ماه رمضان به رسم اهالی خراسان رضوی/از چلیک زنی، شب خوانی تا پخت آش قل هو الله

به گزارش خبرگزاری بسیج خراسان رضوی،ماه رمضان یک نقطه اشتراک مهم بین تمام مسلمانان جهان است و بالطبع، مناسک و آداب مشترکی نیز دارد که هرساله، از مسلمانان آفریقایی گرفته تا سوری و عراقی و ایرانی آن‌ها را به جا می‌آورند اما طبیعتا اتمسفر و فضای هر منطقه و جامعه‌ای، مناسبات خودش را برای برگزاری این ماه عزیز می‌طلبد. از رنگ بوی غذاها گرفته تا اعمال روز و شب‌های خاص این ماه عزیز، می‌تواند در هر شهری متفاوت از شهری دیگر باشد.

استان خراسان رضوی و شهر مشهد نیز با وجود اقوام متفاوتی که در آن ساکن هستند، برخی رسومات و شرایط ویژه‌ای دارد که  یادآوری آن‌ها خارج از لطف نیست.

در ادامه به مرور برخی از مناسک و سنت‌های شاخص اهالی خراسان‌رضوی در ماه رمضان می‌پردازیم.

آماده سازی مسجد برای شروع ماه رمضان

در آستانه ماه رمضان، متولیان و خدام به عطرافشانی و نظافت صحن و سرای مساجد می‌پردازند تا خانه‌ی خدا را برای پذیرایی از روزه داران و عبادت‌کنندگان آماده و مهیا کنند. این رسم نشان دهنده اهمیت حضور در مساجد و به جا آوردن اعمال ماه مبارک رمضان به صورت دسته جمعی در بین همسایه‌های امام رضا علیه السلام است.

شب‌خوانی

یکی از مهم‌ترین سنت‌های ماه مبارک رمضان که هنوز هم در برخی مناطق روستایی گناباد اجرا می‌شود، آیین شب‌خوانی است. در شب خوانی یک یا دونفر از مردانی که از صدای خوبی برخوردارند، در آستانه سحر، طلوع آفتاب و اذان صبح را به مردم یادآوری می‌کنند.

چلیک زنی یا تشت زنی

در برخی مناطق استان، مثل تربت حیدریه، بیدارباش مردم برای سحری خوردن طی مراسم چلیک زنی انجام می‌شود. چلیک زن یک پیت حلبی را دور گردن خود انداخته و با چوب روی آن می‌کوبد تا اهالی برای مراسم سحری از خواب بیدار شوند.

پخت آش قل‌ هو الله

یکی از رسومات جالب خراسانی‌ها، پخت آش قل هوالله است. در نقاط مختلف استان نیز مانند دیگر شهرهای کشورمان، به قرائت قران کریم در ماه رمضان توجه زیادی می‌شود. در گذشته وقتی مردم برای قرائت روزانه قرآن در محفلی دور هم جمع می‌شدند، هرکس در پایان قرائت یک جزء، یک سوره از جزء آخر را نیز تلاوت می‌کرد. قرائت سوره توحید یا قل هو الله نصیب هرکس می‌شد، باید بعد از ماه رمضان مابقی را به صرف آشی تحت عنوان آش قل هوالله دعوت می‌کرد.

افطاری دادن

مراسم افطاری در بین مردم مشهد اهمیت ویژه‌ای دارد. به بهانه سفره افطاری مردم از حال اطرافیان خود باخبر شده و صله رحم را نیز به جا می‌آورند. افرادی هم که قصد دارند فرزندان خود را عقیقه کنند، معمولا در این ماه گوسفندی قربانی می‌کنند و گوشت آن را بین فقرا تقسیم کرده یا سفره افطار برپا می‌کنند.

مراسم افطاری حرم مطهر رضوی نیز جزو رسومات هرساله مشهد است که علاوه بر مجاوران، مورد استقبال زائران نیز قرار می‌گیرد. بسیاری از مردم برای ادای نذر خود نیز به شکل‌های مختلف به مراسم افطاری مهمانسرای حرم کمک می‌کنند.

