چه کسانی مانع پایان بحران سوریه هستند؟

به گزارش خبرگزاری بسیج، بحران پنج ساله در سوریه و کشتار و خون‌ریزی‌های گسترده از سوی شبه نظامیان مسلح و گروه‌های تروریستی در این کشور شاهد مجموعه ای از تلاش‌ها برای توقف خشونت‌ها در سوریه بوده است. گرچه دولت سوریه و برخی طرف‌های بین‌المللی برای حل و فصل بحران سوریه انگیزه و اراده کافی را از خود نشان می‌دهند، اما می توان گفت در مجموع حل و فصل سیاسی بحران از طریق میز مذاکرات در دوره‌های مختلف بدون نتیجه بوده است.

در حالی که با فشارهای عربستان سعودی دور سوم مذاکرات ژنو با شکست مواجه شد، اما طرف‌های بین‌المللی از جمله ایران و روسیه آمادگی خود را برای انجام دور تازه‌ای از مذاکرات نشان دادند. این مذاکرات از روز دوشنبه در ژنو آغاز شده است.

تفاوتی که این دور از مذاکرات با نشست های سابق دارد، در این است که برخی طرف‌های بین‌المللی نظیر اروپایی ها که تاکنون رسیدن به پایان بحران سوریه در سایه ابقای دولت کنونی کشور را نمی‌پذیرفتند، به صورت روشن و ضمنی در محافل و نشست های محرمانه و علنی از حل و فصل بحران با روی کار بودن بشار اسد حمایت می کنند.

همچنین نشست مذکور در شرایطی آغاز شده است که آتش بس در سوریه در جریان است و کمک‌های امدادی برای شهروندان محاصره شده ارسال می‌شود، البته برخی دولت‌ها نظیر آمریکا و عربستان سعودی همچنان با اصرار بر مواضع خود در رد ابقای بشار اسد در ریاست جمهوری به دنبال مانع‌تراشی در روند موفقیت این نشست هستند. آنها اصرار دارند بشار اسد نقشی در مرحله انتقالی سوریه نداشته باشد، این در حالی است که دولت سوریه و حامیان این کشور نظیر ایران و روسیه از برگزاری انتخابات بی‌قیدوشرط ریاست جمهوری و امکان کاندیداتوری بی قید و شرط همه گروه های سیاسی در این انتخابات حمایت می‌کنند.

از آغاز خشونت‌های سوریه در سال 2011 تاکنون مجموعه ای از اقدامت بین المللی به بهانه توقف بحران سوریه انجام شده است.


ابتکار اتحادیه عرب

اتحادیه عرب و سوریه در ماههای اولیه آغاز بحران در سال 2011 اعلام کردند که درباره راه حلی برای پایان دادن به بحران کنونی در سوریه به توافق رسیده‌اند. جزئیات این توافق هیچ‌گاه به ‌صورت کامل منتشر نشد، اما براساس آنچه در رسانه‌ها منتشر شد، خروج نظامیان از شهرهای حمص و حما، آزادی زندانیان سیاسی و مذاکره دولت با مخالفان از جمله مهم‌ترین بندهای این توافق بوده‌است. دولت سوریه اعلام کرد که این طرح را پذیرفته ‌است. با این حال طرف های مداخله جو از حمایت مالی و تسلیحاتی گروه های مسلح تروریست دست برنداشتند.

این طرف‌ها به دنبال براندازی دولت بشار اسد در سوریه بودند و به هیچ چیز غیر از آن بسنده نمی کردند. بشار اسد در  این مدت بارها بر عزم خود برای انجام اصلاحات و پاسخ به درخواست مخالفان تاکید کرد. او کمیته‌ای برای اصلاح قانون اساسی سوریه و کمیته‌ای برای پیگیری گفت‌وگو با مخالفان تشکیل داده و خودش ریاست این کمیته‌ها را به دست گرفت. در این مدت همچنین صدها زندانی سیاسی در سوریه آزاد شدند. با این حال درگیری‌ها همچنان در سوریه ادامه پیدا کرد. دولت بشار اسد تاکید دارد که درگیری مسلحانه، فشار خارجی و توطئه‌های برخی کشورهای منطقه مجالی برای اجرای اصلاحات و تغییر نظام باقی نگذاشته‌است.

