آغاز سیر معنادار جمعیت، سریع تر از پیش بینی جمعیت شناسان
به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج،نرخ رشد منفی جمعیت و بالتبع سالمند شدن جمعیت ایران یکی از مهم ترین نگرانی های جدی کشور است که مورد توجه مقام معظم رهبری و جمعیت شناسان قرار دارد.
از سال های گذشته جامعه شناسان و جمعیت شناسان، نگرانی های جدی در خصوص نیل جمعیت به نرخ رشد منفی و سالمند شدن جمعیت کشور ابراز کرده اند. محمدجواد محمودی، استاد دانشگاه و جمعیت‌شناس در این خصوص گفته است: «از سال ۸۰ با افزایش زاد و ولد در کشور مواجه بودیم، به‌طوری‌که سالی ۲۹هزار تولد اضافه شده است و پیش‌بینی می‌کردیم تا سال ۹۷ یا ۹۸ این افزایش به دلیل توانایی جمعیت در فرزندآوری ادامه داشته باشد و از چند سال قبل شروع به هشدار کردیم.»
این هشدارها و اجرای سیاست های کاهش جمعیت باعث شد آغاز سیر معنادار کاهش جمعیت چند سالی زودتر از آنچه جمعیت شناسان پیش بینی کرده بودند، کلید بخورد.
صالح قاسمی جمعیت پژوه در این زمینه اظهار داشته است «پیش‌بینی جمعیت شناسان این بود که سیر کاهش تولدها از سال ۱۳۹۶ آغاز شود اما آمارها نشان می‌دهد که این سیر کاهش دو سال زودتر یعنی از سال ۱۳۹۴ به بعد آغاز شده است. »
در سال ۱۳۹۴، یک میلیون و پانصد و هفت هزار و دویست و نوزده تولد ثبت شده است، این تعداد تولدها در سال ۱۳۹۵ به یک میلیون و ۵۲۸ هزار و ۵۳ تولد کاهش یافته و در سال ۱۳۹۶ میزان تولدها به یک میلیون و ۴۷۸هزار و ۹۰۸ نفر نزول کرده است و این روند کاهش در سال ۹۷ با نمود و بروز بیشتری که حاکی از کاهش ۵۷ هزاری تولد در شش ماه نخست سال است، خود را نشان داد.
با توجه به اینکه سیر کاهشی تولدها زودتر از پیش‌بینی‌های جمعیت شناسان در ایران آغاز شده، کاهش نرخ جمعیت را با شیب تندتری آغاز کرده‌ایم، یعنی سرعت کاهش تعداد تولدها فراتر از تصور کارشناسان و سیاست گزاران جمعیت کشور بود.
هر چند بر اساس شواهد عمداً یا سهواً آمارهای جمعیتی توسط برخی کارشناسان خلاف واقع ارائه می‌شود و گویا برخی کارشناسان به دنبال عادی‌سازی وضع جمعیت کشور هستند! اما این مسئله آنقدر در سطح خانواده ها و جامعه قابل درک است که تلاش آنها در پرده پوشی بحران جمعیت در کشور نتیجه ای نداده است.
محمدجواد محمودی جمعیت شناس در هشتصد و نوزدهمین جلسه شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده با موضوع جمعیت که در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد، گفته است: « دو سال است که در خصوص کاهش نرخ موالید آماری در کشور ارائه نمی‌شود در حالی که به تکرار؛ آمار ازدواج و طلاق در سال بدون اینکه ضرورت داشته باشد، اعلام می‌شود.
وی معتقد است: « برخی دست‌اندرکاران ارائه تحلیل‌های جمعیت هستند و هدف آنها عادی نشان دادن شرایط بحرانی جمعیت در سال‌های آینده است و به این منظور شیطنت‌هایی در ارائه آمار انجام می‌دهند. برای مثال در سال ۲۰۱۰ نرخ باروری طبق آمار رسمی ۱,۷۷ بود و در سال ۲۰۱۲ به ناگهان ۱.۸۹ اعلام شد و بر اساس این اختلاف آمار پیش‌بینی ۳۱ میلیونی جمعیت توسط سازمان ملل متحد به ۵۵ میلیون نفر رسید تا مشکل جمعیتی انکار شود.»
محمودی بیان کرد: «سال ۲۰۱۵ به این تحریف آمار اعتراض کردیم و آمار واقعی را به سازمان ملل ارائه دادیم که دوباره بر اساس آن، آمارهای سازمان ملل اصلاح شد که همچنان بحران جمعیتی در آینده کشور را تأیید می‌کرد.»
این که سقوط جمعیت در ایران مورد توجه پژوهشگران بین‌المللی نیز قرار گرفته، نکته بسیار مهمی است و نشان دهنده درجه اهمیت موضوع جمعیت یک کشور در سطح بین المللی است. جامعه شناسان شاخصی مانند «مایکل کوک» و «نیکولاس ابراشتات» نسبت به این سطوح نرخ باروری اظهار تعجب و نگرانی کرده‌اند، به طوریکه «اوراشتات» این کاهش نرخ باروری را بی‌سابقه دانسته و «کوک» آینده تاریکی را برای جمعیت ایران متصور شده است.
چیزی که باعث تعجب و نگرانی است، عدم توجه مسئولان کشور به این قضیه مهم است. در حالی که همه باید به اندازه مقام معظم رهبری در این خصوص نگران باشیم اما گویی سیاستمداران ایران این موضوع را سیاسی می‌بینند در حالی که مساله جمعیت ملی و نگاه به آن باید علمی باشد.
