تهدیدی به نام مثلث شوم اعتیاد، طلاق و بیکاری

آسیب های اجتماعی واقعیتی انکار ناپذیر در جوامع امروزی است. آسیب ها و تهدیدات اجتماعی به آن دسته از پیامدها و توابع اهداف کژکارکردی گفته می شود که از سر سیاست گذاری و برنامه ریزی هدفمند و مغرضانه جریانات داخلی و خارجی یا فقدان سیاست گذاری و برنامه ریزی هدفمند و خیرخواهانه متولیان و مصلحان اجتماعی اعم از مسئولان دولتی، مدنی و مردمی در جامعه و یا ناشی از سایر متغیرهای فناورانه، زیست محیطی، گسست نسلی، تهاجم فرهنگی و ... پدید می آید. جامعه امروز ایران نیز نه تنها از این واقعیات اجتماعی مبرا نیست بلکه گسترش عمق و دامنه برخی از این آسیب ها به واسطه برخی عوامل داخلی و خارجی به حدی افزایش یافته که می توان مخاطرات آن را برای جامعه حتی از تهدیدات خارجی نظیر جریان تکفیری - صهیونیستی بیشتر دانست. در این بین مثلث شوم اعتیاد، طلاق و بیکاری بیش از سایر آسیب های اجتماعی جامعه اسلامی ما را تهدید می کند و ضرورت دارد متولیان امر و به خصوص دولت خدمتگزار در سه سطح آسیب شناسی، پیشگیری و ارائه راهکارهایی برای حل این سه چالش بزرگ بیش از پیش فعال شوند. در این سلسله نوشتار بنا بر این داریم در سه سطح مذکور سه آسیب عمده کشور یعنی اعتیاد، طلاق و بیکاری را مورد واکاوی و مداقه قرار دهیم و در این قسمت بحث را روی اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی متمرکز می نماییم.

اعتیاد و تجارت مواد مخدر

یکی از آسیبهای اجتماعی که جامعه امروز ایران با آن گریبان گیر است، رشد روز افزون ورود «تولید » توزیع و مصرف مواد مخدر است که منشأ بسیاری از جرایم سازمان یافته، انهدام خانواده و ناهنجاری های اجتماعی قلمداد می شود. بر اساس آمار های منتشر شده توسط وزارت کشور بیش از یک میلیون و پانصد هزار نفر معتاد به مواد مخدر در سطح کشور وجود دارد و طبق آمار های غیر رسمی 3 -2 میلیون نفر در کشور به شکل حرفه ای مواد مخدر مصرف می نمایند. بیش از 45درصد زندانیان کشور به جرایم مربوط به مواد مخدر اختصاص دارد و 20 درصد سایر زندانیان دیگر نیز که به جرایم دیگر مثل سرقت، قاچاق، تجاوز به عنف و ... زندانی شده اند، معتاد می باشند. در واقع بیش از نیمی از زندانیان کشور به نحوی از انحاء به مواد مخدر مربوط می شوند. اعتیاد به مواد مخدر از این جهت که جمعیت جوان و فعال کشور را غیر فعال و انگل جامعه می نماید یک آسیب است و از این جهت که منشأ بسیاری از جرایم سازمان یافته و انهدام خانواده، اعتیاد می باشد جزء عوامل و علل آسیب و معضلات اجتماعی دیگر محسوب می شود. یکی از مشخصه های مهم وضعیت و روند این جرایم ، مقدار مواد مخدر کشف شده از قاچاقچیان در کشور است. قائم مقام دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر بر اساس نتایج طرح شیوع شناسی سوء مصرف مواد در بین شهروندان کشور اعلام کرد که 91 درصد معتادان را مردان و 9 درصد را زنان تشکیل می دهند. میزان مصرف مواد در گروه سنی 15 تا 19 سال، معادل 13.56 درصد، گروه سنی 20 تا 24 سال معادل 16.83 درصد ، 25 تا 29 سال معادل 14.32 درصد بوده و بقیه به گروه های سنی 30 تا 64 سال اختصاص دارد. مصرف کنندگان مواد مخدر از لحاظ تحصیلات، 5.68 درصد بی سواد، 8.03 درصد تحصصیلات ابتدایی، 11.76 درصد راهنمایی، 37.86 درصد متوسطه، 15.22 درصد مقطع کاردانی و 21.45 درصد لیسانس و بالاتر را دارند. نتایج طرح ملی شیوع شناسی مصرف مواد نشان می دهد تریاک، شیشه، کراک و هروئین، به ترتیب بیشتریم مواد مخدر مصرفی در کشور هستند. روزانه دو تا سه نوزاد معتاد از مادران معتاد در کشور متولد می شود.بنا بر آمار دیگری 62 درصد معتادان متاهل و 57/8 درصد معتادان شاغل هستند. به لحاظ تحصیلات 21 درصد معتادان دارای تحصیلات لیسانس و بالاتر از لیسانس هستند، 15 درصد کاردانی، 37 درصد تحصیلات متوسطه، 11 درصد راهنمایی، 3/8 درصد ابتدایی و 5 درصد معتادان بی سوادند. در واقع نه تنها نسبت منطقی بین افزایش سطح تحصیلات با کاهش اعتیاد به مواد مخدر وجود ندارد بلکه حتی در بین جوانان تحصیل کرده و نخبه به دلایل مختلف اعم از کنجکاوی گرایش به مواد مخدر جدید و ایضا مواد محرک شیمیایی به مراتب بیشتر شده است.