به این ترتیب اتحادیه عرب چند هفته بعد تحت فشار قطر و عربستان در دومین نشست اضطراری خود درباره تحولات سوریه، اعلام کرد که عضویت سوریه را در این اتحادیه تعلیق می‌کند. به دنبال این مساله، یوسف احمد نماینده سوریه در اتحادیه عرب اعلام کرد: تصمیمات اتحادیه عرب غیرقانونی و مغایر با منشور و اساسنامه اتحادیه عرب است.

در همین راستا آمریکا و اتحادیه اروپا نیز از آوریل 2011 تحریم‌هایی را بر ضد دولت سوریه وضع کردند. آنها در ادامه این تحریم‌ها را تشدید کرده و تعاملات تجاری و مالی با دولت را تحریم کردند. آنها برخی شخصیت‌های دولتی را نیز در لیست تحریم‌های خود قرار دادند.

در 22 ژانویه 2012 وزرای خارجه اتحادیه عرب بار دیگر با مداخله در امور داخلی سوریه خواستار انتقال اختیارات بشار اسد رئیس‌جمهور این کشور به فاروق الشرع معاون او شدند. اتحادیه عرب در این بیانیه هیچ توجهی به این نکته نداشت که بشار اسد رئیس‌جمهور منتخب مردم است که بر اساس انتخابات آزاد ریاست جمهوری به قدرت رسیده است و هر نوع تغییر در این سمت باید بعد از تأیید مردم سوریه صورت گیرد. طبیعی بود که دولت سوریه با این طرح مخالفت کند.

کنفرانس موسوم به دوستان سوریه

اولین کنفرانس «دوستان سوریه» با حضور نمایندگان نزدیک به ۷۰ کشور جهان به بهانه یافتن راه‌حلی برای پایان دادن به بحران و ناآرامی‌های مرگبار سوریه در ۲۴ فوریه ۲۰۱۲ (پنجم اسفند ۱۳۹۰) در تونس برگزار شد. البته نحوه انتخاب حاضران این نشست به گونه ای بود که تصور نمی شد بتواند به اهداف خود دست پیدا کند و اعضا بیشتر به دنبال ادامه مداخلات خود در سوریه بودند. در این کنفرانس نمایندگان قطر و تونس پیشنهاد مداخله نظامی کشورهای عرب را مطرح کردند. اجلاس تونس علی رغم این که موفق گردید نمایشی از مخالفان رسمی و غیر رسمی سوریه را به تصویر کشاند، اما واقعیتی را آشکار کرد که از دید ناظران سیاسی پنهان نماند.

آن واقعیت این است که اجماع بین المللی مبنی بر یک اقدام جدی علیه سوریه هنوز شکل نگرفته است. اجلاس تونس نشان داد که در صحنه بین الملل بویژه در عرصه منطقه بدون حضور طرف های مهمی چون ایران، روسیه و چین، عملا راهکار تعیین کننده ای برای حل مناقشات منطقه ای وجود ندارد.


دومین نشست دوستان سوریه با حضور ۸۳ کشور و نهاد بین المللی در تاریخ ۱ آوریل ۲۰۱۲ در استانبول برای حمایت از اپوزوسیون سوری و فشار بر دولت سوریه برگزار شد. کنفرانس دوستان مردم سوریه در استانبول در بیانیه پایانی خود «شورای ملی سوریه» را به عنوان "نماینده قانونی مردم سوریه" به رسمیت شناخت. نشست های آینده دوستان سوریه با افت شدید اعضای شرکت کننده مواجه بود تا جایی که برخی از این نشست ها با حضور 10 کشور تشکیل می شد.

گروه موسوم به دوستان سوریه در نشست خود در توکیو پایتخت ژاپن نیز خواهان اعمال تحریم‌های نفتی بیشتر علیه نظام بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه شدند.

نشست دوستان سوریه در مغرب که پنجمین نشست این گروه بود با هدف تحریم‌های بیشتر و کارآمدتر علیه نظام سوریه و نیز گسترش این گروه برگزار شد. پیشتر گروه دوستان سوریه چهار نشست مشابه را در پاریس، واشنگتن، دوحه و لاهه برگزار کرده بود.

