به گزارش خبرنگار خبرگزاری بسیج هرمزگان، امروزه یکی از مهمترین صنایعی که در تولید ناخالص ملی کشورها نقش تعیین کننده ای دارد، صنعت گردشگری است و شهرستان بستک که یکی از شهرهای استان هرمزگان است با پیشینه تاریخی خود، دارای آثار و ابنیه تاریخی بسیاری است که از آن میان، می توان به حمام خانی اشاره کرد که در جوار خانه بنی عباسی و مدرسه مصطفویه که از دیگر آثار تاریخی شهر هستند بنا شده است.
حمام های عمومی در زمره ابنیه عام المنفعه ای هستند که با ظهور دین اسلام، در سراسر قلمرو اسلامی گسترش یافتند. اما امروزه از آغاز دوران اسلامی تا قرن هشتم هجری قمری، نمونه ای پابرجا از حمام های عمومی در ایران باقی نمانده است، اما از دوره صفویه و به ویژه دوره قاجاریه حمام های عمومی بسیاری در سراسر ایران هنوز پابرجا هستند که حمام خانی بستک، یکی از آنهاست.
حمام خانی را بسیاری با حمام گنجعلی خان کرمان مقایسه می کنند و تفاوت این دو را در بزرگی ابعاد حمام می دانند. حمام خانی بستک میراثی ملی از دوره قاجاریه است که در خیابان مصطفویه و در حاشیه میدان دفاع مقدس شهر بستک واقع شده است که این حمام در سال ۱۳۷۳ مرمت و بازسازی شد و در تاریخ ۳/۱۲/۱۳۷۷ با شماره ملی ۲۲۱۱ به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسید.
سبک معماری بنا، از نوع چهار طاقی است که گنبدی بر بالای چهار طاق ساخته شده است و مساحت بنا نیز ۳۷۵ متر مربع است که دارای ۲۱ گنبد بزرگ و کوچک است. بخش های مختلف حمام خانی شامل: درب ورودی، راه پله، راهرو، فضای میانی رختکن و حوض آب سرد، رختکن، نمازخانه، راهروی ورودی یا (میان در)، دستشویی، حمام عمومی یا گرم خانه، حمام خصوصی یا شاه نشین، محل نشستن و شستشو در گرم خانه، حوض آب ولرم، حوض آب گرم، حوض آب سرد و فضای پشتیبانی (هیزمدان، تون یا آتشگاه) می باشد.
نوع معماری بنا، به حمام زیرزمینی معروف است زیرا این حمام در درون زمین و در ابعادی حدود ۲۵ متر طول و ۱۵ متر عرض ساخته شده است و مصالح به کار رفته در آن، سنگ، گچ، خاک رس، ساروج و خاکستر است. این بنا به گونه ای ساخته شده که بام آن، حدود نیم متر از سطح زمین ارتفاع دارد. از مزایای این نوع معماری، استحکام و طول عمر بیشتر دیواره های حمام است که مقاومت آن را در برابر زلزله نیز افزایش می دهد و همچنین سبب می شود تا خاک همچون عایق حرارتی عمل کند و گردش هوا را در زمستان و تابستان، میان داخل حمام و فضای خارج آن به حداقل برسد که موجب گرمای بیشتر داخل حمام، در ایام سرد زمستان می شود.
در قسمت بالای گنبدها جهت تامین نور و تهویه هوای داخل حمام، حفره هایی (جام خانه) ایجاد شده است که این حفره ها با نیم کره هایی که چندین سوراخ در آن تعبیه و با شیشه های رنگی و محدب تزیین شده بود، پوشانیده می شد.
در اطراف فضای میانی رختکن سکوهایی برای استراحت مراجعین تعبیه شده بود که برای ورود به آنها می بایست از پله ای سنگی بالا می رفتند. بیشتر تزیینات حمام در بخش رختکن است. در این بخش مراسم جشن حنابندان برای عروس و داماد نیز برگزار می شد.
آبی که در حمام مورد استفاده قرار می گرفت از برکه ها (آب انبارها) و آبگیرهای بزرگ و متعددی که در شهر و اطراف آن وجود داشت، به کمک حیوانات باربر حمل و به قسمت های مختلف حمام منتقل می شد و از نکات بارز در این حمام، سیستم مسیر آب در جداره دیوارهای آن است.
حرارت مورد نیاز حمام خانی در گذشته همانند سایر حمام های قدیمی ایران، با سوزاندن مواد عالی همچون شاخ و برگ خشک شده درختان و خار و خاشاک و همچنین فضولات حیوانی در تون (گلخن یا آتشگاه) تامین می شد که تون یا گلخن خارج از فضای حمام و در زیر دیگ خزینه حمام قرار داشت.
دود ناشی از احتراق مواد عالی در آغاز از دودکشی که بر روی دیوار و در زیر سقف تون (گلخن) قرار داشت، خارج می شد و پس از آنکه آتش کاملا شعله ور می شد، این دودکش را مسدود کرده، دود و گرمای ناشی از احتراق را وارد شبکه ای به نام گربه رو در زیر حمام می کرده اند و ابعاد مسیر گربه روها به گونه ای بود که یک انسان بتواند با حالتی خمیده داخل آن رفته و آن را تمیز کند. عبور دود گرم از زیر گرم خانه و بینه منجر به گرم شدن فضای گرم خانه و بینه می شده است.
این حمام در حال حاضر به موزه مردم شناسی تغییر کاربری داده است که در آن علاوه بر نمایش چندین مجسمه با پوشش لباس محلی، آثار و دست نوشته های مربوط به هویت تاریخی و فرهنگی شهرستان بستک نیز جمع آوری شده است. این موزه محل مناسبی برای آشنایی با نحوه زندگی، آداب و رسوم، پوشش محلی مردان و زنان، نحوه پخت غذاهای محلی و آیین های خاص منطقه است. اما باید توجه داشت که تغییر کاربری و استفاده نامناسب از فضای بنای تاریخی حمام و وجود اشیاء نامتعارف مانند تعداد زیادی سنگ قبر، خود باعث ایجاد ناهماهنگی و عدم توازن در نگاه به این بناست که باعث دلزدگی و گم شدن ساختار تاریخی این اثر شده است.
با اینکه ایران، به لحاظ برخورداری از میراث فرهنگی و آثار و ابنیه تاریخی یکی از غنی ترین کشورهاست، ولی به دلیل عوامل انسانی و همچنین عوامل محیطی و طبیعی، شاهد تخریب و نابودی بسیاری از بناها و اماکن تاریخی در کشور هستیم. استفاده نامناسب و تغییر کاربری نادرست آثار تاریخی، نقش موثری در افزایش روند تخریب در کنار سایر عوامل دارد. در ادامه با نمایش عکس هایی، به بیان نمونه هایی از روند تخریب حمام خانی اشاره می شود.
