قرائت متهم ایرانی از دادگاه میکونوس
به گزارش خبرگزاری بسیج، ماجرای حادثه تروریستی رستوران میکونوس و متعاقب آن، برگزاری دادگاه طولانی مرتبط با این واقعه، یکی از جنجالی‌ترین محاکمات در تاریخ معاصر کشور آلمان است که طی آن، دستگاه قضایی این کشور برای مدت طولانی درگیر این ماجرا بود و پیامدهای آن هم تبعات بین‌المللی متعددی را به همراه داشت.
دادگاه محکومان حدود ۵ سال و ۲۴۷ جلسه طول کشید و حدود ۹ میلیون فرانک هزینه در برداشت. در جلسات این دادگاه بیش از ۱۷۰ نفر در دادگاه حاضر شده و در مورد حادثه ترور شهادت دادند. شهادت برخی از این افراد بر ضد جمهوری اسلامی‌و برخی هم به نفع جمهوری اسلامی‌ایران بود. دادستان دادگاه برونو یوست و قاضی آن فریچوف کوبش بودند. پس از ۵ سال از وقوع کشتار در میکونوس، دادگاه در آوریل ۱۹۹۷، عاقبت حکم به محکومیت کاظم دارابی و دیگر عوامل متهم در این پرونده داد. بنا بر حکم دادگاه کاظم دارابی از اتباع ایرانی و عباس رحیل تبعه لبنانی به حبس ابد و یوسف امین و محمداتریس هر دو از اتباع لبنان به ترتیب به ۱۱ و ۵ سال زندان محکوم شدند. در این حکم متهم دیگر نیز به نام عطاالله ایاد تبرئه شد.
در حکم دادگاه میکونوس آمده بود که آخرین رایزنی‌های عوامل قتل رهبران کرد در رستوران میکونوس، در منزل کاظم دارابی انجام شده است و به همین دلیل دارابی به حبس ابد محکوم شد. در حکم دارابی تصریح شده بود که وی نمی‌تواند قبل از گذراندن ۲۵ سال از دوران محکومیتش، تقاضای تخفیف کند. با این حال، کاظم دارابی پس از تحمل ۱۸۲ ماه زندان سرانجام آزاد شد و به موطن خود بازگشت.
آنچه تا به حال پیرامون این واقعه مطرح و منتشر شده اغلب از سوی رسانه‌های خارج از کشور بوده که به صورت یک سویه واقعه را منعکس کرده و حتی در قالب چند کتاب روایت یک سویه‌ای از واقعه رستوران میکونوس بیان شده است. کاظم دارابی به عنوان یکی از متهمان اصلی این واقعه، در سال‌های نسبتا طولانی محاکمه و زندان امکان و فرصت بیان همه حرف‌ها و خاطرات خود پیرامون این واقعه را نداشته اما در سال‌های بعد از زندان و بازگشت به کشور توانسته خاطرات جامع خود درباره دادگاه میکونوس را بیان و در قالب کتابی با عنوان «نقاشی قهوه‌خانه» منتشر کند.
تحقیق و تالیف این اثر را محسن کاظمی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر انجام داده که پیش از این هم آثار متعددی در حوزه تاریخ شفاهی تالیف و منتشر کرده است. در ابتدای کتاب و در بخش«سر خط»، کاظم دارابی نوشته است: اکنون که این متن را می‌نویسم حدود ۲۶ سال از وقوع ماجرای میکونوس می‌گذرد؛ واقعه‌ای که زندگیم را زیر و زبر کرد، عین این ۲۶ سال برای من توام با درد، رنج و اندوه بود. من خاطره نمی‌گویم تا از این رنج و درد کم کنم، بلکه هدفم بیان حقایق آن ماجرا و تبعاتش در خصوص من است، تا در برابر خدا، تاریخ و مردم بتوانم وجدانم را آرام نمایم.
