رفتارهایی که حرام نیستندولی اثر وضعی دارند/نقش اخلاق در گسترش دین

این استاد اخلاق در سومین شب از این سلسله جلسات در بخشی از سخنرانی خود با اشاره به نقش اخلاق در گسترش دین گفت: بدون تردید یکی از عوامل مهم در گسترش دین، اخلاق خوب است. قرآن هم به نقش اخلاق نیک اشاره کرده است و بخش بزرگی از احادیث و روایات ما هم به همین موضوع اختصاص دارد.

وی ادامه داد: نکته ای که باید مد نظر قرار دهیم این است که هر یک از ما اگر موفق شود فقط یک خصوصیت اخلاقی را در خود به صورت ملکه و صفت ثابت در آورد یا یک رفتار اخلاقی را در خود درونی کند، آثار همین یک رفتار و خصوصیت اخلاقی برای خود فرد و هم جامعه برکات زیادی به همراه می آورد و نباید به بزرگی و کوچکی آن خصوصیت و رفتار نظر کرد و فقط کافی است که آن رفتار درونی شود؛ مثل نظیف بودن، معطر بودن. شما می دانید که پیامبر هزینۀ عطرش بیشتر از هزینه غذایش بود. آراستگی، مسواک زدن و... فرق نمی کند؛ مهم این است که این موارد در وجود انسان پدید آید.

حجت الاسلام عالی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: ما پاره ای از صفات و رفتارها را داریم که گناه محسوب نمی شوند و حرام نیستند، اما نباید فراموش کنیم که آثار وضعی دارند و می توانند آدمی را وارد مناطق ممنوع کنند. شما در نظر بگیرد پرخوری و پرحرفی و پرخوابی را. هیچ کسی نگفته است که پرحرفی یا پرخوابی یا پرخوری حرام است. اما این حرام نیست به معنای روا بودن هم نیست. باید تمام این صفات و رفتارها کنترل و مهار شوند. چرا؟ چون همه اینها آثار وضعی دارند و ما را وارد وضعیت خاصی می کنند و آثاری از آن وضعیت خاص برجا می ماند. حتی ممکن است راه را بر یک گناه باز کند. شما در نظر بگیرید پرگویی را. باید توجه کنید که پرگویی صفت یا رفتاری است که می تواند به دروغ گویی هم برسد. چرا؟ چون در پرگویی سنجش و سنجیدگی مورد نیاز در سخن گفتن در کار نیست؛ بنابراین از خلال همین ناسنجیدگی امکان یا زمینه به وجود آمدن دروغ فراهم می شود. بنابراین نباید با خودمان فکر کنیم که پرخوری حرام نیست، پس چرا زحمت مهار کردن آن را بکشیم. این فکر درست نیست. از آنجا که این صفات و رفتارها آثار وضعی دارند و برای ورود به گناهان می توانند زمینه سازی کنند، باید به طور جدی مدیریت شوند.

وی همچنین به موضوع مهم حق الناس اشاره کرده و گفت: نکته ای که در اخلاق مهم است و باید به آن توجه زیادی داشت این است که در اخلاق جنبه های اجتماعی پررنگ است. یعنی اخلاق در روابط اجتماعی فعلیت پیدا می کند. نکته مهم این است که گناه حق الناس هم دقیقاً همین جا شکل پیدا می کند. اگر ما به اخلاق حساس نباشیم، بدون شک به حق الناس ختم خواهد شد. اخلاق خوب ضامن آلوده نشدن به حق الناس است. حق الناس آنجا پیدا می شود که اخلاق زیر پا گذاشته شود و مراعات نشود.

این واعظ مذهبی افزود: می‌دانیم که حق الناس در دین اسلام بسیار مورد تأکید است و ضایع کردن آن با عقوبت همراه است. بحث حق الله که دین آن را در جهت رشد آدمیان مطرح کرده است، در مقایسه با حق الناس سختگیری زیادی درباره آن نیست. دین می گوید خدا حق خود را می بخشد، اما بحثی دیگری وجود دارد که حق الناس است و این قسمت است که در دین نسبت به آن سختگیری شده است و نسبت به آن انعطاف و نرمش وجود ندارد. اگر کسی حق دیگری را ضایع کند، مرتکب گناه حق الناس شده است. بنابراین تا رضایت مردم جلب نشود بخشش صورت نمی گیرد. نکته این است.

