روسیه در سوریه چه راهبردی را دنبال می‌کند؟

در این میان ایالات متحده به عنوان بازیگری که مدعی ابرقدرتی است در کنار روسیه که خاورمیانه را حوزه نفوذ خود می داند سهم بیشتری را در این زمینه داشته اند؛ بنابراین با توجه به شرایط منطقه ای و سیاست های داخلی خود اقدام به تصمیم گیری در مورد تحولات سوریه کرده اند. در کنار سیاست های محتاطانه ایالات متحده در مورد برخورد با گروهک های تروریستی و معارضان سوری، روسیه به عنوان  بازیگری «عملگرا» تلاش کرده است تا از تصمیم گیری عجولانه در مورد تحولات داخلی سوریه و سایر تحولات منطقه ای پس از 2011 دوری کند هرچند موضع خود را تا حدود زیادی در زمینه بقای بشار اسد بر مسند ریاست جمهوری اعلام کرد اما تلاش کرد تا در ابتدا از اعمال سیاست های نظامی مانند آنچه آمریکا تحت عنوان «ائتلاف برای مبارزه با داعش» انجام داد پرهیز کند.

در ابتدای تصمیم گیری دو نقش «تشدید کننده» و «خاتمه دهنده» را می توان در تصمیم گیری مسکو در قبال سوریه در نظر گرفت. اگر روسیه در ابتدای درگیری سوریه اقدام به ایفای نقش می کرد می توانست نقش تشدید کننده را به خود بگیرد. روسیه تلاش کرد تا با اعمال سیاست «صبر و انتظار» و رصد تحولات سوریه دخالت نظامی خود را کاهش دهد تا به عنوان تشدید کننده نا آرامی ها شناخته نشود؛ در فضایی که غرب در تلاش است تا به انزوای بیشتر روسیه دامن بزند اعمال این سیاست می توانست روسیه را به عنوان بازیگر تشدید کننده ناآرامی معرفی کند.

اما در نقش دوم روسیه به عنوان بازیگر خاتمه دهنده جنگ تلاش کرد تا از ورود عجولانه به منطقه جلوگیری کند بنابراین بر این عقیده بود تا اعمال سیاست خود را به زمانی واگذار کند که ناکارآمدی ائتلاف ضد داعش روشن شود و سپس با سیاست خاتمه جنگ و حرکت برای ایجاد صلح ضمن جلب افکار عمومی جهانی مبنی بر نقش مثبت روسیه، تأثیرگذاری بیشتر خود در تحولات منطقه ای را به ایالات متحده و غرب اثبات کند، بنابراین با توجه به درک روسیه از زمان مناسب برای ورود به موضوع سوریه تصمیم به اقدام نظامی در خاک سوریه گرفت.

با توجه به این پیش زمینه از سیاست روسیه، به نظر می رسد در حالت عادی روسیه تا جایی به ادامه حملات خود علیه مخالفان بشار اسد می پردازد که به سیاست عملگرای این کشور در حوزه منفعتی آسیب جدی وارد نشود. در همین راستا مذاکرات وین در خصوص بحران سوریه و برگزاری انتخابات و کنار رفتن مرحله ای بشار اسد در قدرت نمودی از توجه بیشتر روس ها به منافع ملی بوده است تا حمایت از بشار اسد. به تعبیری دیگر روسیه خط قرمز خود را منافع خود می داند تا حمایت از شخص خاص بشار اسد. کنفرانس وین نیز این امر را نشان داد که روند سیاست های روسیه در سوریه به سمت کاهش فعالیت نظامی و افزایش مذاکرات سیاسی بوده است تا در این شرایط روسیه به نقش «خاتمه دهنده» جنگ نزدیک شود.

اما شوک ناگهانی به سیاست روسیه در قبال مبارزه با داعش زمانی است که هواپیمای A321  در حدود 30 دقیقه پس از پرواز از فرودگاه شرم الشیخ به سمت سنت پترزبورگ در 31 اکتبر  دچار سانحه شده و تمام سرنشین های آن جان خود را از دست می دهند که منجر به خشم مسکو گردید که در صورت اثبات تروریستی بودن این عملیات می تواند منجر به بازگشت روسیه در قالب نقش «تشدید کنندگی» باشد تا جایی که می تواند روند مذاکرات وین را نیز با آسیب جدی روبرو سازد. روسیه بر این باور است که در صورت عدم پاسخ قاطع به این حادثه، می تواند شاهد فعالیت های تروریستی بیشتری به صورت دومینوی انفجارات تروریستی حتی در خاک این کشور باشد.

علاوه بر این روسیه خود را بازیگر قدرتمند سیاسی و نظامی منطقه ای و جهانی می داند که تکرار چنین حوادثی می تواند منجر به خدشه دار شدن قدرت بین المللی این کشور شود بنابراین میزانی از تصمیم گیری احساسی را می تواند وارد فضای «سود و زیان منطقی » در تصمیم گیری مسکو کند. در نتیجه می توان گفت در صورت اثبات تروریستی بودن این حرکت می توان از آن به عنوان نقطه عطف روسیه در مبارزه با تروریسم در سوریه یاد کرد که سیاست های بعد از انفجار از شدت و تأثیرگذاری بیشتری برخوردار باشد که البته می تواند میزان اشتباهات روسیه و احتمالاً تلفات احتمالی روسیه را نیز افزایش دهد.

در کنار این بحث نمی توان این نکته را نادیده گرفت که کرملین با این معما روبرو می شود که در صورت اعلان تروریستی نبودن این اقدام در رسانه های داخلی تا میزان زیادی از موضع قدرت خود پایین آمده است و در صورت اعلان تروریستی بودن می تواند منجر به افزایش نگرانی های داخلی در روسیه و فشار بر کرملین برای خروج از بحران سوریه باشد.

*سجاد محسنی دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس