آغاز اجرای برجام به منزله حذف نام ۳۰۰ فرد حقیقی و حقوقی ایران از لیست تحریم های اتحادیه اروپا و در عین حال رفع موانع اعمال شده از سوی آمریکا بر سر راه نهادهای بانکی و مالی ایران است.
اما در این میان، وزارت خزانه داری آمریکا مدعی شده که این کشور خارج از دایره توافق هسته ای همچنان می تواند ایران را به خاطر اتهامات بی اساسی نظیر تروریسم و برنامه موشک های بالستیک تحت فشار قرار دهد.
از سوی دیگر، این وزارتخانه آمریکایی هشدار داد که علیرغم رفع بخش مهمی از تحریم های ضد ایرانی، عمده محدودیت های اعمال شده از سوی آمریکا همچنان به قوت خود باقی می ماند؛ به این معنا که شهروندان و شرکت های آمریکایی همچنان از تماس مستقیم با اغلب شرکت های آمریکایی محروم خواهند ماند.
در این میان اوباما در بخشي از فرمان اجرايي لغو تحريم ها به وزير خزانه داري اجازه داده است تا با رايزني با وزير امور خارجه آمريکا تحريم هايي را عليه اشخاص مشمول بخش ۱۲۴۴ قانون آزادي ايران و مقابله با گسترش هسته اي ايران مصوب ۲۰۱۲ ميلادي يکي از تحريم هاي ذيل را اعمال کند.
الف) ممنوعيت موسسات مالي آمريکا از ارائه وام يا اعتبار به اين اشخاص
ب) ممنوعيت هرگونه نقل و انتقال ارزي اين اشخاص با آمريکا
ج) ممنوعيت نقل و انتقال هرگونه اعتبار يا پول بين موسسات مالي يا از طريق آنها يا به هريک از موسسات مالي آمريکا با اين اشخاص
د) انسداد همه دارايي ها و منافع اين اشخاص در آمريکا
ه) ممنوعيت همکاري سرمايه گذاري در خريد مبالغ قابل توجهي از اوراق سهام يا اوراق قرضه اين اشخاص
ي) ممنوعيت يا محدوديت واردات کالا، فناوري و خدمات، مستقيم و غيرمستقيم از اين اشخاص به آمريکا
و) اعمال تحريم هاي خاص عليه مدير يا مديران اجرايي که با اشخاص تحت تحريم همکاري کنند
اکنون سؤال این است که با توجه به اما و اگرهای موجود و تداوم برخی محرومیت ها، اجرای «برجام» و کاهش فشارهای اعمال شده از سوی غرب تا چه حد می تواند بر بهبود وضع اقتصادی ایران و در نهایت جایگاه این کشور بر بازارهای جهانی تاثیر بگذارد.
«بی بی سی» سود اولیه ناشی از رفع تحریم ها را برای ایران به چهار بخش تقسیم می کند:
* با در نظر گرفتن قیمت های موجود، برداشتن تحریم ها به معنای افزایش درآمد نفتی ایران به میزان ۱۰ میلیارد دلار تا سال میلادی آینده (۲۰۱۷) است.
* به گفته بانک مرکزی ایران، رفع تحریم های بانکی موجب به گردش افتادن ۳۰ میلیارد دلار از سرمایه های ایرانی می شود که در حال حاضر در حساب های خارجی بلوکه شده اند.
* به گفته صندوق بین المللی پول، با لغو تحریم ها، ایران می تواند درآمد ناخالص داخلی خود را در سال ۱۷-۲۰۱۶ به میزان پنج درصد بهبود ببخشد.
* به گفته «اسحاق جهانگیری» معاون اول ریاست جمهوری ایران، تحریم ها ۱۵ درصد به هزینه تجارت در ایران افزوده اند و لغو آنها موجب صرفه جویی سالانه ۱۵ میلیارد دلار می شود.
سقوط قیمت نفت
افت قیمت طلای سیاه در بازارهای جهانی از دیگر تاثیرات اولیه رفع تحریم های ضد ایرانی است چرا که این کشور از این پس می تواند تولید نفت خود را متناسب با نیاز بازار تنظیم کند.