محسن کاظمی، نویسنده این کتاب هم در مقدمه اثر با عنوان «پالت» نوشته است: بر دیوار میکونوس از انجام تا فرجام، نقش‌های بسیاری زده شد؛ بیشتر تیره و تار! هر کسی از ظن خود بر روی این دیوار یادگاری نوشت، نگاره‌ای تصویر کرد. نقاشی برخی برخاسته از رنج و درد بود، و برخی نقش‌ها بدل‌نگاری! نیز بودند کسانی که بر پای این دیوار آتش افروختند نه برای روشن شدن زمینه و پس زمینه تصاویر، بلکه برای سوزاندن دیگر نقش‌ها. شگفت آنکه بعضی نقش در نقش زدند تا نقش اصلی گم شود. خلاصه آنکه برخی در بزنگاهی پر دام و دامنه و بر لب پرتگاه انسانیت، پژواک عقده گشودند؛ پس آنچه دادند ستاندند.
نقاشی قهوه‌خانه پرده‌ای است از نگاره‌ها و نقش‌های مختلف، که نقال آن کاظم دارابی است، که هم نقش پرده خود می‌خواند، هم نقال و پرده‌خوان دیگر نقش‌هاست. گوینده نقاشی قهوه‌خانه، خیالی‌نگاری است؛ نقاشی انتزاعی که بعضی تصاویر در آن برجسته و بعضی شکسته هستند. از زمان وقوع حادثه میکونوس تا امروز، افراد، گروه‌ها و جریان‌های سیاسی هر یک از زاویه دید خود به ماجرا نگریسته اند و هر یک نقش خود بر دیوار میکونوس زدند. ما تا امروز دارابی امکان و فرصتی نداشته که نقد و نگاه خود را در معرض داوری بگذارد. او به عنوان یکی از متهمان اصلی این واقعه حق دارد آنچه را که دیده، شنیده، خوانده و متحمل شده است بر روی دیوار میکونوس رسم کند.
کتاب «نقاشی قهوه‌خانه» در میان آثاری که طی سال‌های اخیر در حوزه خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی منتشر شده است، جزو آثار شاخص و جامع محسوب می‌شود که در کنار خاطرات جامع راوی از دوران کودکی تا زمان آزادی از زندان، از بیشترین تعداد اسناد و مدارک مرتبط با موضوع برخوردار است. کلیت کار نشان می‌دهد که مولف اثر با دقت و ظرافت، کار را ساماندهی و جمع‌بندی کرده است.
ابعاد موضوع به شدت گسترده است و محسن کاظمی‌در مقام مصاحبه کننده (از نوع چاشنی آن)، پژوهشگر و مولف اثر توانسته است به کلیت کار اشراف لازم را داشته باشد. پاشنه آشیل این نوع آثار، روایت یک سویه از یک موضوع و واقعه است که کتاب نقاشی قهوه‌خانه از این گردنه به سلامتی عبور کرده است. به ویژه در این اثر خاص که محور کتاب، فردی است که از او به عنوان متهم یاد می‌شود. اولین پیش‌داوری قبل از مطالعه این اثر، قرار دادن یک تریبون در اختیار کسی است که پیش از این متهم بود و حالا می‌خواهد خود را بی‌گناه و مظلوم جلوه دهد. ظاهرا موضوع همین است، اما وقتی مخاطب کتاب نقاشی قهوه‌خانه را تمام و کمال می‌خواند متوجه ظرافت‌ها و نگاه هوشمندانه پژوهشگر و مولف اثر می‌شود که با درایت کامل توانسته دو روی سکه را همزمان به نمایش بگذارد. به همان میزان که دارابی از بی‌گناهی خود می‌گوید، استدلال‌های طرف مقابل هم روی میز گذاشته می‌شود و ارتباط آنها به چالش کشیده می‌شود.