بحران جمعیت که یکی از شاخصه های آن « سالخوردگی جمعیت » است تبعات منفی و چالش برانگیزی در پی خواهد داشت. یکی از این موارد از نگاه جمعیت‌‌شناختی، این است که جمعیت در حال رشد و جوان، احتیاج بیشتری به کالا و خدمات دارد و به همین دلیل در جامعه در حال رشد، تقاضا برای امکانات مسکن، املاک و مستغلات افزایش می‌یابد، ولی با کاهش سطح باروری و کم شدن جمعیت، جمعیت متقاضی کالاهای اساسی از جمله مسکن و امکانات رفاهی کاهش خواهد یافت و این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد بحران اقتصادی در جامعه شود.
همچنین در بخش کشاورزی که بار اصلی آن بر دوش نیروی انسانی است، کاهش جمعیت می‌تواند تاثیرات مخربی را به همراه داشته باشد. همچنین در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز می‌توان به شکاف‌های نسلی بر اثر به هم خوردن توازن جمعیت نسل‌ها، جمع شدن چترهای حمایتی خانواده از سالمندان و کاهش تدریجی سرمایه‌ی اجتماعی منجر شود.
البته این مشکل جمعیتی مختص ایران اسلامی نیست و بسیاری از کشورها با آن دست و پنجه نرم می کنند و برخی نیز درصدد راهکارهای تشویقی برای بالا بردن نرخ موالید در کشور خود هستند. از جمله این کشورها که سیاست های تشویقی درستی برای افزایش جمعیت خود لحاظ کرده اند می توان به « فرانسه، آلمان، کانادا، انگلیس، روسیه، ژاپن و چین اشاره کرد.
باری مثال دولت فرانسه ۸۳ میلیارد یورو، یعنی حدود پنج درصد تولید ناخالص ملی کشور را صرف حمایت از فرزند آوری می کند. این میزان هزینه به نوبه خود بالاترین رقم در سطح اروپاست.
زنان فرانسوی، ۱۶ هفته مرخصی زایمان دارند که از شش هفته پیش از تولد کودکانشان آغاز می شود. پس از این دوره، والدین حق سه سال مرخصی بدون حقوق دارند. جالب این است که سیستم فرانسه، داشتن فرزند بیشتر را با افزایش قابل ملاحضه مزایا برای فرزند سوم به بعد تشویق می کند.
همچنین جمعیت کانادا در مقایسه با ۵۰ سال گذشته دو برابر شده است. جمعیت این کشور در سال ۲۰۱۲ به سی و سه میلیون نفر رسید که در فاصله ی سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱، پنج میلیون و نهصد هزار نفر افزایش داشته است. مهاجرت اولین عامل رشد جمعیت کاناداست.
از سال ۲۰۰۰، با حمایت دولت کانادا شاهد افزایش چشمگیر مرخصی زایمان از ۱۰ هفته به ۳۵ هفته بود. این مرخصی می تواند با توافق پدر و مادر بین آنها تقسیم شود. این برنامه برای این است که زوج ها بدون نگرانی از قطع حقوق یا احتمال از دست دادن شغلشان بتوانند به بچه دار شدن فکر کنند.
در ایالات کِبِک کانادا افرادی که صاحب فرزند سوم می شوند، از هدایای بالایی بر خوردار می شوند. این هدایا برای فرزند اول ۵۰۰ دلار، فرزند دوم ۱۰۰۰ دلار و برای فرزند سوم یکباره ۷۵۰۰ دلار افزایش پیدا می کند. این موارد نمونه هایی از سیاست های تشویقی دولت برای حمایت از فرزند آوری خانواده های کانادایی است که البته تنها شامل تشویق های مالی نبوده، بلکه شامل تسهیلات آموزشی و رفاهی کودکان هم می شوند.
به هر حال آنچه واضح و مبرهن است این می باشد که به طور عمدی ۲۵ سیاست تشویقی افزایش جمعیت در ایران، دوچار گم شدگی شده است! و همین امر باعث شده است که با وجود همه تذکرات رهبری و صحبت های هر ازگاهی برخی از مسئولان به ویژه وزیران بهداشت دولت های مختلف، سال به سال شاهد روند کاهشی نرخ رشد جمعیت در کشور هستیم.
روز گذشته دکتر سعید نمکی، وزیر بهداشت در حاشیه بازدید از مرکز درمان ناباروری بیمارستان آیت الله طالقانی ایلام اظهار کرد: سالمند شدن جمعیت و نیل جمعیت به نرخ رشد منفی، نگرانی جدی برای کشور است و مقام معظم رهبری دستور فرمودند که این مقوله را به‌شدت پیگیری کنیم و ما هم در صدد هستیم که با چندین مکانیزم، به افزایش جمعیت کمک کنیم.
وی خاطرنشان کرد: باید به‌روی خانواده‌هایی که نمی‌توانند فرزندآوری داشته باشند یا از نظر روحی و روانی آمادگی فرزندآوری ندارند، تمرکز کنیم و در این زمینه باید ترمز نیل جمعیت به‌سمت نرخ رشد منفی را بکشیم و دغدغه مقام معظم رهبری در این زمینه را رفع کنیم و آینده کشور را با ساختار جمعیتی مناسب به نسل‌های بعدی تحویل دهیم.
طنین یاس - میترا خسروبیک