اما خاص‌ترین مراسم افطاری، متعلق به افطارهای روستای باب‌الحکم شهرستان بردسکن است. مسجد جامع این روستا سالیان متوالی میزبان روزه‌داران بوده است. تمامی اهالی روستا از هر سن و سال و قشری، هرروز در کنار هم سر سفره این مسجد افطار می‌کنند.

قنبرخوانی

در بعضی نقاط استان، به خصوص کاشمر و سبزوار همزمان با روز شهادت امیرالمؤمنین در بیست و یکم رمضان، مراسم تعزیه قنبرخوانی برگزار می‌شود.

قنبرخوانی در کاشمر قدمتی 200 ساله دارد و درواقع نمایشی آئینی از شرح‌ حال غلام حضرت علی علیه السلام، قنبر است.

در این مراسم بعد از برگزاری نماز ظهر و عصر در مسجد جامع، دسته‌های عزاداری از حسینیه حیدری کاشمر به سمت مسجد حرکت کرده و مورد استقبال عزاداران قرار می‌گیرند.

پخت نان جو

در شب‌های مبارک قدر، عده‌ای از خانم‌ها به یاد امیرالمؤمنین(ع)، در خانه خود نان جو می‌پزند و در سفره افطار و سحر را از آن استفاده می‌کنند. برخی مردم نیز برای ادای نذر خود، نان جو را بین روزه‌داران توزیع می‌کنند.

ملاقه زنی

یکی از آیین‌های خاص مردم سبزوار و تربت حیدریه، مراسم ملاقه زنی است. مردم در شب قصاص ابن ملجم، در بیست و هفتم رمضان جشنی برگزار کرده و شیرینی پخش می‌کنند. در این شب مردان جوان نیز آیین ملاقه زنی را اجرا می‌کنند. طی این مراسم، پسران بعد از افطار چادر به سر انداخته و با ملاقه به در خانه‌های محل می‌کوبند تا صاحبه خانه در حد توان شیرینی، شکلات و... در ملاقه آن‌ها قرار بدهد.

مراسم شب آخر ماه رمضان

مردم نقاط مختلف استان در آخرین شب ماه رمضان به استقبال عید فطر می‌روند و به این منظور در آستانه عید غسل می‌کنند، لباس‌های نو می‌پوشند و عطر می‌زنند. در آخرین افطار ماه رمضان نیز اعضای خانواده فطریه‌های خود را دست به دست چرخانده و به مستمندان می‌دهند.

با نگاهی به این مناسک و رسومات، می‌توان پی برد که در تمام طول مبارک رمضان، مردم گویی از روزمرگی‌های خود فاصله گرفته و تلاش می‌کردند تا این روزها و شب‌ها را به شیوه‌ای خاص و متفاوت از باقی ایام سال بگذرانند. مناسکی که اغلب در لابه‌لای شلوغی‌های زندگی شهری و روزمرگی‌ها به دست فراموشی سپرده شده و چندان جدی گرفته نمی‌شوند یا بعضا مثل آیین‌های ساده و مهمی چون افطاری دادن با درگیر شدن در تجملات، از هدف اصلی خود دور شدند. با این حال خوشبختانه مراسمی مثل آیین‌ قنبرخوانی هنوز هم به همان سبک و سیاق گذشته برگزار می‌شود و حتی نامش میان فهرست میراث معنوی کشور نیز به ثبت رسیده است.

 توجه ویژه به این آیین‌ها حتی می‌تواند باعث رونق گردشگری فرهنگی شود؛ به ویژه در میان زائرانی که از سایر کشورهای جهان اسلام به قصد زیارت حرم رضوی به مشهد سفر می‌کنند. معرفی این مناسک به سایر هموطنان و مسلمانان جهان می‌تواند انگیزه‌ای باشد برای سفر به این استان؛ ضمن این که می‌تواند موجب جهانی شدن و رواج سنت‌های حسنه میان دیگر مسلمانان نیز بشود. این تعاملات فرهنگی در سایه توجه به آداب و رسوم خاص مردم، بیش از هرچیز می‌تواند در جهت تبدیل مشهد به پاتوق فرهنگی جهان اسلام کمک کند.

 امید است که زنده نگه داشتن این آداب و رسوم بیش از این‌ها مورد توجه متولیان فرهنگی استان قرار بگیرد.

خبرنگار: محدثه مودی