بخش قابل توجهی از ارزش این تحقیق به تسری دادن موضوع به بازه زمانی بیش از حول و حوش واقعه و سال‌های قبل و بعد از آن واقعه است. به ویژه سال‌هایی که کودکی، نوجوانی، جوانی و حتی میانسالی دارابی را دربر می‌گیرد و مولف با بی‌طرفی تمام، شکل‌گیری شخصیت دارابی را که در بزرگسالی متهم به یک عمل تروریستی است در سال‌های پیش از آن با ظرافت و زیبایی روایت می‌کند. دارابی هم ابایی از گفتن روحیه عصیانگری خود در دوران کودکی و نوجوانی و حتی بزرگسالی ندارد. این که به راحتی رفتارهایی را در جامعه انجام داده که از نظر دیگران و جمع، مذموم و قابل نکوهش بوده است و در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جذب گروه‌هایی شده که شناخت چندانی از آنها نداشته و بیشتر برای این که با قدرت بزرگ و حاکم به اصطلاح شاخ به شاخ بشود دست به اقدامات مبارزاتی زده و موقعی هم که دستگیر شده خود را بی‌گناه معرفی و ادعا کرده بدون شناخت وارد این مسیر شده است.
این کدها با هوشمندی و ظرافت در تاروپود اثر گنجانده شده تا مخاطب هوشمند بی‌طرفی محقق و مولف اثر را دریابد و خود قاضی اثری باشد که می‌خواند. مقایسه محتوای اسناد طرف‌های مقابل با روایت‌های دارابی هم می‌تواند به منزله نوری که به تاریکی تابیده می‌شود، بخشی از ابهام در این ماجرا را روشن کند. یکی دیگر از ویژگی‌های این اثر، آوردن متن بازجویی‌ها از متهمان حادثه رستوران میکونوس است که مخاطب با مطالعه آنها می‌تواند درباره کلیت موضوع داوری و قضاوت کند. همچنین آوردن روایت‌های متعدد از عوامل اپوزسیون خارج از کشور درباره دادگاه میکونوس که نشان دهنده جریان سازی این گروه در حاشیه و متن دادگاه است. فصل‌های متعددی از کتاب به زندگی کاظم دارابی در زندان‌های آلمان اختصاص یافته و نامه‌های نگاری‌های او با خانواده در این مدت و نیز فعالیت‌های هنری او در زندان هم از دیگر بخش‌های این کتاب است.
متن با زبان«من راوی» روایت و تدوین شده و فصل‌های اولیه کتاب، روایت محض از زندگی شخصی کاظم دارابی در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی است اما در فصل‌های میانی و پایانی این خاطرات با اسناد و مدارک مستند مرتبط با موضوع دادگاه میکونوس ترکیب می‌شود و به نوعی مخاطب با مجموعه‌ای از خاطره و سند مواجه می‌شود.
نکته قابل توجه این که اغلب اسناد مورد استفاده در این کتاب به زبان آلمانی بوده که برای پروژه تحقیقی حاضر ترجمه شده و در اختیار مولف قرار گرفته است.
مولف برای فصل‌های کتاب، عنوان «بوم» را انتخاب و کلیت اثر را در بیست و یک بوم با اسامی‌مختلف تدوین و تنظیم کرده است. بوم پایانی هم با عنوان «نقش آویز» به ۶ آویز تقسیم شده و «دستمایه‌ها»، «نقش واژه‌ها (آلمانی ـ فارسی) و «نمایه» بخش‌های پایانی کتاب است. علاوه بر تصاویری از اسناد متعدد، بیش از ۱۰۰ قطعه عکس مرتبط با موضوع کتاب هم ضمیمه اثر شده است
چاپ اول (۱۳۹۷) کتاب «نقاشی قهوه‌خانه» (خاطرات کاظم دارابی متهم دادگاه میکونوس) نوشته محسن کاظمی در ۹۶۸ صفحه با شمارگان ۱۲۵۰ نسخه و قیمت ۹۷۰۰۰ تومان از سوی انتشارات سوره مهر در تهران چاپ و منتشر شده است.
علی الله سلیمی
