قالی بافی، هنر دست دختران روستا، بخت گشای اقتصاد خانه

مشاغل خانگی در جامعه ایرانی قدمتی کهن دارد که در اکثر مواقع با دستان هنرمند زن شرقی گره خورده است. تار و پود مشاغل خانگی و  سنتی ایرانیان در روستاها و عشایر است، آنجا که زن روستایی و عشایری بعد از چاشت و رسیدگی به فرزندان و سروسامان دادن به اوضاع خانه، پای دار قالی نشسته یا لوازم سوزن دوزی و گلدوزی خود را پهن می کند یا با زدن مشک های شیر در حال به دست آوردن محصولات لبنی است...

دختر روستا و شهرهای کوچک، گره های قالی را به امید کمک به اقتصاد خانواده و حتی فراهم کردن جهیزیه خود در هم می تند و نهایتا با کسب مهارت و یکدل شدن با سایر هم شهریان و هم ولایتی ها با تأسیس تعاونی های کوچک، می تواند گام های بزرگ بردارد.

آنچه گفته شد رویا یا تابلویی نقاشی شده نیست، بلکه رمز موفقیت بانویی کارآفرین است که در عرصه تولید صنایع فرش و قالی بافی اکنون صاحب برند " نقش ترنج " است. برندی که در  زمینه قالی بافی، گلیم، جاجیم و فرش و تابلوفرش حرف ها برای گفتن دارد.

چشمان بازدیدکنندگان خارجی، محسور زیبایی صنایع فرش ایرانی

برای دیدن این بانوی کارآفرین به لابی یکی از هتل های تهران می روم آنجا که تعدادی از کارآفرینان صنایع خود را در معرض دید عموم مخصوصا مهمانان خارجی گذاشته اند. قرفه " نقش ترنج" نیز مهمانان خاص خود را دارد مهمانانی از هندو پاکستان، تاجیکستان، ارمنستان، افغانستان و حتی برخی از کشورهای اروپایی... اکثریت بازدیدکنندگان محو رنگ و لعاب قالیچه ها و گلیم ها و جاجیم هایی شده اند که هنر دست زنان ایرانی را به معرض نمایش گذاشته است، هنری که اگر چه با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشته است اما هنوز هم حرف ها برای گفتن دارد.

قالی بافی هنری دست دختران روستا، بخت گشای اقتصاد خانگی

رقیه محمد حسنی، بانوی کارآفرین تهرانی می گوید که متولد سال 1349 در تهران است اما اصالت پدر و مادرش به روستاهایی بر می گردد که معیشت مردان آن در فصل زمستان و پر کننده اوقات فراغت بانوان و دل مشغولی تهیه جهاز دختران شان پای دار قالی نقش می بندد.

وی با بیان اینکه از کودکی با شروع تعطیلات تابستانی و بهاره عازم روستا شده و با طرح و دار و بافت قالی آشنایی داشته است، ادامه می دهد: « در روستای مادری من؛ مرسوم هست که اگر دخترها برای خودشان یک قالی تمام ابریشم نبافند نمی توانند شوهر کنند! چون تمام هزینه جهیزیه دختر با فروش همان قالی تأمین می شود.» از این رو بعد از بازنشستگی در سال 89 قالی بافی را در منزل شروع کردم تا هم سرگرمی باشد و هم اوقات فراغتم را پُر کند و اگر هم بتوانم در کنارش درآمدی داشته باشم .

این بانوی کارآفرین با اشاره به اینکه ابتدا از کارهای کوچک و زودبازده شروع کردم می گوید: در واقع از اول قصد فروش و ایجاد شغل و تولید انبوه نداشتم تا اینکه به پیشنهاد چند نفر از دوستانم که کار و تبحر مرا دیده بودند به عرصه آموزش پا گذاشتم در همین اثنا با بانوانی آشنا شدم که  آنها علاوه بر اینکه در کار قالی بافی تبحر داشتند انگیزه های تأسیس تعاونی هم در سر می پروراندند.

تشکیل تعاونی با 210 هزار تومان

محمدحسنی در مورد نخستین گام های شان برای تأسیس یک تعاونی کوچک می گوید: روز اول 7 نفر بودیم و هر فردی 70 هزار تومان سرمایه گذاری کردیم اما وقتی به مرحله ثبت کار رسیدیم چند نفری تمایل خود را برای ادامه همکاری از دست دادند و ماندیم سه نفر که با 210 هزار تومان کار خود را آغاز کردیم و  توانستیم با 10 کار کوچک 19 در 26 سانت وارد کار حرفه ای شویم، نقطه قوت ما مهارت در کارمان و نقطه ضعفمان عدم آشنایی با بازار کار و تولید و تقاضا بود.

وی می گوید: برای آشنایی بیشتر با روند بازارکار و تقاضای این بازار باید چند سفر انجام می دادیم از این رو  من با خانواده به استان هایی که در تولید فرش مشهور بودند سفری کردم، از جمله به استان های تبریز، کاشان، مشهد  و از نزدیک بازارها را بررسی می کردم تا ببینم چه محصولات و بافت هایی دارند.

سفرهایی مارکوپولویی به مناطق صاحب نام فرش بافی

این مدرس صنایع فرش مهم ترین دستاوردهای سفرهای کوتاه مدت خود به هر خطه از ایران که صاحب هنر قالی بافی بودند را آشنایی اش با  کیفیت و کمیت بافته ها، آشنایی با تمام زیرو بم قالی بافی از لحاظ تکنیت و فن و کارآرایی و  آشنایی با کیفیت و نوع بازار فرش آن منطقه می داند و می گوید: تمام اطلاعات جمع آوری شده از این سفرهایم را در یک دفتر یادداشت کردم.