حجت الاسلام عالی با بیان اینکه نباید فراموش کنیم که حق الناس در عرصه بداخلاقی و اخلاق تند اتفاق می افتد، گفت: بداخلاقی می تواند گناه حق الناس را با خود بیاورد و مانعی جدی در مسیر رشد آدمی ایجاد کند. ما سه امر از امورِ اخلاقی داریم که شرط دین داری و ایمان برای آن قرار داده نشده است؛ یکی از آنها «رد امانت» است و دیگری «وفای به عهد» است و سومین احسان به والدین. یکی از جاهایی که باید در آَن جا نسبت به بداخلاقی و خوش اخلاقی هشیار باشیم حریم خانواده است. بیشترین اتفاقات اخلاقی از خوب و بد در این محیط می افتد. چون بین فرد و خانواده روابط نزدیک و چهره به چهره و تنگاتنگ برقرار است. بنابراین آدمی در این محیط احساس صاحب و مالک و حق بودن و حق داشتن دارد و ممکن است رفتار و حرکات و اعمال اخلاقی خوب و تند را حق خود بداند. لذا این جا را باید محل لغزش گناه های اخلاقی دید.

وی در ادامه گفت: در خانواده سه رکن وجود دارد؛ پدر و مادر و همسر و فرزندان. پدر و مادر مهمترین رکن خانواده هستند و اخلاق خوش در باره آنها بسیار سفارش و مورد تأکید قرار گرفته است. عمر طولانی و افزایش خیر و برکت و درجات بهشت همه مربوط و متعلق به فرزندانی است که در برخورد با پدر و مادر خوش اخلاق هستند. همچنین رضایت و دعای پدر و مادر عامل توفیق و برکت و نعمت است. در رضایت پدر و مادر رضایت خداوند وجود دارد... نارضایتی پدر و مادر نارضایتی خداوند را به همراه دارد. استجابت دعا هم خیلی بسته به رضایت پدر و مادر است. باید بدانیم که در مسیر استجابت دعا هم مقتضی و هم مانع وجود دارد؛ اقتضا و مانع دعا: رضایت و نارضایتی پدرو مادر است. رضایت پدر و مادر مستجاب شدن دعا را اقتضا می کند و ناخشنودی و نارضایتی پدر و مادر هم مانع استجابت دعاست.

وی ادامه داد: اضافه کنم که آیه ای در سوره بقره است که نکته ای بس ظریف دارد که شیخ طوسی در تفسیر تبییان خود به آن اشاره کرده است: آیه ۸۳ سوره بقره می گوید: وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی‏ إِسْرائیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ ذِی الْقُرْبی‏ وَ الْیَتامی‏ وَ الْمَساکینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاَّ قَلیلاً مِنْکُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ (۸۳)  و (یاد آرید) هنگامی که از بنی اسرائیل عهد گرفتیم که جز خدای را نپرستید و نیکی کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و به زبان خوش با مردم تکلّم کنید و نماز به پای دارید و زکات (مال خود) بدهید، پس شما عهد شکسته و روی گردانیدید جز چند نفری، و شمایید که از حکم خدا برگشتید.

حجت الاسلام عالی در پایان سخنان خود گفت: نکته ای که شیخ طوسی در تفسیر تبییان به آن اشاره کرده است این است که قرآن دعوت به توحید و پرستش خداوند می کند. بعد از پرستش خداوند، بدون فاصله احسان به والدین را توصیه می کند. شیخ طوسی می‌گوید خدا وقتی به پرستش خود دعوت می کند و بدون فاصله احسان به والدین را ذکر می کند؛ چرا؟ چون می خواهد بگوید که احسان به پدر و مادر بخشی از خداپرستی است و از پرستش خداوند جدا نیست. سعد بن معاذ از خواص اصحاب پیامبر بود و در جنگ احد زخمی و بعد شهید شد. در هنگام تشییع پیکر سعد معاذ خود پیامبر چقدر ارج و احترام گذاشت. شرکت کرد، کفش از پا درآورد و خود با دستان خود جنازه سعد معاذ را در قبر گذاشت. در همین حین که مادر سعد سخت تحت تأثیر رفتار پیامبر قرار گرفته بود، گفت: سعد خوش به حالت و بهشت گوارایت. پیامبر که سخن او را شنید به مادر سعد گفت: چنین قضاوت نکن. او الان دچار فشار قبر است و این به خاطر اخلاق تند او مخصوصاً با خانواده اش است و این فشار قبر عکس العمل اعمال خود اوست که به خودش برگشته است.

یادآور می شود مراسم عزاداری در دهه اول صفر در مسجدالرضا، واقع در خیابان فرمانیه، خیابان دیباجی شمالی، نرسیده به بزرگراه صدر با سخنرانی حجت الاسلام مسعود عالی و مداحی مرتضی طاهری برگزار می شود.