مشکلات زنان بیوه؛ از فقر مطلق تا ناامنی روانی

به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج، براساس تعریف جهانی، زن بیوه به زنی گفته می‌شود که یک بار ازدواج کرده و همسر خود را به دلیل فوت، از دست داده و در حال حاضر بدون همسر زندگی می‌کند. آمارها نشان می‌دهند که بیش از 258 میلیون زن بیوه در دنیا زندگی می‌کنند و حدود 584 میلیون کودکان این زنان در دنیا وجود دارند.

بالاترین درصد رشد زنان بیوه در جهان متعلق به خاورمیانه و آفریقای شمالی است
منطقه آسیای غربی و اقیانوسیه با حدود 82 میلیون نفر بالاترین تعداد زنان بیوه در دنیا را دارد. میزان رشد زنان بیوه در بین سال‌های 2010 تا 2015 در دنیا 9 درصد بوده است، اما بالاترین درصد رشد زنان بیوه در جهان متعلق به خاورمیانه و آفریقای شمالی با 24.3 درصد است. دلیل این مسأله هم به برخی تحولات به‌ویژه افزایش درگیری‌های مسلحانه و جنگ‌های داخلی در خاورمیانه برمی‌گردد.

بیش از 1 میلیون زن بیوه در ایران
مطابق اعلام مدیر کل دفتر امور آسیب های اجتماعی وزارت رفاه، بر اساس گزارش‌های بین‌المللی که توسط داده‌های داخلی نیز تأیید می‌شود، ایران در بین 40 کشور با بیش از 1 میلیون زن بیوه بالاترین آمار زنان بیوه را دارد.

دلایل بیوگی زنان در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه
در کشورهای توسعه‌یافته، بیوگی عمدتاً موضوعی مرتبط با زنان سالخورده است، در حالی‌که در کشورهای در حال توسعه، زنان جوان نیز با این موضوع مواجه می‌شوند و حتی در برخی از مناطق، دختران قبل از رسیدن به بلوغ، بیوه شدن را تجربه می‌کنند. موضوعاتی نظیر وقوع مخاصمات مسلحانه و نیز شیوع ویروس ایدز، سبب شده برخی از زنان در سنین جوانی یا میانسالی، با معضل بیوه شدن مواجه شوند.

تنها حدود 10 درصد از زنانی که بیوه می‌شوند مجدداً ازدواج می‌کند
تنها حدود 10 درصد از زنانی که بیوه می‌شوند مجدداً ازدواج می‌کند. 90 درصد باقی‌مانده یا تمایلی به ازدواج ندارند یا شانسی برای ازدواج مجدد آنها وجود ندارد. به‌ویژه زنانی که در سن بالاتری هستند یا فرزند دارند، در بسیاری از مواقع ازدواج نمی‌کنند. زنانی هم که مجرد می‌مانند، با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند.

15 درصد از زنان بیوه در فقر مطلق به سر می‌برند
اولین مشکل زنان بیوه عدم تمکن مالی است. به‌طوری که آمارها نشان می‌دهند در خوش‌بینانه‌ترین حالت حدود 15 درصد از این زنان در جهان در فقر مطلق به‌سر می‌برند. در سال 2015 اعلام شد حدود 38 میلیون نفر از جمعیت زنان بیوه، فقر مطلق را تجربه می‌کنند و در تأمین نیازهای اولیه و اساسی خود ناتوان هستند. اغلب این زنان به دلیل نداشتن مهارت و تخصص مجبورند به کارهای سطح پایین رو بیاورند و همین امر معضلات زیادی را برای آنها به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر، طبق گزارش‌های صندوق جمعیت ملل متحد، بسیاری از زنان بیوه در کشورهای فقیر، در حال توسعه و کمترتوسعه‌یافته، مجبورند برای تأمین معاش خود و فرزندان‌شان، در مشاغل و کارهای جنسی از جمله فحشا اشتغال داشته باشند و همین امر، به‌شدت آنها را آسیب‌پذیر کرده است.

