فضای مجازی و بحران هویت/اعتیاد اینترنتی؛ عوارض و پیامدها

سواد رسانه ای دیجیتال ، افزایش اطلاعات پیرامون حوزه های مختلف ، استفاده از فیلم های آموزشی ، آموزش صحیح ارتباط با دیگران  و راه اندازی کسب و کارهای اینترنتی ، از جمله موارد مثبتی است که تعدادی از کاربران را به استفاده از   فناوری اطلاعات و ارتباطات سوق می دهد .

هرچند فواید وسایل ارتباطی جدید بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما خطرات بزرگی همچون دگرگونی هنجارهای اجتماعی ، تزلزل در هویت و شخصیت  بسیاری از جوانان ، شیوع رفتارهای نابهنجار و اختلالات روانی ناشی از اعتیاد به استفاده از شبکه های مخرب اینترنتی زائیده ی همین شبکه های اجتماعی است که ضرورت توجه به آسیب های آن و جلوگیری از تاثیرات منفی آن جهت حفظ سلامت روحی و روانی استفاده کنندگان را دو چندان می کند .

** ظهور انقلاب الکترونیک:

در سال ۱۹۸۰ که فناوری آنالوگ به سوی فناوری دیجیتال حرکت کرد ، انقلابی در زمینه ی فناوری ظهور کرد که به نام انقلاب الکترونیک مشهور شد . در آن  زمان ، صرفاً سازمان های بزرگ و مراکز دولتی از سیستم های کامپیوتری بزرگ موسوم به mainframe استفاده می کردند که هر کدام از آنها اطلاعات خاصی را ذخیره و در صورت نیاز ، با یکدیگر ارتباط  برقرار می کردند تا سرانجام درسال 1961 میلادی در دو ایالت توسط 4 سیستم رایانه ای ارتباطی موفقیت آمیز برقرار شد و با اضافه کردن واژه " نت " به طرح اولیه، نام آرپانت (arpanet) برای آن منظور و فعالیت آن آغاز به کار کرد .

در اوایل دهه 70 در ایران ، تعداد اندکی از دانشگاه های کشور از جمله دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه گیلان از طریق پروتكل uucp به اینترنت مجهز شدند و در سال 1372 مركز تحقیقات فیزیك نظری و ریاضیات ، به عنوان تنها نهاد ثبت اسامی قلمروir  در ایران به رسمیت شناخته شد و بعد از آن کشور ایران رسماً به شبکه جهانی اینترنت پیوست.

**اعتیاد اینترنتی عوارض و پیامدها :

اختلال جدیدی که در طی سالهای اخیر بسیاری از جوانان به آن مبتلا شده اند پدیده ای به نام اعتیاد اینترنتی است که نشان از وابستگی افراطی کاربران به اینترنت بوده و  به گفته بسیاری از محققان و کارشناسان ، جوانان و نوجوانان مبتلا به این عارضه ، در طول زمان دچار تغییرات ساختاری در قشر خاکستری مغز شده و  این مشکل باعث اختلالاتی در کیفیت یادگیری و تمرکز آنها خواهد شد.

 تغییر سبک زندگی به منظور صرف زمان بیشتر در اینترنت ، کاهش روابط اجتماعی، اضطراب ، احساس تنهایی ، بی توجهی به سلامت جسمانی ، پرخاشگری ، افسردگی ، ازهم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی ، کاهش اعتماد به نفس ، اجتناب از فعالیت های مهم زندگی ، تغییر روحیه و خلق‌وخو ، نادیده گرفتن خانواده و دوستان ، مشکلات مالی ناشی از هزینه های اینترنت ، افت شدیدتحصیلی ، احساس بی کفایتی و بروز بسیاری از مشکلات روحی و روانی در زمره اعتیاد به اینترنت قرار گرفته و در صورت عدم درمان این دسته از افراد ، ممکن است مشکلات جبران ناپذیری برای مبتلایان  اعتیاد اینترنتی حاصل شود.

اما می توان با اقداماتی چون تعیین حد و مرز برای فرد درگیر شده با این پدیده ،  استفاده بهینه و هدفمند از اینترنت ، گنجاندن  زمان ارتباط با دوستان و خانواده ، تعیین زمانی برای مطالعه در روز ، مدیریت زمان و اصلاح الگوی مصرف ، اشتغال به کارهای شخصی ، توجه به مسئولیتهای مربوط به دوستان، خانواده و کار و توجه به علایق شخصی  می توان زمینه را پیشگیری و کاهش مشکلات اعتیاد به اینترنت فراهم کرد و سلامت جسمانی و روانی افراد را ارتقاء بخشید .