در پایان نشست کشورهای حامی مخالفان سوری که در رم پایتخت ایتالیا نیز برگزار شد، اتحادیه اروپا قانون منع صادرات سلاح به سوریه را اصلاح کرد و وعده داد به مخالفان، زره‌پوش‌های غیرتهاجمی و تجهیزات نظامی غیر کشنده و کمک‌های فنی نظامی ارائه خواهد کرد. این گروه ها همان هایی بودند که آمریکا بعدها در قالب ائتلاف ضد داعش عَلَم مبارزه با آن ها را در دست گرفت. دوستان سوریه بر خلاف اسم خود در مدت تشکیل جلساتشان سخت ترین موضع گیری ها را بر ضد دولت و ملت سوریه اتخاذ کرده و آن ها را از رسیدن به هر راه حل واقعی برای کاهش خشونت ها و توقف بحران در این کشور ناکام کردند.

طرح کوفی عنان

در روز 12 آوریل 2012 وقتی که طرح کوفی عنان فرستاده سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در سوریه برای توقف خشونت‌ها آتش بس در سوریه با کارشکنی تروریست‌های وابسته به خارج شکست خورد، وی از سمت خود استفاده کرد.


کنفرانس ژنو 1:

در روز 30 ژوئن 2012 تیمی کاری متشکل از آمریکا، چین ، روسیه فرانسه ، انگلستان ، آلمان ، ترکیه و دولت‌های عربی برای ترسیم مبانی مرحله انتقالی در سوریه تشکیل شدند. البته طرف‌های سوری و غیر سوری مرتبط در این مذاکرات اختلاف نظر زیادی در مورد تفسیر مبانی این موضوع داشتند و نهایتاً نشست مذکور نتوانست به راه حلی برای توقف اقدامات تروریستی در سوریه منتهی شود. غرب و و رژیم‌های عربی مداخله جو در بحران سوریه همچنان اصرار داشتند که بشار اسد نباید در مرحله انتقالی و افق سیاسی سوریه نقش داشته باشد.

در این اجلاس هیئت دولت سوریه با مصوبات کنفرانس که در آن به تشکیل دولت انتقالی در سوریه اشاره‌ شده، موافقت نکرد. کشورهای غربی و عربی در کنفرانس ژنو 1 بیانیه‌ای صادر کردند که بر اساس آن می‌بایست دولت انتقالی با اختیارات لازم در سوریه تشکیل‌شده و جایگزین دولت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه شود. ایران نیز بیانیه ژنو یک درباره سوریه را نپذیرفت.

مهم‌ترین بندهای بیانیه کنفرانس ژنو 1 به شرح ذیل است: 1-ضرورت تشکیل حکومت انتقالی 2- حکومت انتقالی بر اساس تفاهم متقابل دو طرف موافق و مخالف دولت فعلی تشکیل شود. 3-حکومت فعلی سوریه راه را برای اجرای نقشه تشکیل حکومت انتقالی باز کند. 4-تمام گروه‌ها و طوایف باید بتوانند در گفت‌وگوی ملی شرکت کنند.5- قانون اساسی بازنگری می‌شود.

توافق آمریکا و روسیه بر سر تسلیحات شیمیایی سوریه

در 14 سپتامبر 2013 آمریکا و روسیه در ژنو توافق نامه‌ای را برای از بین‌ بردن ناوگان سلاح‌های شیمیایی سوریه به امضا رساندند. این توافق‌نامه بعد از حمله شیمیایی صورت گرفته که از سوی گروه‌های تروریستی بر ضد غوطه شرقی دمشق انجام شد و مخالفان و تریبون‌های رسانه‌ای ضد دولت سوریه آن را به دولت نسبت دادند. این حمله باعث کشته شدن صدها نفر از جمله تعداد زیادی از نظامیان سوریه شد. روند تخلیه تسلیحات شیمیایی سوریه طی مدت بالغ بر یک سال با همکاری کامل دولت این کشور انجام شد.

در روزهای 22 تا 30 یک ژانویه 2014 نیز مذاکراتی در سوییس بین گروهی از مخالفان دولت سوریه و حاکمیت این کشور برگزار شد، این نشست نیز بدون نتیجه ملموس به پایان رسید.