100 هزار قاچاقچی فعال در کشور وجود دارد که تجارتی با حدود 3 میلیارد دلار سود را در اختیار دارند. به نحوی که به ازای هر معتاد در کشور 5 فروشنده خرده پا وجود دارد و در تهران این رقم حتی به 8 نفر نیز می رسد. در تهران دسترسی به مواد مخدر بین 15 تا 30 دقیقه طول می کشد و در کل کشور 7 تا 30 دقیقه می توان به مواد مخدر دست پیدا کرد. مثلا در استان خراسان جنوبی کمتر از 5 دقیقه فرد می تواند مواد مخدر مورد نیاز خود را تامین نماید. در یک نظرسنجی کسب لذت مهمترین عامل اعتیاد به مواد مخدر معرفی شده به گونه ای که این لذت 12 برابر لذت جنسی ارزیابی می شود. از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا کنون 10000 نفر در خصوص مواد مخدر اعدام شده اند که برخی آمار ها حاکی است 2000 نفر در نوبت اعدام قرار دارند. برخی برآوردها حاکی از آن است که سالانه چیزی حدود 2000 تن تریاک وارد کشور می شود که بین 600 تا 700 تن در داخل مصرف می شود. چیزی حدود 500 تن تریاک توسط نیروی انتظامی، سپاه، وزارت اطلاعات و ... کشف می شود و الباقی آن از کشور ما صادر می شود. از ابتدای انقلاب و در 37 سال گذشته چیزی بالغ بر 100 هزار تن تریاک در افغانستان تولید شده که تا به امروز 7000 تن آن جزو کشفیات داخل کشور بوده است. برخی برآوردها حاکی است که هم اینک 15هزار تن تریاک در افغانستان دپو شده و آماده ورود به کشور است. لازم به توضیح است که طی 37 سال گذشته بیش از 60 هزار فوتی به خاطر استعمال مواد مخدر در کشور وجود داشته است. روزانه متوسط 15 نفر به خاطر استعمال مواد مخدر به شکل مستقیم و غیر مستقیم جان خود را از دست می دهند. در سمینار ترک دخانیات دانشگاه علوم پزشکی زاهدان ، اولین تجربه سیگار کشیدن حدود 70 درصد از سیگاری های فعلی کشور حدود سن 14سالگی اعلام شده است. نکته قابل توجه و نگران کننده، جان باختن سالانه 100 هزار نفر در اثر عوارض ناشی از مصرف دخانیات می باشد. شوربختانه روند مصرف مواد مخدر پر خطر در کشور روندی صعودی است که بر اساس آن عدد و ارقام منتشر شده درصد مصرف کنندگان شیشه در سال 86 که 3/6درصد بوده در سال 1390به 26/2درصد می رسد در سال 90، 150 لابراتوار شیشه منهدم شده و در سال 91 این رقم به 250 لابراتوار رسیده است. مصرف مواد مخدر صنعتی و پر خطر اکثراَ در میان معتادین جوان رایج است و معتادین سنین بالاتر بیشتر تریاک و مشتقات آن را مصرف می کنند. موادی فوق العاده خطرناکی نظیر شیشه، کراک، اشک خدا، شیر مریم، غبار ملائکه، پان، نخ و در سطح دیگر داروهای مخدر نظیر ترامادول و ... بر اساس گزارش های جهانی گردش مالی مواد مخدر در جهان سالانه 2000 - 1600 میلیارد دلار می باشد که در قبال آن سود خالص 700 - 600 میلیارد دلاری نصیب قاچاقچیان می شود و قاچاقچیان ایرانی در قاچاق انواع مواد مخدر حدود 3 میلیارد دلار سود می برد.

