مسجد؛ مرکز تبليغ معارف اسلامى و اندیشه‌هاى سياسى اجتماعى توسط حضرت علی(ع)
حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین دفتری، خطیب دینی و کارشناس حوزه تعلیم و تربیت دینی با تاکید بر اهمیت حضور امير المومنين على ( ع) در مسجد، اظهار داشت: پس از پيامبر (ص) نظام حكومتى اسلام از حركت در مسیری كه ايشان براى آن ترسیم نموده بود، بازماند ليکن تحول سياسى پيامدهاى عميق و زيانبارى را در ابعاد گوناگون به دنبال داشت. مسجد نيز به‌عنوان نهادى كه كاملاً از جنبه‌های فرهنگى و سياسى برخوردار بود از اين آثار زيانبار به دور نماند. با كنار گذاشتن امیرالمؤمنین از عرصه‌های سياسى، ايشان نتوانست آن‌گونه كه بايد از اين سنگر مقدس در راستاى تلاش‌های فرهنگى، سياسى و اجتماعى بهره‌برداری كند. بااین‌حال، شواهد تاريخى به‌روشنی نشان می‌دهد كه آن حضرت حتى در دوران بیست‌وپنج‌ساله‌ی سكوت و بركنارى از حکومت و خلافت نيز براى بجا آوردن نماز در مسجد حضور می‌یافتند و در موارد لازم به پرسش‌های علمى، فرهنگى، سياسى و اجتماعى مسلمانان و دانشمندان اديان ديگر كه به مدينه می‌آمدند; پاسخ می‌گفتند. از عمر بن خطاب نقل‌شده كه در زمان خلافت خويش گفته است: «لا يفتين احد فى المسجد و على حاضر.» «كسى با حضور على (ع) در مسجد، در حق فتوا دادن ندارد.»
اين سخن عمر، افزون بر آنكه گوياى فضيلت و برترى علمى امیرالمؤمنین على: است نشان می‌دهد كه حتى در دوران خلافت خلفا، نيز يكى از کارهای آن حضرت، حضور در مسجد و فتوا دادن در مسائل دينى، مسائل روز و پاسخ‌گویی به مشكلات قضايى بوده است.
در زمان خلافت ابوبكر، آن حضرت در مسجد، بحث و گفتگو با هیئتی از رهبان مسيحى كه از روم به مدينه آمده بودند، پرداخت و به پرسش‌های آنان جواب داد. اين هيئت، پیش‌ازاین، پرسش‌های خود را با ابوبكر، عمر و عثمان در ميان گذاشته بودند، ولى آنان از پاسخ‌گویی درمانده بودند.
پس‌ازآنكه امیرالمؤمنین على (ع) خلافت را به دست گرفت، در آغاز در مدينه و پس‌ازآن در كوفه در سطح وسیع‌تری از مسجد به‌عنوان پايگاه و مرکز تبليغ معارف اسلامى و اندیشه‌هاى سياسى اجتماعى استفاده نمودن. آن حضرت بارها در مسجد مدينه و كوفه و گاه نيز در مسجد بصره به وعظ و سخنرانى و رفع مشكلات مردم پرداختند. بسيارى از خطبه‌های آن حضرت اينك در دسترس ما قرار دارد، (كه همه موضوعات لازم براى يك حكومت اسلامى را بيان نموده‌اند) در مسجد كوفه و یا مسجدالنبی ایرادشده است.
امیرالمؤمنین على (ع) بارها برفراز منبر كوفه ندا می‌داد كه: «سلونى قبل ان تفقدونى»
پيش از آنكه مرا از دست بدهيد، از من سؤال کنید تا شمارا پاسخ‌گویم. پس علی (ع)در زمان خلفا به مسجد می‌رفتن و به سؤالات مردم پاسخ می‌گفتن، اما كوتاهى خلفا و ظلم آن‌ها و نصب ولايت و كوتاهى مردم بود که محراب و مسجد و حكومت را از على (ع) گرفتن.
على (ع) و حيات مسجد
با بررسى در نهج‌البلاغه و سيره على (ع) متوجه می‌شویم، كه اين انسان‌های بزرگ همچون على (ع) هستند كه به مساجد و جامعه حيات مىدهند و الّا تمام مساجد بااینکه فی‌نفسه داراى بار الهی و معنويت و ارزش هستند. (چون مساجد خانه‌های خدا روى زمين هستند) اما اين انسان‌ها والامقام هستند كه به مسجد ارزش بيشتر و برجسته‌ای می‌بخشند و حيات نوى به كالبد مرده مردم ايجاد می‌کنند.
در تاريخ آمده در مسجد كوفه تمام انبیاء و پیامبر اکرم (ص)(در معراج) نماز خوانده‌اند و نماز در اين مسجد تمام امت وفى نفسه ارزش والاى دارد، اما پنج سالى كه على (ع) در كوفه بود خانه خود را در كنار آن قرارداده بود. آنجا را مركز حكومت و مركز اجتماع و سياست قرارداده بود. محراب اين مسجد مصداق بيان امام خمينى (ره) است كه می‌فرمايد: «محراب يعنى محل حرب، حرب با شيطان و آتش».
در این مسجد على (ع) حق مظلومين را می‌گرفت و با قاسطين، مارقين و ناکثين به جنگ پرداخت. محراب اين مسجد، محل عشق باخدا و قرب الى الله است؛ و اين مسجد محل حكومت واقعى اسلام بود. محل سياست، محل قضاوت و جذب تمامى موحدين و آزادى خواهان بود؛ و چه جالب بيان كرده سردبیر سفارتخانه بریتانیا در بغداد «نارسیسیان»: «اگر اين خطيب بزرگ على (ع) در عصر ما هم بر منبر كوفه پا می‌نهاد می‌دیدید كه مسجد كوفه بر آن پهناوری‌اش از سران و بزرگان اروپا موج می‌زد، می‌آمدند تا از درياى سرریز دانش، روحشان را سيراب كنند.»
دمكراسى على (ع) در مسجد
امیرالمؤمنین على (ع) مسجد را محل اقامه عدل قرار داده بود؟ هم نمازگزاران برخوردى منطقى و از روى انصاف و عدالت داشت. فضاى مسجد را فضايى آرام و آزاد از اندیشه‌های مختلف قرارداده بود، حتى با خوارج.
استاد شهيد مطهرى می‌فرماید: «امیرالمؤمنین با خوارج، منتها درجه‌ی آزادى و دموكراسى رفتار می‌کرد. بااینکه او خليفه است و هرگز اعمال سياستى برايش مقدور بود اما او زندانشان نكرد و شلاقشان نزد …