اجلاس ژنو 2:

مذاکرات صلح سوریه برای دومین بار روز ۱۰ فوریه 2014 در ژنو سوئیس آغاز شد و در  ۱۵ فوریه بدون نتیجه پایان یافت. اخضر ابراهیمی که بعد از استعفای کوفی‌عنان از سمت خود به عنوان فرستاده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه انتخاب شده بود، از مردم سوریه برای حاصل نشدن پیشرفت در جریان مذاکرات عذرخواهی کرد. وی ضمن ابراز تأسف از پایان بی‌نتیجه نشست، گفت مردم سوریه امید زیادی داشتند که این دور از مذاکرات به نتیجه‌ای برسد. او توافق اولیه برای تخلیه غیرنظامیان از شهر حمص را دلیل افزایش امید مردم به نتیجه‌بخش بودن این دور از مذاکرات دانست.

اخضر ابراهیمی نیز در روز 13 می 2014 بعد از 20 ماه تلاش بی فایده برای حل سیاسی بحران سوریه استعفا کرد. و استفان دی مستورا جانشین وی شد.

اجلاس ژنو 3:

نشست ژنو 3 بین روزهای 26 تا 29 ژانویه سال 2014 با حضور نمایندگان دولت سوریه و مخالفان برگزار شد بر اساس برنامه اعلام‌شده، نشست روز 7 بهمن با حضور مخالفان و نشست روز 8 بهمن با حضور مخالفان و دولت برگزار شد.

پیش‌ازاین وزارت خارجه آمریکا نیز از ابتکار روسیه برای پایان دادن به بحران چهارساله سوریه که تا آن زمان جان ده‌ها هزار نفر را گرفته است، حمایت کرده بود. واشنگتن قبلاً تلاش‌هایی برای حل بحران، به‌نحوی‌که به تغییر نظام در سوریه منجر شود، انجام داده بود، اما پیش‌شرط برکناری رئیس‌جمهور موجب شد تا این مذاکرات با شکست مواجه شود. هیئت نمایندگی سوریه همان هیئتی بود که در مذاکرات ژنو 2 حضور پیدا کرد.

در این هیئت علاوه بر «ولید معلم» وزیر امور خارجه سوریه، «بشار الجعفری» نماینده سوریه در سازمان ملل و «فیصل مقداد»» معاون وزیر امور خارجه نیز حضور داشتند.«استفان دی میستورا» نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد در سوریه، نیز در این نشست حضور داشت. بر اساس طرح دی میستورا، بند مربوط به کنار زدن نظام سیاسی فعلی سوریه از قدرت از دستور کار این نشست حذف شد و همچنین به‌جای ائتلاف احزاب مخالفان ، جمعی از احزاب سیاسی و نخبگان جامعه سوریه در این نشست حضور پیدا کردند.


مذاکرات وین

دور اول این گفتگوها با حضور دیپلمات‌های 17 کشور جهان و نمایندگان سازمان ملل و اتحادیه اروپا روز 30 اکتبر 2015 در وین برگزار شد.در این نشست برای نخستین بار تمام کشورهای مخالف و حامی دولت بشار اسد، دور یک میز جمع شدند.

شرکت‌کنندگان در نشست وین از سازمان ملل خواستند آغازگر روند گفت‌وگوهای صلح بین دولت سوریه و مخالفان باشد تا از این راه شرایط را برای تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات با نظارت سازمان ملل فراهم کند. این نشست البته بدون حضور نمایندگانی از مخالفان و دولت سوریه برگزار شد. حاضران در نشست در رسیدن به راهکاری برای وضع چارچوب روند انتقال سیاسی قدرت به توافق رسیدند، اما در مورد آینده بشار اسد همچنان اختلافات اساسی باقی ماند.

در روز 14 نوامبر دولت‌های بزرگ در وین نقشه راهی را برای تشکیل دولت انتقالی و برگزاری انتخابات و انجام مذاکرات بین دولت و مخالفان در آغاز ژانویه به تصویب رساندند. گرچه اروپایی‌ها و غربی‌ها سیگنال‌هایی برای پذیرش بشار اسد در مرحله آینده سیاسی سوریه از خود نشان می‌دادند، اما همچنان تحت فشارهای عربستان و ترکیه موضع واحدی در این زمینه به دست نیامد.