مشروبات الکلی

در خصوص مشروبات الکلی نیز آمارهای غیر رسمی حکایت از آن دارد که حدود 200هزار نفر الکلی حرفه ای در کشور وجود دارد. البته نباید فراموش کرد آمارهای جدید منتشره از سوی سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد مصرف مشروبات الکلی در میان ملل مسلمان به دلیل حرمت شرعی آن ،‌ پایین تر از متوسط جهانی است. این در حالی است که سالانه میلیون ها نفر در جهان به دلیل مصرف الکل جان خود را از دست می دهند. البته از این مهم نیز نباید غفلت کرد که طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی ،‌هر چند ایران در رده های پایین مصرف مشروبات الکلی در جهان است ،‌اما افرادی که در ایران مشروبات الکلی مصرف می کنند با خوردن 35 لیتر مشروب در سال در رده نوزدهم پر مصرف ترین مشروب خورها قرار دارند که این خود زنگ هشداری جدی به شمار می رود. سازمان بهداشت جهانی درباره رشد میزان مصرف الکل در میان زنان هشدار داده است و اعلام کرده است این مصرف می تواند در دوران بارداری و پس از آن هم به زنان هم به فرزندانی که به دنیا می آورند صدمات جدی بزند. مطابق با آمار رسانه ای شده در تیر ماه 92 ، سالانه بین 60 تا 80 میلیون لیتر مشروبات الکلی به کشور وارد می شود که این اعداد و ارقام ، جدای از مشروبات دست ساز و تولیدات مخفیانه است که گفته می شود مصرف آن ها خطر مرگ را برای مصرف کننده در پی خواهد داشت. آمارها از ابتلای 200 هزار نفر در کشور به مصرف مشروبات الکلی حکایت دارد. از سویی، در حالی که در کشور های اروپایی فروش و استفاده از مشروبات الکلی برای جوانان زیر 18 سال ممنوع است، در کشور ما 17 تا 35 ساله ها اصلی ترین مصرف کنندگان هستند که این موضوع می تواند برای آینده کشورمان مخاطرات جدی به همراه داشته باشد. بر اساس نتایج یک پژوهش، 80 درصد جوانانی که در آن شرکت کرده اند سابقه بیش از یک یا دو بار مصرف داشته و 94 درصد از کل شرکت کنندگان گفته اند فقط در جمع دوستان و همسالان تشویق به مصرف شده اند. همچنین، 89 درصد از افراد عنوان کرده اند که الکل طبی یا الکل سفید، اصلی ترین مشروب مصرفی آن ها بوده است. نتایج تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد میانگین به دست آمده برای سن اولین مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر ، به ترتیب 6/17 و 18 سال است. مصرف حداقل یک بار مشروبات الکلی و تریاک در طول عمر به ترتیب 20 و 10 درصد بوده است. همچنین، تحقیقی که بر روی دانشجویان دانشگاه های تحت پوشش وزارت علوم انجام شده است، تفاوت دو جنس در مورد مصرف مواد مخدر و الکل را نشان می دهد. بر این اساس، در مورد تریاک و مشروبات الکلی، دختران به ترتیب 5/2 درصد و 7/7 درصد تجربه مصرف حداقل یک بار را داشته اند. این نسبت ها برای پسران به ترتیب 1/17 درصد و 2/32 درصد است. همچنین، در این تحقیقات نشان داده شد که مصرف الکل در میان دانشجویان، بیشتر از همسالان غیر دانشجوی خود و در مردان بیشتر از زنان است. در جمعیت دانشجویی به ترتیب مصرف قلیان، سیگار و الکل از میزان بالاتری برخوردار هستند. در مطالعاتی که در سال های مختلف و در دانشگاه های مختلف انجام شده است، میزان شیوع مصرف الکل در بین دانشجویان را بین 8/13 - 12 درصد گزارش کرده است. معمولا هر ساله تعداد زیادی از مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی در ایران به دلیل استفاده از مشروبات غیراستاندارد که به مشروبات «دست‌ساز» معروف هستند دچار آسیب می‌شوند. مشهورترین این قربانیان، ده‌ها شیرازی بودند که چند سال قبل به دلیل استفاده از یک نوع مشروب دست‌ساز بینایی خود را از دست دادند. مصرف مشروبات الکلی روند صعودی داشته و بر اساس آمار منتشره سالانه حدود 40 میلیون قوطی انواع مشروب الکلی وارد کشور می شود که در قبال آن حدود 393 میلیارد تومان به صورت ارز از کشور خارج می شود. که باید تولیدات داخل که بیش از ورود قاچاق است را به آن افزود. کشفیات مشروبات الکلی در کشور 20 میلیون لیتر است که نسبت آن با کل مصرف سالانه کشور 20درصد می باشد. 67 درصد معتادین به مشروبات الکلی بین سنین 30 - 18 قرار دارند. 45 درصد دستگیر شدگان شرب خمر بین 18- 24 سال و 37 درصد بین سنین 25-34 می باشند. در مجموع روند دستگیر شدگان شرب خمر طی ده سال گذشته روند نزولی داشته است.

