سیاست‌های دولت فولاد را زمین زد

قبل از روی کار آمدن دولت یازدهم میانگین دپوی کارخانجات فولادی چیزی در حدود 200 هزار تن بود که در دو سال اخیر این رقم تا میزان 2 میلیون تن افزایش یافته است.

همچنین در سال 92 اکثر کارخانجات فولادی با 80 درصد زیر ظرفیت خود فعالیت می کردند که در دو سال اخیر رکود، کار آنها را به جایی رسانده که بیشتر آنها با 60 درصد زیر ظرفیت خود فعالیت می کنند. این وضعیت برای برخی از کارخانجات فولاد بخش خصوصی مانند کارخانه نورد تا حدود 40 درصد زیر ظرفیت هم رسیده است.

همچنین وضعیت بغرنج بازار سرمایه هم باعث شده، که در دو سال گذشته ارزش سهام شرکت‌های فولادی در بورس اوراق بهادار تنزل یافته و به حدود ۲۰ درصد ارزش قبلی خود برسد. همچنین طبق آمار تاکنون 10 کارخانه فولاد کشور به دلیل رکود تعطیل شده است.

چرا صنعت فولاد کشور تا مرز نابودی پیش رفته است؟

شاید همین دلایل کافی باشد تا بگوییم فولاد ایران که تا قبل از روی کار آمدن دولت یازدهم به عنوان یکی از صنایع قابل اتکا در کشور مطرح بود، امروز تا مرز نابودی پیش رفته است. اما در حال حاضر این سوال در ذهن مردم و فعالان بخش صنعت کشور نقش بسته است که در این دو سال چه اتفاقی افتاده که وضعیت صنعت فولاد کشور تا این حد بحرانی شده است؟

پاسخ این سوال را باید در موارد استفاده این صنعت مهم در کشور جستجو کرد. یکی از مهم ترین موارد استفاده صنعت فولاد کشور حوزه ساخت و ساز است. آمارها نشان می دهد که وضعیت ساخت و ساز در دو سال اخیر به هیچ وجه مناسب نبوده و حتی آمار مجوزهای ساخت و ساز در این مدت تا حد نصف کاهش یافته است. دولت یازدهم در 800 روز گذشته نشان داده که برنامه خاصی برای گسترش ساخت و ساز و حمایت از بخش مسکن ندارد. آنها در سال 92 درشرایطی سکان قوه مجریه را در اختیار گرفتند، که کشور درگیر یک پروژه بزرگ در بخش مسکن بود. دولت دهم پروژه مسکن مهر را در اکثر استانهای کشور اجرایی کرده بود و قصد داشت با تکمیل آنها گام مهمی را برای حل مشکل مسکن بردارد. با وجود این که این طرح، در برخی از موارد با اشکالاتی رو به رو بود، ولی تاثیر زیادی را روی پیشرفت برخی از صنایع مادر در کشور از جمله صنعت فولاد و سیمان داشت. اما مردان اقتصادی کابینه روحانی در بدو به دست گرفتن قوه مجریه، بنای ناسازگاری با این پروژه را گذاشتند و اعلام کردند که اعتقادی به ادامه اجرای مسکن مهر ندارند و تنها موارد باقی مانده را تکمیل می کنند.

با این وجود دولتمردان یازدهم به خصوص وزارت راه شهرسازی نه تنها به این وعده خود عمل نکردند، بلکه طرح جایگزینی را هم ارائه ندادند. عباس آخوندی وزیر راه وشهرسازی که طرح مسکن مهر را مزخرف نامیده بود، اعلام کرد که دولت تدبیر و امید قصد دارد، طرحی جایگزین را برای بخش مسکن کشور معرفی کند و نام این طرح را هم طرح مسکن اجتماعی گذاشت. اما با گذشت دو سال، مسکن اجتماعی همچنان در حد حرف باقی مانده و است و حتی در حال حاضر مسئولان وزارت راه وشهرسازی با شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت طرح مسکن اجتماعی، اعلام می کنند که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسئول اجرای این طرح است! توقف طرح مسکن مهر و بی برنامگی دولت در بخش مسکن ضربات سنگینی را به صنعت فولاد وارد کرد و بخش اعظمی از بازار مصرف این صنعت را از بین برد.