**فضای مجازی و بحران هویت:

یکی از مهم ترین مسائلی که در سال­های اخیر مورد توجه مسئولان بوده مسئله بحران هویت است که اهمیت این بحران در ایران ، ناشی از عوامل بحران­زای فرایندهای ارتباط دیجیتالی و الکترونیک است. چرا که بنا بر استدلال " ریچارد بارتل " فضای مجازی برای مردم آیینه‌ای  را فراهم کرده که هر چه فرد تصویر خود را در آن با خود واقعی یا ایده‌آلش مانوس تر بیابد ، بیشتر راغب ارتباط با آن می شود  .

دو جهانه شدن فضای کنونی منجر به ظهور صنعت ارتباطات ، فضای مجازی و  شبکه های اجتماعی سایبری شد و عامل اصلی بروز بحران هویت در جوامع فعلی را به خود اختصاص داد . اینترنت و شبکه‌های اجتماعی از آزادترین محیط هایی هستند که از زمان آغاز فعالیت تا کنون تضعیف منابع هویت­ ساز سنتی و معمول در جوامع مختلف را در پی داشته و کارکرد آنها را با دشواری رو به­رو کرده است .

اما این بحران فقط به کشورهای جهان سوم و درحال توسعه محدود نیست و امروزه در جهان هیچ جامعه­ای نمی­تواند این ادعا را داشته باشد که از تأثیرات ناشی از این بحران در امان خواهد بود.

ایران نیز به نوعی با بحران هویت مواجه‏ است چرا که فضای مجازی نوعی از بحران هویت را در بسیاری از جوانان به وجود آورده که سبب شکل گیری  زمینه های فردی ناهمگونی هویتی شده  و به نحوی تعادل اجتماعی را متأثر و  باعث تغییرات اساسی در نهادهای هویت ساز شده است.

**آسیب های  ناشی از فضای مجازی :

-تبلیغات ضد دینی و القای شبهات

-نقض حریم خصوصی افراد

-انزوا و دور ماندن از محیط های واقعی اجتماع

-اعتیاد به شبکه ها و آسیب های سیاسی و روانی

- فراهم کردن زمینه بروز ارتباطات و رفتارهای غیر اخلاقی در بعد اجتماعی

-شکل گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار

- هک شدن حساب کاربری و سواستفاده از اطلاعات شخصی

-اختلالات روحی و روانی ناشی از اعتیاد به اینترنت و شبکه های اجتماعی

** راهکار های کاهش آسیب های اجتماعی در نوجوانان و جوانان :

-قانونمند کردن مقابله با جرایم سایبر

-آموزش به دانش آموزان از طریق مدارس و رسانه های ارتباط جمعی

-مقابله با ایجاد و نشر شایعه های برانداز

-فاصله گرفتن از مطالعه کتب درسی و سایر کتاب های آموزنده

-مراقبت و کنترل والدین، اولیای مدرسه و دوستان و همسالان

- توسعه شبکه های اجتماعی مجازی بومی و آموزش و آگاه سازی خانواده ها

** بیماری ها و اختلالات جسمی ناشی از استفاده بی رویه از فضای مجازی :

-بروز عارضه های چشمی

-مشکلات کمر و آرتروز گردن بدلیل نشستن های  نادرست پشت رایانه  و عدم ورزش و تحرک

-افسردگی

-استفاده بی رویه از فست فوت های تبلیغی شبکه های مجازی و بروز مشکلات گوارشی

**نتیجه گیری :

خواسته یا ناخواسته در جامعه کنونی تحولات عظیم الکترونیکی به سرعت در حال حرکت به سمت جامعه شبکه ای است . اینترنت و فضای مجازی به رسانه‌ ای قدرتمند تبدیل شده و مهم‌ترین نقش تحولات زندگی مدرن  انسان‌ها  به فعالیت شبکه های سایبری اختصاص یافته است.

 فضای سایبری و شبکه ‌های اجتماعی بستری را فراهم کرده اند که اگر به درستی از آن استفاده نشود ، سلامت و بهداشت روان افراد به خطر می افتد و اختلالات بسیاری در کمین استفاده کنندگان از این شبکه های اجتماعی هستند .

 نقص حریم خصوصی ، تغییر هویت ، انزواطلبی ، تغییر سبک زندگی ، گسترش و تولید ناهنجاری اخلاقی، ترویج بی دینی و  اعتیاد مجازی از پیامدهای استفاده نابجا ، از فضای مجازی است  که پیش گیری از آن در تحکیم بنیان خانواده ها  و کاهش آسیب های آن بسیار اهمیت دارد.

دسترسی آسان همراه با سرعت بالای انتشار اخبار در فضای سایبری ، باعث شده تا نگرش سنتی نتواند پاسخگوی نیاز جامعه باشد و فرصتی برای تاثیرگذاری اهداف فرهنگی و تبلیغی مخرب  ، فراهم نماید .

در پایان می توان گفت "سواد رسانه ای " یا به عبارتی ساده تر، شناخت بیشتر و عمیق تر این فضا ، درجهت ارتقای بینش مخاطبان بیش از پیش ضرورت دارد تا ضمن شناخت فرصت ها ، به مقابله با تهدیدات شبکه های مجازی بپردازیم.