ارزیابی وضعیت حجاب در دانشگاه ها

حجاب

در فرهنگ معین و عمید برای «حجاب» معانی ذیل ارائه شده است: پرده، ستر، نقابی که زنان چهره خود را بدان پوشانند.، روی بند، برقع، چادری که زنان سرتا پای خود را پوشانند( عمید، ۱۳۷۴، ج۱: ۱۳۴)

شهید مطهری معتقد است: « استعمال کلمه حجاب در مورد پوشش زن، یک اصطلاح نسبتا جدید بوده و در قدیم خصوصا در اصطلاح فقها ، کلمه ستر به معنی پوشش به کار می رفت. البته معنی شایع لغت حجاب ، پرده است و اگر در مورد پوشش بکار برده می شود، به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن می باشد. همین امر موجب شده که عده زیادی گمان کنند که اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد( مطهری۱۳۸۲: ۲۱).

مهندسی فرهنگی

در نقشه مهندسی فرهنگی کشور مصوب شواری عالی انقلاب فرهنگی، مهندسی فرهنگی اینگونه تعریف شده است:

فرايند بازطراحي، اصلاح و ارتقاي شئون و مناسبات نظام‌هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي کشور بر اساس فرهنگ مهندسي شده با توجه به شرايط، ويژگي‌ها و مقتضيات ملي و جهاني است.

در این نقشه یکی از ویژگی های فرهنگ جامعه ايران در افق اين چشم‎انداز۱۴۰۴، این چنین خواهد بود:

فرهنگي؛ عامل به احکام و مناسک ديني، مأنوس با قرآن کريم، برخوردار از سبك زندگي اسلامي- ايراني، عفت عمومي، امنيت اخلاقي و رواني، نمادها و آيين‏هاي اسلامي ـ ايراني؛

در فصل چهارم نقشه مهندسی فرهنگی کشور ، چهارمین هدف کلان عبارتست از:« تعميق فرهنگ عمل به احکام و فروع دين و نهادينه شدن شعائر، نمادها و آيين‌ها به ويژه نماز، امر به معروف و نهي از منکر و عفت عمومي و حجاب»

همچنین در فصل پنجم این نقشه با عنوان اولویت های فرهنگی، سومین اولویت اینگونه تبیین شده است:« سبک زندگي اسلامي- ايراني؛ معماري و شهرسازي اسلامي- ايراني، عفاف، پوشش و آرايش بر اساس فرهنگ اسلامي- ايراني، صله رحم و الگوهاي تعاملات اجتماعي، خانوادگي و فردي با اولويت كودكان، نوجوانان و زنان»

و در نهایت در فصل راهبردهای نقشه جامع مهندسی فرهنگی کشور این یکی از راهبردها بدین ترتیب است:« تبيين و نهادينه‌سازي فرهنگ عفاف، پوشش و حجاب اسلامي در مناسبات و ارتباطات اجتماعي»

موارد مذکور بدین دلیل ذکر شد که اولا اهمیت مقوله حجاب در سطحی است که در اسناد بالادستی کشور جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده و ثانیا بسیاری از مسئولین امروز فرهنگی نسبت به اینگونه اسناد بالا دستی اطلاعی ندارند.

نکته بسیار مهم اینکه مقوله حجاب نه تنها در این اسناد مورد اشاره قرار گرفته بلکه شورای عالی انقلاب فرهنگی طی دو سال گذشته که موضوع بد حجابی در دانشگاه ها به عنوان یک معضل جدی مطرح شد، در «سند دانشگاه اسلامی» مصوب ۲۴/۵/۱۳۹۲ یکی از مباحث اصلی خود را به موضوع حجاب و عفاف اختصاص داد؛ در راهبرد ۱۴ این سند با عنوان « نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب» ساماندهی فضای عمومی دانشگاه ها و حفظ شئون محیط علمی» ۱۴ اقدام برای عملیاتی نمودن این راهبرد تدوین شده است. که یکی از اقدام های آن حمایت از پژوهش ها و فعالیتهای علمی و کاربردی در زمینه عفاف و حجاب در دانشگاه ها است(سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی).

