز، دفتر تحکیم وحدت، انجمن اسلامی معلمان ایران، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه­ها و خانه­ی ­کارگر بودند. در حقیقیت کاندیداهای معرفی شد توسط جامعه­ی روحانیت مبارز و کسانی که اندیشه­های مشابه با جامعه­ی روحانیت مبارز داشتند، رأی کمتری آوردند و تعدادی از چهره­های شاخص و مورد حمایت آنها به دور دوم کشیده شدند. با وجود این، 9 نفر از 14 نفر منتخب مرحله­ی اول حوزه­ی انتخابیه­ی تهران، جزء کاندیداهای مورد حمایت مشترک جامعه­ی روحانیت مبارز و مجمع روحانیون مبارز بودند. پنج کاندیدای باقی­مانده (فخرالدین حجازی، هادی غفاری، گوهرالشریعه دستغیب، عائقه صدیقی و محمد سلامتی) از چهارده کاندیدای منتخب مرحله­ی اول، مورد حمایت جامعه­ی روحانیت مبارز نبودند.[54]

 

شورای نگهبان در جلسه­ی یکشنبه 18/2/1367 و دوشنبه 19/2/1367، پرونده­ی بعضی از حوزه­های انتخابیه را بررسی و صحت انتخابات برخی از حوزه‌های انتخابیه را تأیید نکرد و در نتیجه ابطال گردید که عبارت بودند از:

بوئین زهرا و آوج، جیرفت، بیجار، الیگودرز، گرگان، مسجدسلیمان، کردکوی، دره­گز، خمینی­شهر و فلاورجان. نفر اول حوزه­ی انتخابیه­ی نیشابور نیز به علت مشمولیت نظام وظیفه از سوی شورای نگهبان ابطال گردید. که این ابطال مورد قبول وزارت کشور نبود و بر سر آن اختلافاتی روی داد.[55]

در کل بین وزارت کشور و شورای نگهبان بر سر ابطال برخی از حوزه­های انتخابیه اختلاف افتاد. وزارت کشور (علی­اکبر محتشمی­پور) در این زمان اصرار داشت که هیئت نظارت شورای نگهبان بی­طرفی خود را نقض کرده و به جانب‌داری از جناح خاصی (جامعه­ی روحانیت مبارز و گروه­های هم­فکر آن) گرایش یافته است. امام خمینی در روز 16 اردیبهشت 1367 طی حکمی حجت‌الاسلام محمدعلی انصاری را به عنوان نماینده­ی خودشان در زمینه­ی انتخابات مجلس منصوب نمودند. بعد از بررسی­های آقای انصاری، مسئله تمام شد.[56]

 

مرحله­ی دوم انتخابات مجلس دوره­ی سوم قرار شد در روز جمعه 23/2/1367 مصادف با روز قدس در 20 استان کشور برای انتخاب 82 نماینده برگزار شود. حوزه­های انتخابیه در این مرحله عبارت بودند از:

اردبیل، تبریز، کلیبر، ورزقان، مرند، مغان، ارومیه، بوکان، مهاباد، ایلام، دهلران، فریدون، لنجان، نائین، نطنز، سنقر و کلیائی، قصر شیرین، کنگاور، صحنه، هرسین، دشتی، تنگستان، دیر، کنگان، تهران، شهریار، رباط کریم، بروجن، لردگان، بجنورد، خواف و رشتخوار، کاشمر، مشهد، آبادان، ایذه، اهواز، اندیمشک، دشت آزادگان، رامهرمز، تاکستان، خدابنده، قزوین، خاش، زابل، سروستان، شیراز، رشت، رودبار، لنگرود، دورود و چاپلق، اراک، بابل، رامیان، گنبد کاووس، قائم­شهر، علی­آباد کتول، رزن، بندرعباس و یزد. نمایندگان استان‌های سمنان، کرمان، کردستان و کهکیلویه و بویراحمد در مرحله­ی اول انتخاب شده بودند.[57]

