اهمیت نمایش بازسازی واقعه غدیرخم در میدانی برگزار شدنش است نه در سالن اجرا/ عدم حمایت از روایتگری مذهبی، شبه خوابی و هنرهای سنتی باعث رنگ باختن این هنر می شود
به گزارش خبرگزاری بسیج، دکتر محمد حسین ناصر بخت کارگردان و استاد هنرهای نمایشی با اشاره به اینکه اساسا وقتی که به تاریخ رجوع می کنیم یکی از اتفاقاتی که در تاریخ تشیع رخ داده است گروه های منقبت خوانی هستند که از قرن چهارم به بعد در کوچه و بازار منقبت ائمه را می گفتند و در ترویج فرهنگ شیعی بسیار تاثیرگذار بودند، اظهار داشت: منقبت خوانی از روشهایی بوده است که از قدیم الایام استفاده در میان اهل تشیع می شده است و خواستگاه بسیار زیادی داشته و در ایام غدیر و مانند آن هم به همین شکل این اتفاقات هنری رواج بسیاری داشته؛ همچنین مجالس شبیه خوانی که به نوعی موضوعات آنها مربوط به تاریخ صدر اسلام و به ویژه تاریخ تشیع بوده است و به همین جهت می توانیم بگوییم که این حرکتهای هنری و هنری آیینی در معرفی و ترویج فرهنگ شیعی تاثیرگذار بوده است.
وی با بیان اینکه کار هنری به شکل سنتی آن کم رنگ شده است، افزود: متاسفانه با توجه به اینکه جامعه تغییر کرده و دیگر ما در آن جامعه سنتی نیستیم بسیاری از این گونه های نمایشی به طور طبیعی وجود ندارند و بیشتر در جشنواره ها و همایشها کسانی که در عرصه روایتگری مذهبی و شبیه خوانی فعالیت می کنند مطرح می شوند، البته هنر شبیه خوانی مقداری متفاوت می باشد چون بانی آن مردم می باشند و از طرف مردم حمایت بیشتری شده است و انجام می شود.
این کارگردان و نویسنده تئاتر ادامه داد: یک اتفاقی که وجود دارد این است که تئاتر وارد ایران شد و بعضی از کنشگران عرصه تئاتر به منابع مذهبی و تاریخ صدر اسلام رجوع کردند و نمایشنامه هایی نوشته شده است و با توسل به این شیوه نمایشنامه هایی هم بر اساس شیوه و روش تئاتر غربی نیز پدید آمده است اما اگر بخواهیم در نگاه کردن به اتفاقات نمایشی که در این عرصه ها رخ داده است واقع گرا باشیم ، آنجا متوجه می شویم که آثار بسیار زیادی نوشته نشده و تعداد کسانی که به این موضوعات پرداخته اند و کار آنها از لحاظ کیفی ارزش داشته خیلی کم بوده است و این نیاز به یک سرمایه گذاری دارد و باید از سوی ارگانها، سازمانها و نهادها حمایتی صورت بپذیرد برای کسانی که می خواهند در این عرصه تولید نمایش کنند.
ناصر بخت در ادامه با اشاره به اینکه باید از روایتگری مذهبی و شبه خوابی و هنرهای سنتی حمایت بیشرتی صورت بگیرد، تاکید کرد: نمی گویم تاکنون حمایتی نبوده ولی شاید کافی نباشد و باید از لحاظ کمی نیز حجم آنها بالا برود تا از نظر کیفی نیز شاهد این باشیم که آثار برجسته ای تولید شود، هرچه تعداد آثار در این نوع کارها و حمایتها بیشتر بشود و مطمئنا نویسندگان و هنرمندانی نیز پیدا خواهند شد که در زمینه بالابردن کیفیت آثارشان هم تلاش خواهند کرد و از میان این مجموعه آثار خوب و ماندگار هم بوجود می آید، البته منظورم این نیست که وجود نداشته باشد مثلا نمایش "امیر" از آقای محمد رحمانیان و نمایش مجلس ضربت زدن از آقای بیضایی و نمایشی که آقای امجد نوشتند و به نوعی مربوط به تاریخ تشیع می باشد و اینها آثار خوب و ماندگاری هستند ولی تعداد آنها کم است و بیشتر آثاری که تولید شده است مصرف روز داشته و خیلی از نظر کیفی قوی نبوده اند و این نیاز به سرمایه گذاری بیشتر دارد.