چه باید کرد؟

با تفاسیر فوق دولت و متولیان امر وظیفه دارند در سه سطح آسیب شناسی، پیشگیری، درمان و مبارزه وارد شوند. بحمدالله با ابلاغ سیاست های کلی مبارزه با مواد مخدر توسط مقام معظم رهبری و تشکیل ستاد مبارزه با مواد مخدر در وزارت کشور و تلاشهای نیروی انتظامی و قوه قضاییه در مقابله با تجارت و مصرف مشروبات الکلی صورت گرفته، اتاق فرماندهی و نقشه راه این مبارزه مهیا شده است. امروز این اتاق فرماندهی نیازمند یک بانک اطلاعاتی جامع و مدون است. بانکی که با سلسله اعصابی به روندهای تولید، توزیع و مصرف مواد مخدر متصل باشد و بتواند آمارهای دقیق و لحظه ای از وضعیت تجارت و مصرف مواد مخدر و معتادان و قاچاقچیان ارائه دهد. در سطح آسیب شناسی و پیشگیری دولت می بایست از سطوح دبستان و دبیرستان فرهنگ سازی در این زمینه را آغاز نماید. البته این فرهنگ سازی باید مستمر و خیرخواهانه در خصوص آثار سوء اعتیاد به مواد مخدر جدید و مشروبات الکلی به صورت همه جانبه و عالمانه باشد. ( مثلا طوری فرهنگ سازی نشود که آمار اعتیاد به کراک کاهش پیدا کند اما در کنار آن آمار اعتیاد به شیشه سیر صعودی بیابد. اتفاقی که در چند سال گذشته رخ داده است.) با حساس سازی خانواده ها نسبت به فرزندان و معاشرت های اجتماعی آنها در دانشگاه، محل کار و یا خیابان از همان سنین کودکی بسیاری از عوارض قابل پیش گیری است. دولت نباید به واسطه برخی مشکلات از تلاش های خود برای تغییر کشت مزارع خشخاش در افغانستان با استفاده از ظرفیت سازمان های بین المللی و ارتباطات سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی با افغانستان منصرف شود.امروز بیمارستان ها، داروخانه ها و مراکز پخش دارو به منظور جلوگیری از توزیع سوداگرایانه داروهای مخدر، محرک و الکل های خوراکی نیازمند کنترل و مراقبت شدید هستند. سواد رسانه ای مردم در خصوص نحوه اغوای جوانان و خانواده ها در شبکه های ماهواره ای به منظور مصرف مشروبات الکلی را می بایست ارتقا داد.تلاش برای جایگزین سازی تفریحات بومی برای جوانان و تسریع درازدواج آنها و از همه مهتر مسئل تامین شغل برای جوانان است. بیکاری ام المفاسد است و باعث بسیاری از ناهنجاری های فردی و اجتماعی می شود.ساقط کردن هوشمندانه موقعیت اجتماعی کسانی که شرب خمر می کنند از طریق ساخت فیلم های سینمایی، سریال ها و برنامه های تلویزیونی که پلشتی های شخصیتی مخمورین به مسکرات را به نمایش در می آورد یکی دیگر از این راهکارهاست و در نهایت اﺗﺨﺎذ سایر راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮاﻧﻪدر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪات و آﺳﯿﺐﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽاز ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و روا نﮔﺮدان ﺑﺎ ﺑﻬـﺮه ﮔﯿـﺮي از اﻣﮑﺎﻧـﺎت دوﻟﺘﯽ و ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺑﺎورﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻣﺮدم و اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﻫﻨﺮي، ورزﺷﯽ، آﻣﻮزﺷـﯽ و ﺗﺒﻠﯿﻐـﺎﺗﯽ در ﻣﺤـﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده، ﮐﺎر، آﻣﻮزش و ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ. اما در سطح مبارزه و