تمرکز دولت روی دیپلماسی چه آسیبی به صنعت فولاد زد؟

اما عامل دیگری که در 800 روز اخیر صنعت فولاد را تا مرز نابودی پیش برده است. نوع نگاه دولتمردان تدبیر و امید به حل مشکلات اقتصادی است. دولت روحانی در دو سال اخیر حل بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور را منوط به نتایج مذاکرات ایران و 5+1 در مسئله هسته ای کرده است. آنها امیدوارند که با اجرایی شدن برجام و لغو تحریمها سرمایه گذاران خارجی به کشور هجوم بیاورند و بسیاری از صنایع را به رشد شکوفایی برسانند.

این نوع نگاه دولتمردان حتی صدای محمود اسلامیان مدیرعامل سابق فولاد مبارکه اصفهان در دولت اصلاحات را هم در آورده است. وی در خصوص مشکلات صنعت فولاد اظهار کرده که صنعت فولاد کشور در حال زمین‌گیر شدن است و کسی به فکر نجات آن نیست. هم رسانه‌ها و هم دولتمردان در این زمینه سکوت کرده‌اند و جای تعجب دارد که سکوتی عمیق همه‌جا را فراگرفته و کسی درباره این مصیبت بزرگ سخنی به میان نمی‌آورد.
اسلامیان تاکید کرده که دولتمردان هنوز در مستی توافق هسته‌ای به سر می‌برند و فقط به هم نگاه می‌کنند، بدون اینکه کاری انجام دهند. بحران در صنعت فولاد هم‌اکنون جدی است و در هیچ دوره‌ای سابقه نداشته که ما چنین وضعیتی داشته باشیم.

چرا سرمایه گذاری خارجی گره صنعت فولاد را باز نمی کند؟

با این وجود به گواه کارشناسان، سرمایه گذاری خارجی در صنعت فولاد، به چند دلیل قادر نخواهد بود که این صنعت مادر کشور را از وضع موجود خارج کند.

یکی از دلایلی که کارشناسان صنعت فولاد کشور به آن اشاره می کنند، این است که با توجه به این وضعیت صنعت فولاد کشور در حال حاضر بحرانی است، هیچ تضمینی برای برگشت پذیری و سود آوری این صنعت کشور وجود ندارد، بنابراین سرمایه گذاران خارجی با بررسی جوانب تمایلی برای حضور در بازار ایران از خود نشان نمی دهند. دلیل دوم این است صنعت فولاد دنیا با تولید مازاد رو به روست، بنابراین تمایل برای سرمایه گذاری در این صنعت در میان کشورهای دنیا کاهش پیدا کرده است. همچنین روند قیمت جهانی فولاد هم همچنان نزولی است و افق روشنی برای این صنعت وجود ندارد. بعد از لغو تحریمها ممکن است فاینانس برای چند پروژه فولادی تامین شود، اما این فاینانسها به قدری نیست که صنعت فولادکشور را از رکود خارج کند.

 مشکل بزرگتر بر سر راه سرمایه گذاری خارجی در صنعت فولاد هم تسهیل نبودن فضای کسب و کار در ایران است. در حال حاضر فضای کسب و کار نامساعد در کشور به قدری مشکل ساز است که بخش خصوصی داخلی هم تمایلی به سرمایه گذاری در صنایعی مانند فولاد را ندارند، بنابراین نمی توان انتظار داشت که خارجی ها در این خصوص پیشقدم شوند.