وی گفت: اگر بخواهیم در حوزه تئاتر و سینما کار تاثیرگذار تولید کنیم؛ باید در زمینه اَشکال سنتی نمایش آنها اقدام کنیم چون یک تاریخ بسیار قدیمی دارند و ما نقالان و شبیه خوانان حرفه ای داریم که این کار را انجام می دهند و باید به آنها هم کمک کرد تا این آثار حفظ و احیا بشود.
ناصر بخت با بیان اینکه امسال به دلیل بیماری کرونا، نمایش باز سازی واقعه غدیر اجرا نمی شود و امکان پذیر نیست و در این شرایط به سراغ فضای مجازی بروند و از امکانات فضای مجازی برای ترویج فرهنگ غدیرخم بهره ببرند، گفت: من چند نمونه از این برنامه ها را دیدم و این یک آیین سازی است که قبلا به این شکل صورت نپذیرفت و به نوعی کار تبلیغی ترویجی است که اتاق فکر قدرتمندی پشت آن نیست و از نظر جذابیت هنری آنچنان جذابیتی ندارد و بیشتر تقلیدی از آیین های عاشورایی و اینهاست، البته اساسا آیین عاشورایی یک جایگاه خاصی در تفکر شیعی دارد و یک قدمت بسیار زیادی دارد در طول این مدت زمان پخته شده است و به تدریج رشد کرده و تکامل پیدا کرده است، این اتفاقاتی که رخ می دهد یک ابتکار تقلیدی از آن آیین هاست و به جهت اینکه از نظر قراردادها آن پشتوانه فکری را ندارد معمولا تبدیل می شود به یک نوع کارهایی که در آن از نور و صدا و تصویر و تلفیقی از گونه های مختلف استفاده می کنند.
این کارگردان و نویسنده تئاتر در ادامه بیان داشت: در شبیه خوانی هم قراردادها و هم موضوع و هم کاربرد ، کاربرد آیینی است و شبیه خوانی را در فضای ماه های محرم و صفر و مناسبت های خاص مذهبی تبدیل به یک اتفاق آیینی می کند چون در قرارهای اجرایی آن هم فکر شده است ولی اینجا نه، این یک تقلیدهایی از بعضی از کارها که در گوشه وکنار جهان هم میتوان مانند آن را دید، آن اتفاق آیینی رخ نمی دهد، برای ترویج و تبلیغ کارایی هایی دارد ولی اینکه بگوییم مانند تعزیه خوانی تاثیرگذار است یا مثل کارهای سنتی ، نه؛ همچین چیزی را ندارد و در واقع بنیه آن هم حمایتهای مردمی نیستند، اتفاقات آیینی را مردم می سازند و شاید بعدها دولتها به کمک آن بیایند ولی آن اتفاق توسط مردم ساخته شده است و به همین جهت حتی در ناملایمات سیاسی هم که برای آن رخ می دهد حتی اگر ضربه ای هم بخورد از بین نمی روند چنانکه تعزیه در دوران رضاشاه ممنوع شد ولی نتوانستند آن را از بین ببرند و در گوشه وکنار اجرا می شد چون هنر مردمی است و مردم آن را ساختند و اصول و قراردادهای آن هم ریشه در اعتقادات دارد و فقط موضوع آن نیست.