فعالیت انتخاباتی مرحله­ی دوم، از روز 15 اردیبهشت 1367 آغاز و تا 24 ساعت قبل از برگزاری انتخابات ادامه داشت. در تهران و سایر نقاطی که قرار بود انتخابات مرحله­ی دوم در آن شهرها برگزار شود، داوطلبان با نصب عکس، پوستر، پلاکارد و پرده­های تبلیغاتی، فعالیت­های خود را برای کسب موفقیت، که شرط پیروزی در آن صرفا کسب آرای بیشتر توسط داوطلبان بود، آغاز کردند. مهم­ترین گروه­ها و تشکل­های فعال در این مرحله مانند مرحله­ی اول، مجمع روحانیون مبارز، جامعه­ی روحانیت مبارز و ائتلاف مستضعفین و محرومین بودند.[58]

 

در 23 اردیبهشت 1367 حدود 706/056/4 نفر در انتخابات مرحله­ی دوم شرکت کردند.[59] در تهران 16 نفر انتخاب شدند که از بین آنها، به جز سعید رجایی خراسانی، علی­اکبر ناطق نوری و محمدرضا باهنر، بقیه­ی سیزده نفر از لیست کاندیداهای مورد حمایت مجمع روحانیون مبارز بودند. از لیست مورد حمایت جامعه­ی روحانیت مبارز پنج نفر، از لیست مورد حمایت ائتلاف مستضعفین و محرومین 11 نفر به مجلس راه یافتند.[60] در کل همانند مرحله­ی اول، در مرحله­ی دوم نیز اکثر رأی­آورندگان، طرفدار مجمع روحانیون مبارز یا هم­فکر با این تشکل بودند. بنابراین طرفداران جناح حزب­اللهی یا رادیکال (چپ سنتی) در برابر جناح راست یا محافظه­کار اکثریت را در مجلس سوم کسب کردند. جناح راست نیز یک اقلیت 100 نفری را در مجلس تشکیل داد.[61]

 

شورای نگهبان در مرحله­ی دوم انتخابات مجلس سوم، حوزه­های انتخاباتی، گلپایگان و خوانسار، بندرعباس، ابوموسی و قشم، لنجان، تالش و هشتیر، کوهدشت و چگینی را ابطال کرد. در بعضی از این حوزه­ها، مانند بندرعباس، گلپایگان و خوانسار، ابطال انتخابات با اعتراضات مردم همراه بود و با درخواست از امام خمینی، خواستار بررسی و تجدیدنظر در این امر شدند.[62]

پایگاه اطلاع­رسانی رسمی وزارت کشور، تعداد کل شرکت­کنندگان دوره­ی سوم مجلس را با تعداد واجدین شرایط 736/986/27 نفر را 281/714/16 نفر اعلام نمود که درصد مشارکت مردم 72/59 درصد بود.[63]

 

در طول دوره­ی سوم مجلس شورای اسلامی چند انتخابات میان­دوره­ای برگزار شد. که از میان آنها انتخابات میان­دوره­ای در تاریخ 7 آبان 1367 و 24 آذر 1368 مهم­تر هستند.

انتخابات میان­دوره­ای 7 آبان 1367: در انتخابات سراسری مرحله­ی اول و دوم، انتخابات پانزده حوزه بنا به دلایلی توسط شورای نگهبان باطل گردید و نیز اعتبارنامه­ی نماینده­ی منتخب حوزه­ی بروجرد نیز در مجلس رد شد و بدین ترتیب 16 حوزه­ی مجلس شورای اسلامی فاقد نماینده بودند. بنابراین انتخابات این میان­دوره در 16 حوزه­ی انتخابیه از بین 111 داوطلب برگزار گردید.

انتخابات میان­دوره­ای 24 آذر 1368: این انتخابات در شش حوزه­ی انتخابیه­ی تهران برای 4 نماینده، و کرج، کاشان، کرمان، کردکوی و بندرترکمن، کوهدشت و چگینی هر کدام یک نماینده از بین 73 داوطلب برگزار شد. پنج نماینده که از تهران و کاشان می­بایست به مجلس راه یابند، باید جایگزین نمایندگانی می‌شدند که پس از انتخابات ریاست­جمهوری دوره­ی پنجم و تشکیل هیأت وزیران، از نمایندگان مجلس استعفا و به سمت­های دیگر انتخاب شده بودند. کرج به خاطر استعفای نماینده از سمت نمایندگی، در کرمان به جای نماینده­ی فوت شده، در کردکوی و کوهدشت نیز به واسطه عدم تأیید صحت انتخابات به وسیله شورای نگهبان به انتخابات میان­دوره­ای کشیده شد.[64]

---