واردات فولاد در دولت روحانی چگونه افزایش یافت؟

اما به غیر تعطیل شدن بخش مسکن و نگاه به بیرون دولتمردان، مشکل سوم صنعت فولاد کشور در حال حاضر چراغ سبزی است که دولتمردان تدبیر و امید به واردات فولاد نشان داده اند. حمایتهای تعرفه ای دولتمردان یازدهم از واردات فولاد به کشور باعث شده که سهم فولاد وارداتی از کل فولاد کشور از 16 درصد در ابتدای دولت یازدهم به 25 درصد افزایش پیدا کند. در این میان سهم فولاد تولید داخل هم از 85 درصد در ابتدای دولت تدبیر و امید به 73 درصد در سال 94 کاهش پیدا کند. بیشترین فولاد وارداتی از کشور هم از کشور چین وارد می شود که در حال حاضر به بزرگترین رقیب ما در منطقه تبدیل شده است.

این مسائل شرایطی را فراهم کرده که در روزهای گذشته 120 تن از مدیران کارخانجات فولاد کشور با نگارش نامه ای برای معاون اول رئیس جمهور خواستار نجات این صنعت از وضع فعلی با اقداماتی ویژه از سوی دولت شده اند. همچنین دبیر انجمن فولاد هم هفته گذشته با گلایه از بسته خروج از رکود دوم دولت یازدهم از عدم ارائه سهم برای صنعت فولاد در این بسته ابراز ناخشنودی کرده است.

بی توجهی دولت به تجهیز تکنولوژی برای تولید فولاد!

در حال حاضر دو نوع فولاد در دنیا تولید می شود. فولاد با تکنولوژی بالا که مصارف صنعتی دارد و فولادی که برای تولید به تکنولوژی چندان بالایی نیاز ندارد و بیشتر هم برای صنعت ساختمان کاربرد دارد.

در این میان به نظر می رسد دولتمردان تدبیر و امید با وجود تشدید رکود در مسکن، برنامه ای برای صادرات فولاد و استفاده از محصولات با تکنولوژی بالا را هم ندارند. در حال حاضر علی رغم کاهش تقاضا در صنعت فولاد جهان، محصولات تولیدی با تکنولوژی بالا همچنان در بازارهای جهانی مورد توجه قرار می گیرد. صنعت فولاد ایران هم تا میزان کمی از این نوع فولاد را تولید می کند، اما تولید بیشتر این صنعت نیازمند تکنولوژی بالایی است. دوران پساتحریم و لغو تحریمها بهترین فرصت برای ورود تکنولوژی های برتر به صنعت فولاد کشور است. اما شواهد نشان می دهد که دولت تنها به افزایش صادرات فولاد خام در دوران پساتحریم دل بسته است و برنامه دیگری را در این بخش ندارد. نوسازی کارخانه های قدیمی مانند کارخانه ذوب آهن اصفهان و یا فولاد خوزستان یکی از مواردی است که می تواند به افزایش تولید فولاد با تکنولوژی های جدید بینجامد. در این خصوص هم دولت یازدهم اعتبارات مورد نیاز را اختصاص نداده و آن را در اولویت خود قرار نمی دهد.

روز گذشته مسعود نیلی مشاور اقتصادی رئیس جمهور در این خصوص در یادداشتی با اشاره به لزوم بازسازی و نوسازی صنعت فولاد کشور صراحتا که برای حل مشکل صنعت فولاد باید تقاضای فولاد ساختمانی از فولاد صنعتی تفکیک شود. این راه حل آقای مشاور گر چه راه حل منطقی به نظر می رسد اما قطعا برای حال و روز نسبتا بحرانی صنعت فولاد کشور در برهه فعلی، کافی به نظر نیست و انتظار می رفت مشاور اقتصادی رئیس جمهور راه حل دقیق تری را مطرح کند.

باید دید با این شرایط بحرانی و نا به سامان صنعت فولاد کشور چه بلایی سر این صنعت مادر در ماههای آتی خواهد آمد و آیا دولت یازدهم در نهایت فکری برای حمایت از این صنعت خواهد کرد، یا خیر؟