وی با بیان اینکه بین هنر آیینی، هنر دینی، هنر مذهبی ، هنر مقدس یک تفاوتهایی وجود دارد و بحثهای آکادمی است، افزود: به هرحال اتفاقاتی می افتد، اتفاقات تبلیغی ترویجی، کاربردهای روز دارد ولی تبدیل به آیین اعتقادی بشود حداقل من در چند نمونه ای که دیدم مشاهده نکردم و بیشتر یادآور یکسری فستیوالهاست که در گوشه و کنار جهان هم هست، البته تاثیری از آیین های گذشته ما هم گرفته است؛ به نوعی آیین سازی است نه آیین . انگار به نوعی سفارشی عمل می شود در هرحالی که آیینهای کهن از دل خود اعتقادات و از دل فعالیتهای مردمی بیرون می آمدند، شاید ما نتوانیم آن اتفاقات آنچنانی را بوجود بیاوریم چون شرایط و تفکر مخاطب عوض شده است.
ناصر بخت اضافه کرد: جهان مدرن شده است و ما به طور ناخواسته درگیر مدرنینگ شدیم و مخاطب ما هم در آن لحظه ای که می بیند شاید نتواند آن ارتباط گذشته را حفظ کند، این حتی در مورد آیین های کهن ما هم هست، و حتی در مورد تعزیه هم می بینیم، مثلا در شهرهای بزرگ هیچ وقت تبدیل به آن اتفاق آیینی گذشته نمی شود و الان تعزیه ها بیشتر در مناطق تعزیه خیز و در شهرستانها و روستاها به آن جلوه های آیینی خود نزدیک می شوند و در شهرهای بزرگ آنقدر مردم درگیر زندگی مدرن هستند که هیچ وقت آن حضور قلبی را پیدا نمی کنند.
کارگردان و استاد هنرهای نمایشی با اشاره به اینکه اگر نمایش میدانی باز سازی واقعه غدیر در سالن اجرا شود، آنوقت تبدیل به تئاتر می شود، فرقی نمی کند، گفت: هر موضوعی می تواند تبدیل به تئاتر بشود، اتفاق آیینی نمی تواند در تئاتر رخ بدهد ، ما آن را امتحان کردیم، وقتی تعزیه را در سالن تئاتر می آورید دیگر چیزی که قبلا بود نیست، و تاثیرگذاری خودش را از دست می دهد و ارتباط آن با مخاطب متفاوت می شود، تعزیه در حلقه ای از جمعیت اجرا می شود و فاصله ای بین تماشاگر و اجراکننده وجود ندارد و تماشاگر نیز با گریه و نوحه خوانی خود در اجرا شریک می شود حتی برخی لحظات تماشاگر نیز در اجرا و شبیه خوانی شرکت می کند وقتی به صورت اصیلش اجرا می شود، ولی تئاتر ذاتا به نوعی ایجاد فاصله می کند و اتفاق روی صحنه می افتد و عده ای هم نشسته اند و آن را نگاه می کنند در نتیجه آن اتفاق آیینی رخ نمی دهد و شاید هم نیازی نباشد ما این کار را انجام بدهیم.
وی ادامه داد: مواقعی هم هست که اگر شما بخواهید یک آیین تصنعی را بوجود بیاورید اصل ماجرا را زیر سوال می برید یا مثلا شما از نور و صوت و افکتهای صوتی و جلوه های ویژه استفاده می کنید توجه مردم بیشتر به سمت جلوه های ویژه می رود و موضوع را از یاد می برند.
ناصر بخت در پایان با بیان اینکه اگر می خواهند فضای آیینی را ایجاد بکنند باید سراغ آیین های کهن بروند و ببینند که در آن آیین ها چه اتفاقاتی رخ می دهد و سعی کنند آن شکلی آن را تدارک ببینند، خاطر نشان کرد: اگر بخواهند ارابه ای بیاورند و یک نفر در جایی شروع به خواندن کند و عده ای حرکات موزون انجام دهند این تکنیک هایی است که ما از غرب گرفتیم و اینها مربوط به آیین های کهن نیست، نوع موسیقی و نوع اجرا و نوع وسایل مدرنی که برای اجرای نمایش استفاده می کنند و همه اینها حضور قلبی را از تماشاگر می گیرد .