درمان بر اساس سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری می بایست ﻣﺒﺎرزه ﻓﺮاﮔﯿﺮ و ﻗﺎﻃﻊ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و روا نﮔﺮدان و ﭘﯿ ﺶﺳﺎزﻫﺎي آﻧﻬﺎ از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺸﺖ، ﺗﻮﻟﯿﺪ، ورود، ﺻﺪور، ﻧﮕﻬﺪاري و ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻮاد صورت پذیرد. ﺟﺮم اﻧﮕﺎري ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و روان ﮔﺮدان و ﭘﯿﺶ ﺳﺎزﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﻋﻠﻤﯽ، ﭘﺰﺷﮑﯽ، ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺑﺮﻧﺎﻣـ ﻪﻫـﺎي ﻣﺼـﻮب درﻣﺎن و ﮐﺎﻫﺶ آﺳﯿﺐ یکی دیگر از لوازم این مبارزه است. در واقع برخورد های قانونی و مجازات قاچاقچیان مواد مخدر و بستن منافذ مجازات گریزی مرتکبان در محاکم قضایی باید متناسب با همان سخت گیری هایی که در خصوص مشروبات الکلی می شود تشدید شود و به تدریج از شعار «معتاد مجرم نیست؛ بیمار است» که نه تنها آثار بازدارندگی نداشته بلکه مشوق اعتیاد در بین جوانان نیز بوده است، عبور کنیم. یکی از تاکیدات رهبر معظم انقلاب در سیاست های ابلاغی مبارزه با مواد مخدر ﺗﻮﺳﻌﻪﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدي، ﮐﺎرﺑﺮدي و ﺗﻮﺳﻌﻪاي در اﻣﺮ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و روا نﮔﺮدان و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي و درﻣـﺎن ﻣﻌﺘﺎدان ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ داﻧﺶ روز دﻧﯿﺎ است. امروز کشورهای مختلف تجارب ارزنده ای در هدایت مصرف کنندگان از مواد مخدر پر خطر به کم خطر پیدا کرده اند. از جمله تاسیس برخی اماکن و یا پارک ها برای استعمال مواد مخدر کم خطر زیر نظر مددکاران اجتماعی و یا شناسنامه دار کردن معتادین و دادن مواد مخدر سنتی و کم خطر به آنها حتی در برخی از کشورها یک روز خاص خرید و فروش مواد مخدر کم خطر آزاد می شود اما در 364 روز دیگر به شدت با این موضوع برخورد می کنند. یکی از مشکلات ما مراکز درمان معتادان هستند که در قالب های مختلف اعم از پزشکی، ان ای و ... هر روزه مثل قارچ سر بر می آورند. در برخی از این مراکز درمان معتادین از دچار روندهای سوداگرانه و کسب مال نا مشروع گشته است. به نحوی که فرد را در این مراکز به یک ماده مخدر دیگر معتاد می کنند و سپس آن را در جامعه رها می کنند و فرد مجددا مجبور به مراجعه و انجام هزینه های دیگر می شود. در مراکز ان ای از آنجا که هیچ انگاره معنوی وجود ندارد افراد را به یک عرفان من درآوردی کاذب دچار می کنند و از دین و مذهب بری می نمایند. برخی از معتادین در مراکز دچار بیماری هایی نظیر ایدز، هپاتیت و ... می شوند. از این حیث می بایست مراکزی با الگو گیری از طب اسلامی و ایرانی زیر نظر مراجع ذی صلح دولتی و غیر دولتی تشکیل شود تا خانواده ها بتوانند به آنها اعتماد نمایند. راه سخت و دشواری پیش روست اما دولتمردان ما بیش از آنکه نگاه به بیرون داشته باشند می بایست سری نیز به زیر پوست شهر بزنند. شنیده این برخی از مسئولان دولتی حتی تحمل دیدن فیلم های مربوط به آثار و عوارض بلای خانمان سوز اعتیاد را ندارند. با این روش نمی توان این آفت را از کشور دور کرد. باید چاره ای اساسی اندیشید.