دیدگاه مقام معظم رهبری در خصوص مهندسی فرهنگی

با مطالعه بیانات مقام معظم رهبری، مهندسی فرهنگی سه وظیفه مهم یعنی: ارزیابی وضعیت موجود، تعیین فرهنگ آرمانی(یا همان وضعیت مطلوب آرمانی) و ارائه برنامه (یا همان تعیین چگونگی رسیدن به وضعیت مطلوب) را برعهده دارد.

در مهندسی فرهنگ، هدف ارائه طرح و برنامه ای جامعه و فراگیر همراه با نگاه و دیدی فرهنگی به تمامی حوزه ها و فعالیت ها در حیطه های مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است.(دکتر حسن روحانی(۱۳۸۷)، مهندسی فرهنگی از نظر تا عمل، مجله راهبرد شماره ۴۷)

حلقه مفقوده مهندسی فرهنگی حجاب در دانشگاه ها

با توجه به دیدگاه های رهبر انقلاب، آنچه در چند سال اخیر به عنوان یک حلقه مفقوده در حوزه حجاب مطرح بوده، حلقه اولی است که معظم له به آن اشاره نموده اند؛ یعنی ارزیابی وضعیت موجود.

متاسفانه متولیان دانشگاه ها برای ارزیابی وضع موجود به نگاه صرف به ظواهر پوشش دانشجویان بسنده کرده و از بررسی دقیق دیدگاه های ذهنی دانشجویان غفلت نموده اند. پژوهشی که نگارنده به عنوان اولین پژوهش کابردی با جامعه اماری بالا در دانشگاه های کشور و با مطالعه موردی دانشگاه حکیم سبزواری داشته است حاکی از وجود مشکلات جدی در دیدگاه های دانشجویانِ حتی با حجاب در خصوص مقوله حجاب است. دیدگاه هایی که در برخی دانشجویان تاثیر عملی داشته و در برخی دانشجویان به خاطر شرایط اجتماعی هنوز بروز و ظهور عملی (به صورت بدحجابی) پیدا نکرده است.

لذا اولین گام در رفع این معضل انجام پژوهش های کاربردی در جهت آگاهی از دیدگاه های دانشجویان در خصوص ابعاد حجاب(اعم از اعتقاد به حجاب، اعتقاد به احکام حجاب، عمل به احکام حجاب، اگاهی از فلسفه حجاب در اسلام و…) است. بدیهست آگاهی هر چه بیشتر در این زمینه، می تواند در ارائه راهکارهای صحیح و جامع در چارچوب مهندسی فرهنگی نقش اساسی ایفا نماید. همچنین بر اساس نتایج برخی تحقیقات علمی نگارنده و البته با مطالعه مقالات متعدد این نکته حائز اهمیت کشف گردیده که متاسفانه دانشجویان در جوزه دینداری بالاخص در بعد اعتقادی دچار مشکلات جدی شده اند. که این مسئله می تواند تاثیرات فزاینده ای بر همه ابعاد دینداری ایشان داشته باشد. لذا می بایست در جهت رفع این معضل نیز برنامه ریزی دقیقی انجام شود.

امید است نگاه علمی و مهندسی شده به مقوله حجاب و عفاف ابتدا در جامعه علمی و دانشگاهی کشور و سپس در سطح دستگاه های ذیربط مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم گام های صحیح و دقیق برای رفع معضل بدحجابی برداریم.

نکته ای لازم است به آن توجه ویژه شود این است که در کنار توجه به مقوله مهندسی فرهنگی، نگاه سیستمی به مقولات فرهنگی بسیار حائز اهمیت است که سعی می شود به یاری خدا در فرصت های بعدی در خصوص آن مطالبی به رشته تحریر درآید.

امین کوشکی-مدرس دانشگاه حکیم سبزواری