محمدحسنی می گوید: حاصل همه این ها خط مشی را به ما داد که بدانیم چه بافته هایی داشته باشیم و محصولاتی را تولید کنیم، از کجا شروع کنیم! و مهم ترین چیزی که به آن رسیدم " نمایشگاه های محله ای " بود .

گام به گام تا صادرات فرش

این بانوی کارآفرین با اشاره به اینکه آغاز کارهای مان شرکت در " نمایشگاه ها محله ای"  بود می گوید: من از محله خودمان و شرکت در یک نمایشگاه کوچک شروع کردم و گام به گام در نمایشگاه های سازمان بسیج، سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی در تهران و خود شهرستان مان راه پیدا کردم. البته فروش نداشتیم! زیرا توان خرید مردم در شهرستان ما متوسط هست و ... اما یک حسن بزرگی داشت که باعث آشنایی بیشرت ما با ادارات مختلف شد و هم راه باز شد تا به نمایشگاه های بزرگ تر برویم و به نمایشگاه های استانی، منطقه ای و کشوری و .. راه پیدا کردم و اکنون در نمایشگاه های بین المللی حضور داریم.

وی تصریح می کند: چشم انداز ما صادرات فرش به کشورهای خارجی است.

این دانشجوی فرش گرایش بافت و مرمت با بیان اینکه بعد از گذشت 4 سال تقریبا به جای قابل  قبولی در تولید صنعت فرش رسیدیم می گوید:  اکنون 20 بافنده داریم که بصورت مستقیم با ما کار می کنند و 50 نفر بصورت غیرمستقیم از این کار ارتزاق می کنند.

وی با بیان اینکه ما صنایع قالی بافی را تولید می کنیم، ادامه می دهد: ما انواع گلیم ، گلیم سوزن دوزی شده،  گبه ، قالی ، تابلو فرش و فرش را تولید می کنیم و تمام موادی که استفاده می کنیم از صفر تا صدش ایرانی هستند و  تمام همکاران ما هموطنان ما در داخل شهرها و روستاها هستند.

محمدحسنی می گوید: نکته قابل توجه برای بانوان علاقمند به کار بافتن فرش این است که در روش های نوین، فرد می تواند با کمترین سر و صدا و مزاحمتی برای همسایه ها حتی در آپارتمان نیز دار قالی داشته و مشغول به کار و تولید باشد.

 فرش، صنعتی استوار بر دار و گره خورده با دستان ماهر روستاییان

وی در پاسخ به این سوال که آیا برای ورود به این شغل نیاز به تحصیلات خاصی هست یا بیشتر بانوان نیازمند مهارت بالا هستند، می گوید: من دیپلمه رشته ریاضی فیزیک و اکنون دانشجوی رشته فرش، گرایش بافت و مرمت هستم ، برای اینکه بتوانم به خوبی وارد این کار بشوم، تمام مدارک فنی و حرفه ای را گرفتم به نظر من اگر کسی بخواهد با قدرت و علم وارد این کار شود نیاز است که در کلاس های فنی و حرفه ای شرکت کند چرا که در غیر این صورت ممکن است چیزی ببافد که غیرقابل استفاده باشد .

این بانوی کارآفرین می افزاید: معتقدم یکی از موفقیت های من آموزش ها و مهارت هایی است که در فن و حرفه ای آموختم و تجربه مرا چندین برابر کرد .

بافندگی نقطه آغاز کار

این مدرس صنایع قالی بافی در خصوص سرمایه اولیه وارد شدن به این کار را بسیار بالا نمی داند و می گوید: ما از 210 هزار تومان شروع کردیم و اکنون سرمایه ما 30 میلیون تومان است اما باید به یک نکته توجه داشت اینکه « ما از کارگری و بافندگی شروع کردیم! اگر یک خانم سرپرست خانوار می خواهد وارد بازار کار شود باید از بافندگی شروع کند و کم کم به مرحله کارفرمایی برسد.

این دانشجوی فرش ادامه می دهد:  ما همین الان هم بانوانی را داریم که مستقل برای خوی می بافند و محصولات شان را برای فروش به ما عرضه می کنند و ما حتی گاهی با توجه به شرایط آن خانواده از گرفتن حق فروش مان خودداری می کنیم تا به اقتصاد آنها کمکی کرده باشیم.

فشار دست واسطه ها بر حلقوم صادرات تولید کنندگان صنایع فرشی ایران

وی در خصوص موانع کار در صنعت فرش و قالی بافی می گوید: « بنده در نمایشگاه های بین المللی دستاوردهای روستاییان که 18 دی برگزار شده بود یک جمله گفتم: « من کار می کنم از 20 هزار تا .. اما حاضرم تمام این کارها را 1 دلار بفروشم! به شرط آنکه خودم صادر کننده باشم نه واسطه» من خواستار اینم که تولید کننده خودش صادر کننده باشد و بازار را از دست واسطه ها را در بیاورید بعد شیرهای نفت را ببندید و با همین کار فرش و صادرات آن ببینید چه اتفاقی می افتد بخدا مملکت ما از هر چیزی بیمه می شود.

محمدحسنی در ادامه با بیان اینکه، اتفاقات ناگواری در صنعت فرش می افتد، می گوید: تکه های فرش کرمان در موزه آمریکا در حراجی 140 میلیون دلار فروخته شد! وقتی ما همچین سرمایه بزرگی داریم چرا استفاده نکنیم؟ اما برای یک مجوز اشتغال خانگی یا وام ساده 4 و 5 میلیونی با درصد سود بالا! دچار مشکلات زیادی هستیم و تنها جایی که از ما حمایت می کند بسیج سازندگی است به نحوی که می توان بگویم 70 یا 80 رصد موفقیتم را مدیون کمک های بسیج سازندگی هستم.

 گفت و گو: منیره غلامی توکلی