تحلیل‌های سناپور از رمان‌های مدرن ایرانی چاپ شد

حسین سناپور متولد سال ۱۳۳۹ است و به نوشتن رمان، شعر و نقد ادبی اشتغال دارد. او پیش از این، کتاب‌های «آتش»، «سپیدتر از استخوان»، «دود»، «خاکستر» «با گارد باز»، «نیمه‌ غایب»، «لب بر تیغ»، «ویران می‌آیی»، «تودرتویی شگردها»، «شمایل تاریک کاخ‌ها»، «ده جستار داستان نویسی»، «سمت تاریک کلمات»، «جادوی داستان»، «یک شیوه برای داستان نویسی» و مجموعه شعرهای «مهلکه»، «آداب خداحافظی» و «خانه این تابستان» را توسط نشر چشمه چاپ کرده است.

آخرین کتاب او، رمان «آتش» بود که آبان‌ماه امسال چاپ شد. سناپور کتاب «آغازکننده‌گان رمان مدرن ایران» را بازخوانی خود از رمان‌های مدرنی می‌داند که بیش‌ترین تاثیر را بر داستان‌نویسی پس از خود داشته‌اند یا حتی می‌توانستند داشته باشند اگر نشر بدهنگام و محدود و اماواگرهای زمانه اجازه می‌داد. او می‌گوید: طبعا کتاب‌های دیگری هستند که به اعتقاد کسانی دیگر، تاثیرگذاری بیشتری‌ شاید از این کتاب‌ها داشته باشند، و باید در چنین مجموعه‌ای می‌آمده‌اند که قصد بازخوانی و تسویه‌حساب با گذشته داستان‌های مدرن‌مان را دارد. شاید. من چنین اعتقادی نداشته‌ام و خودم را به همین کتاب‌هایی که خواهید دید، محدود کرده‌ام. طبعا داستان‌های رئالیستی را هم از این مجموعه کنار گذاشته‌ام، چون آن‌ها حال‌وهوای دیگری دارند و جهانی دیگر خلق می‌کنند با تفاوت‌های اساسی در مقایسه با داستان‌هایی که در این مجموعه آورده‌ام.

عناوین این کتاب به ترتیب عبارت‌اند از:

پیش‌درآمد، «بوف‌کور؛ رمزهای دوتایی برای شناخت درون و بیرون»، «سنگی بر گوری؛ آل‌احمد در روشنی»، «سنگ‌صبور؛ فقط مرگ پاسخ این‌همه فلاکت است»، «خروس؛ ظهور و سقوط»، «شازده‌احتجاب؛ تاریخ عکس‌های تکرارشونده است»، «کریستین و کید؛ شناخت سبک گلشیری در آینه‌های معرق»، «آشغالدونی؛ مواجهه ساعدی با شهر» و «ملکوت؛ غرایب آدمی یا شهر؟».

سناپور معتقد است نگاه داستان‌نویسان حاضر در این کتاب، چه مانند «خروس» نمادین باشد و چه مانند خشونت در «شازده احتجاب» یا هویت در «کریستین و کید» بر یک مفهوم متمرکز باشد، همه ماجراها را حول همان مفهوم و نماد شکل می‌دهد و وقتی آن مفهوم کاملا شکل گرفت، داستان دیگر تمام شده است. این است که همه این رمان‌های کوتاه، بیش از آن‌که قصدشان ساختن شخصیت‌ها و یا اجتماع باشد، ساختن هویت جمعی آن‌ اجتماع و یافتن ریشه‌های هویتی آن اجتماع، و حتی ریشه‌های هستی‌شناختی آن آدم‌هاست. به همین دلیل سناپور این آثار را عمیق و گاهی دشواریاب توصیف می‌کند.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

با در نظر گرفتن سیر کاری گلشیری شاید بتوان این‌طور گفت که گلشیری هرچه از داستان‌نویسی‌اش گذشت کم‌تر از این شیوه (برهم‌گذاری با استفاده از شباهت‌ها) استفاده کرد، حتا در کارهایی مثل جن‌نامه که در سال‌های آخرِ زنده‌گی‌اش نوشت، در حالی‌که در کارهایی مثل کریستین و کید هم، که کاملا واقع‌گرا هستند (واقع‌گرای مدرن) و متعلق به اولین سال‌های داستان‌نویسی‌اش،‌ از آن بیش‌تر استفاده کرده بود. به‌عبارتی این نشان می‌دهد که نوع داستان‌نویسی او به مرور از شیوه‌های مبتنی بر شناخت مشابهت‌ها بیش‌تر میل کرده بود به سوی شناخت تفاوت‌ها. کارهای متاخری مثل آینه‌های دردار و حتا جن‌نامه بر مسائلی مربوط به زمان‌ها و مکان‌های خاص (یا به عبارتی تاریخمند) بیش‌تر تاکید می‌گذارند تا مفاهیمی کم‌وبیش فارغ از تاریخمندی؛ هرچه هم که مسائل‌شان بنیادی باشد (مثل مفهوم خانه زبان در آینه‌های دردار، یا جدال همیشه‌گی تغییر و ایستایی _سنت و تجدد _ در جن‌نامه).

استفاده از بوف کور و مایه‌هاش هم در نگاهِ مفهوم‌ساز _ و از نظر تکنیکی، برهم‌گذارِ _گلشیری نمی‌تواند چندان مایه تعجب و غیراصیل باشد، چون اصولا در این نگاه پدیده‌ها یکسان‌اند و تغییرات‌شان جزئی، و چه بسا اصلا باید از دل هم دربیایند و با هم مربوط باشند تا بتوانند آن مفاهیم پیش‌گفته را خوب بکاوند و گسترش دهند؛ همان کاری که به نظرم گلشیری سعی کرد به‌خصوص با زن‌هاش در شازده‌احتجاب بکند در نسبت با بوف‌کور. از این جهت کار او به نظر من موفق هم بود چون با حفظ آن دوبینی هدایت در نگاه به زن چنان تغییراتی در آن نگاه داد که به‌سختی می‌شود آن را حتا از همین جهت بر بوف‌کور منطبق کرد. اما چه موفق و چه ناموفق، گلشیری بر همان سنت هدایت (چه در شگرد و چه در نگاه به جهان) پا گذاشته بود و در همان هم پیش رفت تا جایی که شاید دیگر نکته ناگفته‌یی کم‌تر مانده بود براش و پس بعد از کریستین و کید دیگر کم‌تر از این شگرد استفاده کرد و امکانات شیوه دیگر را آزمود، گرچه هیچ‌وقت این نگاه را به‌تمامی کنار نگذاشت.

این کتاب با ۲۵۱ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۳۲ هزار تومان منتشر شده است.