اجلاس ریاض برای متحد کردن مخالفان سوریه

در حالی که دست برتر تحولات میدانی از ماه‌ها پیش در اختیار گروه‌های مقاومت و ارتش سوریه قرار گرفته بود، ریاض در تاریخ 10 دسامبر 2015 برای اولین بار نشستی متشکل از بیشتر گروه‌های مخالف سوریه در ابعاد سیاسی و نظامی تشکیل داد. این نشست صد نفره هیئتی را متشکل از 33 نفر برای مذاکرات با دولت انتخاب کرد. البته نشست مذکور بیش از آنکه بتواند اتحاد گروه‌های مخالف دولت را به نمایش بگذارد، عمق شکاف و واگرایی بین آن‌ها را نشان داد. از سوی دیگر ریاض نیز بخش قابل توجهی از مخالفان دولت از جمله اقشار کرد را در این اجلاس نادیده گرفته و به آن ها حق مذاکره در مورد آینده سوریه را نداد.


مصوبه شورای امنیت

در روز 18 دسامبر شورای امنیت سازمان ملل متحد برای اولین بار از آغاز بحران سوریه با اجماع مصوبه‌ای را برای ترسیم نقشه راه مذاکرات بین دولت و مخالفان سوری به تصویب رساند. این نقشه متشکل از آتش بس در سوریه و تشکیل دولت انتقالی طی شش ماه و برگزاری انتخابات طی 18 ماه بود. البته همچنان در طرح مذکور نشانه واضحی از توافق بر سر سرنوشت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه دیده نمی‌شود.

دور تازه مذاکرات ژنو

در روز اول فوریه هیئت عالی مذاکرات ژنو در حالی تشکیل جلسه داد که مهم‌ترین احزاب کرد سوریه از مشارکت در این اجلاس منع شدند. اختلافات میان مخالفان و عدم توافق بین گروه‌های مذاکره‌ کننده بعلاوه پیروزی ناگهانی دولت سوریه در رفع حصر دو شهر راهبردی نبل و الزهرا باعث خالی شدن دست قدرت های غربی از برگه های فشار بر سوریه و شکست این دور از مذاکرات شد، به گونه‌ای که برگزاری دور دوم این نشست نیز چندین بار به تعویق افتاد.

نهایتاً در روز 12 فوریه قدرت‌های بزرگ در مونیخ به طرحی برای آتش‌بس در سوریه طی یک هفته دست‌ پیدا کردند، این در حالی بود که ترکیه دست‌اندازی‌های زمینی خود به اراضی سوریه و موشک باران مواضع کردها در این کشور که یکی از محورهای مبارزه با گروه‌های تروریستی بودند را آغاز کرده بود و عربستان نیز تهدید به حمله زمینی به سوریه می کرد.

در روز 21 فوریه روسیه و آمریکا برای آتش بس در سوریه میان دولت و گروه‌های معارض نظام به استثنای گروه‌های تروریستی داعش و جبهه النصره به توافق رسیدند. این آتش بس در تاریخ 27 فوریه به اجرا گذاشته شد. با وجود اینکه گروه‌های تروریستی بارها آتش بس مذکور را نقض کردند، اما این روند تأثیر مهمی در کاهش جبهه‌های درگیری‌ها و آماده‌سازی جریان‌های حامی دولت سوریه برای ادامه مبارزه بر ضد گروه‌های تروریستی داعش و جبهه النصره داشت.

دور تازه مذاکرات ژنو در تاریخ 14 مارس آغاز شده است، گرچه گروه‌های مداخله جو در سوریه از مدت‌ها پیش عدم جدیت خود برای حل و فصل سیاسی بحران این کشور را اثبات کردند، اما دستاوردهای نظامی ارتش سوریه و محور مقاومت در عرصه میدانی مبارزات آنها را مجبور کرده است برای برون‌رفت آبرومندانه از باتلاق سوریه به فکر حل و فصل سیاسی این بحران باشند. همین موضوع راز موفقیت نسبی نشست های بین المللی اخیر در مورد سوریه است.