به گفته تهران، از همان اولین روز اجرای برجام حجم فروش نفت ایران را به میزان۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد داد تا سال آینده این میزان را به ۲.۵ میلیون بشکه خواهد رساند. این افزایش تولید نفت به خودی خود موجب سقوط قیمت می شود حال آنکه انتظار می رود ایران برای جذب مشتری های سابق خود نفت را با تخفیف هم عرضه کند.
پیش بینی می شود که این روند موجب افزایش رقابت بین ایران و عربستان سعودی شود که در حال حاضر هم با کاهش قیمت سهم نفت خود در بازارهای جهانی قیمت را به کمترین سطح خود در ۱۱ سال گذشته رسانده است.
موسسات مالی بزرگ
اما به ادعای بی بی سی، بانک ها بزرگترین تنگنای پیش روی ایران در در مناسبات تجاری آینده خواهند بود. اگرچه با رفع تحریم ها، ایران بار دیگر به سیستم مالی بین المللی وصل می شود، هنوز به طور کامل مشخص نیست که چه تعداد از نهادهای مالی برای مشارکت در تجارت ایران از خود اشتیاق نشان خواهند داد.
به گفته برخی صاحبنظران، حتی بانک های آلمانی هم در تعیین میزان تمایل خود از مشارکت در طرح های تجاری ایران مدعی شده اند که بعد از اجرایی شدن برجام حداقل نیازمند زمانی معادل یک سال برای ارزیابی شرایط هستند و بعد از آن تازه باید در این باره از آنها نظرخواهی شود.
در این میان، رهبران آلمان و انگلستان از وزارت خزانه داری آمریکا خواسته اند به بانک ها چراغ سبز نشان دهد تا به این ترتیب موسسات مالی بتوانند با اطمینان خاطر پاسخگوی خواسته مشتریان اروپایی در امور بانکی مربوط به ایران باشند.
محیط های خاکستری
بی بی سی در ادامه تحلیل خود علاوه بر پیچیدگی هایی که تا به این جای کار در رابطه با رفع تحریم ها و ورود ایران به بازارهای جهانی مطرح شد، به موانع قانونی اشاره می کند که شاید در بحبوحه شادی ناشی از اجرای برجام کمتر به آن پرداخته شد.
محیط خاکستری به شرایطی اطلاق می شود که به درستی تعریف نشده و فعالیت هایی را در بر می گیرد که در تطابق کامل با مجموعه قوانین تعیین شده قرار ندارند.
واقعیت این است که در جریان اجرای توافق هسته ای، آمریکا تحریم های به اصطلاح ثانویه خود را لغو می کند یعنی همان هایی که مشمول اشخاص حقیقی و حقوقی غیر آمریکایی می شود. اما، طبق تحریم های اولیه، تجارت اشخاص حقیقی و حقوقی آمریکایی با ایران همچنان غیر قانونی تلقی می شود.
بزرگترین محیط خاکستری که سد راه تعامل سازنده با ایران در بازارهای جهانی است به هنگام پاسخ دادن به این سوال رخ می نماید که حال تکلیف شرکت های آمریکایی و یا شرکت های تابعه غیر آمریکایی چیست؟
مطابق با توافق هسته ای، تجارت با ایران برای مجموعه های تابعه شرکت های آمریکایی مجاز است حال آنکه این دقیقا ناقض تحریم های اولیه آمریکا است. شاید به همین دلیل است که بسیاری از شرکت های تجاری و وکلایشان پیش از آغاز رابطه با ایران بی صبرانه منتظر ارائه دستورالعمل «اوفک» یا همان دفتر نظارت بر اموال خارجی خزانه داری آمریکا هستند.
به ادعای بی بی سی، مسئله این است که قید و بند قانونی تنها دست و پای شرکت های غربی را نمی بندد بلکه قطعا در داخل ایران هم محدودیت های قانونی بسیاری برای معامله با طرف های خارجی وجود دارد. بنابراین، شاید رفع تحریم ها در آغاز نوید بخش گشایش اقتصادی باشد اما نمودار شدن تاثیر واقعی آن نیازمند زمان خواهد بود.
