به گزارش خبری بسیج جامعه زنان کشور--بزرگان هر مذهب و فرقه عمدتاً از خود آثار و سخنانی به جا می‌گذارند. اهل بیت عصمت و طهارت (علیه‌السّلام) نیز در این زمینه به عنوان شخصیت‌های ممتاز، قابل توجه هستند. در ارزیابی یک حدیث، نخستین عنصر مهم، سند آن است که به وثاقت ناقل وابسته است. منابع رجال حدود ۱۰۴ صحابی را برای امام جواد (علیه‌السّلام) معرفی می‌کنند که در این بین، نام پنج زن به چشم می‌خورد. در این مقاله، به معرفی مختصر این پنج بانو و چگونگی ارتباط و نحوه نقل حدیث آن‌ها پرداخته می‌شود، هرچند اطلاعات موجود محدود است و در برخی موارد تنها به حدس و گمان اکتفا شده است. روش تحقیق در این پژوهش، کتابخانه‌ای بوده و از منابع مختلف شامل کتب رجالی و دایره‌المعارف‌ها بهره‌برداری شده است.
مقدمه
در آیات قرآن کریم، خداوند به برابری جایگاه زن و مرد در انجام وظایف دینی اشاره کرده و برتری را برای هر دو قائل شده است. حضور زنان در عرصه‌های مختلف تاریخی، به‌ویژه در تاریخ اسلام، همواره فعال و مؤثر بوده است. با این حال، در نقل حدیث، نام مردان بیشتر از زنان به چشم می‌خورد و تعداد بانوانی که در این زمینه شناخته شده‌اند، بسیار کم است. در میان اهل بیت عصمت و طهارت، زنان برجسته‌ای وجود دارند که به فضل و بزرگی شناخته شده‌اند و نامشان بر جای مانده است. در منابع رجالی، نام برخی زنان راوی حدیث، زیر مجموعه برخی از معصومان آمده است؛ از جمله امام جواد (علیه‌السّلام) که پنج نفر به عنوان صحابیات و راویان حدیث او معرفی شده‌اند: زهرا ام احمد بن الحسین، زینب دختر محمد بن یحیی، حکیمه دختر موسی بن جعفر (علیه‌السّلام)، حکیمه دختر علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السّلام) و حکیمه دختر امام جواد (علیه‌السّلام).
این نوشتار پس از بررسی نقش زنان در نقل حدیث، به معرفی مختصر این پنج بانو و رابطه آن‌ها با جوادالائمه (علیه‌السّلام) می‌پردازد.
جایگاه و نقش زنان در نقل حدیث
زنان از آغاز تاریخ بشریت در کنار مردان حضور داشته و در عرصه‌های مختلف، از جمله دین و نشر احادیث، نقش مهمی ایفا کرده‌اند. خداوند در قرآن به این واقعیت اشاره کرده و می‌فرماید: (إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ…) بدین ترتیب، از صدر اسلام تا کنون، زنان با الهام از این کلام آسمانی در تلاش برای ارتقاء جامعه و گسترش دین بوده‌اند. نقل حدیث در دین، اهمیت ویژه‌ای دارد و بسیاری از روایات پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومان (علیهم‌السّلام) به وسیله بانوان به ما رسیده است.
در هر دوره، تعداد این زنان متفاوت بوده و بیشترین تعداد مربوط به زنان صحابی پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) است. اما در مورد دیگر امامان معصوم، نام برخی بانوان نیز وجود دارد. در دوره امام جواد (علیه‌السّلام)، زنان راوی حدیث تعداد زیادی نبودند و اطلاعات چندانی از آنان در دست نیست، اما مقام رفیع آن‌ها در نزد اهل علم، نشان‌دهنده ارزش والای این زنان است.
زهرا ام احمد بن الحسین
این نام نخستین نامی است که در این مجموعه ذکر می‌شود. تاریخ ولادت یا وفات او مشخص نیست، اما از آنجا که او در زمره صحابیان امام جواد (علیه‌السّلام) قرار دارد، باید دوره حیاتش مصادف با اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم بوده باشد. او مادر احمد بن داوود بغدادی است و شیخ طوسی او را در کتب رجالی به عنوان یکی از صحابیات امام جواد (علیه‌السّلام) معرفی کرده است. با این حال، اطلاعات بیشتری از او در دست نیست.
زینب دختر محمد بن یحیی
دومین بانوی راوی احادیث امام جواد (علیه‌السّلام) زینب دختر یحیی نام دارد. او نیز به عنوان راوی امام ابوجعفرالثانی شناخته می‌شود. اطلاعات زیادی درباره او وجود ندارد و تنها می‌دانیم که در سال‌های ۲۰۰ تا ۲۲۰ قمری زندگی می‌کرده است.
حکیمه دختر موسی بن جعفر (علیه‌السّلام)
وی از ثقات و راویان حدیث شیعه است و روایتی درباره ولادت امام جواد (علیه‌السّلام) از او نقل شده است. او از زنان برجسته و مؤثر در خاندان عصمت و طهارت بوده و نامش در اکثر کتب معتبر شیعه آمده است.
حکیمه دختر علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السّلام)
این بانو به عنوان دختر امام رضا (علیه‌السّلام) شناخته می‌شود، اما اطلاعات دقیقی از سال ولادت یا وفات او در دست نیست. او نیز در برخی منابع به عنوان راوی ذکر شده است.
حکیمه دختر امام جواد (علیه‌السّلام)
وی از ثقات محدثان و سفرای حضرت مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) بوده و در امور مختلف دینی و اجتماعی فعال بوده است. او همچنین شاهد تولد دوازدهمین امام بوده و روایات فراوانی از ایشان در کتب معتبر نقل شده است.
سخن درباره زنان گران‌قدر راوی حدیث، نیازمند توجه بیشتری است، اما متأسفانه اطلاعات موجود درباره آنان، به ویژه زنان روایتگر از حضرت جواد الائمه (علیه‌السّلام)، بسیار محدود است. در خصوص زهرا ام احمد و زینب دختر محمد بن یحیی تنها به ذکر نام آن‌ها اکتفا شده و روایتی از آن‌ها موجود نیست. در مورد حکیمه دختر موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) نیز تنها روایت مربوط به ولادت امام جواد (علیه‌السّلام) باقی مانده است. حکیمه دختر امام رضا (علیه‌السّلام) نیز تنها یک نقل دارد که به حکیمه دختر امام جواد (علیه‌السّلام) منسوب است. در نهایت، حکیمه دختر امام جواد (علیه‌السّلام) بیشتر از دیگران مورد توجه قرار گرفته است.
این بانوان به واسطه ارتباط نزدیک با اهل بیت (علیهم‌السّلام)، امکان نقل مستقیم احادیث را داشته‌اند، اما اطلاعات بیشتری درباره چگونگی ارتباط و نقل حدیث از آن‌ها در دست نیست. با مراجعه به منابع و نرم‌افزارهای معتبر، نمی‌توان به جز موارد ذکر شده، احادیث دیگری از این بانوان یافت.