رویه‌های زیان‌بار برای زنان بیوه
گزارش‌های دیگر نشان می‌دهند حدود 81 میلیون زن بیوه در جهان مورد سوءاستفاده فیزیکی، روانی و دزدی اموال قرار می‌گیرند. در بخش دیگری از گزارش صندوق جمعیت ملل متحد به برخی از رویه‌های زیان‌بار برای زنان بیوه در برخی از کشورها اشاره شده است. برای مثال، در برخی از جوامع، زنان بیوه برای مدتی به قبر شوهر خود غل و زنجیر می‌شوند. در برخی دیگر از جوامع، زنان بیوه برای مدتی معین از هرگونه خرید و رفت‌وآمد به بازار برای تأمین مایحتاج خویش منع می‌شوند. جوامعی هم وجود دارند که وضعیت آنها بسیار تأسف‌آورتر است؛ به‌طوری که در صورت فوت شوهر، زن بیوه مورد تعرض جنسی و تجاوز به عنف قرار می‌گیرد. در برخی از کشورها نیز زن بیوه از هرگونه دخل و تصرف مالی و برخورداری از حق مالکیت محروم می‌شود.

مشکلات کودکان زنان بیوه
مشکل دیگر زنان بیوه به نگهداری آنها از فرزندانشان برمی‌گردد. همان‌طور که اشاره شد بیش از 585 میلیون کودک زنان بیوه در دنیا زندگی می‌کنند که تعداد این کودکان بین سال‌های 2010 تا 2015 با رشد 6 درصدی روبه‌رو بوده است. این کودکان به دلیل فقدان حمایت پدر و فقر مادران خود با مشکلات متعددی مواجه هستند. یک و نیم میلیون کودکی که فرزندان زنان بیوه هستند، قبل از 5 سالگی از دنیا می‌روند. میلیون‌ها کودک دیگر نیز با مسایلی مانند ازدواج در کودکی، بی‌سوادی، ترک مدرسه، کار اجباری، قاچاق انسان، سوءتغذیه، بی خانمانی، تن‌فروشی و تجاوز روبه‌رو می‌شوند.

ناامنی مضاعف زنان بیوه باعث می‌شود بیوگی خود را پنهان کنند
مشکل دیگر زنان بیوه، نگاه‌های آزاردهنده اجتماعی و بدرفتاری‌هایی است که نسبت به آنها اعمال می‌شود. دکتر علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این خصوص به مطالعه‌ای ناتمام که در سال 91 در رابطه با میزان امنیت زنان در محیط‌های کاری از منظر جامعه‌شناسی و فرهنگ سازمانی انجام داده اشاره می‌کند و می‌‌گوید: داده‌های اولیه حاصل از مصاحبه‌های صورت‌گرفته نشان می‌داد این گروه از زنان در متن اجتماع ایران از ناامنی مضاعف برخوردارند. نوع نگاه به زنان بیوه از سوی برخی مردان در بسیاری موارد حالت غیراخلاقی و سوءاستفاده‌گرایانه دارد. متأسفانه برخوردهای این‌چنینی بر رنج این زنان افزوده و زندگی نگران‌کننده‌ای را برای آنان فراهم ساخته است؛ به‌گونه‌ای که زنان بیوه در جامعه ایران در بسیاری موارد ناگزیرند مسأله بیوگی خود را پنهان کنند.

روزبه کردونی، مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز به نتایج تحقیقی در این زمینه که در کشورهای مختلف انجام شده، اشاره می‌کند. براساس این تحقیق، در کشورهای مورد مطالعه به‌طور میانگین 16 درصد از زنان بیوه اعلام کرده‌اند که در مقایسه با سایر زنان بسیار زیاد مورد بدرفتاری قرار می‌گیرند. این میزان در برخی کشورها نظیر ترکیه، کره جنوبی و نیجریه به ترتیب 52 ، 30 و 25 درصد اعلام شده است. این در حالی است که این ارزیابی در ایران در حدود 14 درصد است که درواقع میزان کمتری از میانگین جهانی را نشان می‌دهد.

(در همین زمینه: عدم تمکن مالی؛ عمده ترین مشکل زنان بیوه/ حضور زنان بیوه در جامعه باید به گونه ای باشد که نگاه های نامناسب به آنها را از بین ببرد)

استمرار نقض حقوق زنان بیوه با وجود قوانین حمایتی در جهان
در کشورهای مختلف در رابطه با زنان بیوه، قوانین حمایتی متعددی وضع شده است اما با وجود این قوانین، مشکلات زنان بیوه همچنان پابرجاست. بنا به گزارش صندوق جمعیت ملل متحد، به‌رغم آن‌که در حال حاضر در بسیاری از کشورها، به‌ویژه کشورهای آفریقایی، قوانین حمایتی در رابطه با بیوگان به تصویب رسیده است، اما در عمل و در رویه، شاهد آن هستیم که حقوق و آزادی‌های زنان بیوه به‌رسمیت شناخته نمی‌شوند و آنها در جوامع مختلف، قربانی نقض حقوق مختلف واقع می‌شوند.

بر طبق گزارش‌های منتشره توسط دیده‌بان زنان نیز در تعدادی از کشورهای آفریقایی از جمله اینوگا، اِدو و اویو قوانینی در خصوص ممنوعیت نقض حقوق بشر و آزادی‌های زنان بیوه به تصویب رسیده است. با این وجود، در دهه گذشته همچنان ارتکاب نقض حقوق زنان بیوه استمرار داشته است.

(در همین زمینه: زنان بیوه؛ رنج‌کشندگان فراموش‌شده‌ ناپیدا)

(در همین زمینه: حقوق زنان بیوه را به رسمیت بشناسیم)

تدوین سیاست‌های حمایتی برای زنان بیوه در دستورکار شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی
در کشور ما به تازگی مسؤولان این حوزه، مسأله زنان بیوه را مورد توجه قرار داده‌اند. علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز گذشته اعلام کرد که ما به خصوص در شهرهای بزرگ به قوانین، مقررات و فرهنگ حمایت‌گرایانه همراه با احترام ‌برای این زنان نیازمندیم. زندگی راحت و امن در متن جامعه از مسائلی است که علاوه بر فقر و نیاز به شغل برای این زنان ضروری است. ارایه خدمات مشاوره برای مدیریت خانواده به صورت تک‌ والدینی و برنامه‌ریزی برای افزایش ضریب امنیت این زنان از اهمیت بسیار برخوردار است‌. به این منظور بررسی مشکلات این قشر از جامعه و تدوین سیاست‌های حمایتی رفاهی کارآمد و همه‌جانبه نگر در دستور کار جلسات آتی شورای عالی رفاه و تأمین اجتماعی قرار دارد.

روزبه کردونی، مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز خبر داد که با دستور ربیعی به‌زودی گزارشی تفصیلی از وضعیت زنان بیوه در ایران و در مقایسه با سایر کشورها توسط دبیرخانه شورای عالی رفاه منتشر می‌شود و بررسی مشکلات این قشر از جامعه و تدوین سیاست‌های حمایتی رفاهی کارآمد و همه‌جانبه‌نگر برای آنان در دستور کار جلسات آتی شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی قرار خواهد گرفت.

به گزارش مهر خانه، عطف توجه به این قشر از زنان در کشور، حلقه مفقوده‌ای در برنامه‌ریزی‌های اجتماعی تاکنون بوده، که با توجه به برنامه جدید وزارت رفاه و حبرهای تازه‌ای که وزیر رفاه درین زمینه اعلام داشته، می‌توان امیدوار بود زنان بیوه جایی در برنامه‌ریزی‌های اجتماعی به خود اختصاص دهند. هرچند با توجه به سابقه طرح‌های اجتماعی که اغلب قربانی اطاله بررسی کارشناسی و بعد هم موازی‌کاری در اجرا می‌شوند، باید دید این سیاست‌ها چگونه تدوین شده و به اجرا در خواهند آمد.