به گزارش خبرگزاری بسیج از اردبیل ، اساس تمامی برنامه‌ریزی‌ها در یک جامعه حول محور جمعیت می‌چرخد. ترکیب جمعیت است که تعیین کننده بسیاری از ویژگی‌های یک جامعه بوده و حتی می‌تواند پیرامون سلامت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مدنی آن تکلیف تحلیل گران را روشن کند.
اما در سال‌های اخیر دلایل مختلفی موجب کاهش فرزندآوری و کاهش جمعیت در ایران و بالتبع آن در استان اردبیل شده است. بررسی این دلایل نشان می‌دهد که اشتباه در برنامه‌ریزی‌های یک تا ۲ دهه اخیر امروز نتایج خود را نشان می‌دهد و تاوان آن تا یک تا ۲ دهه آینده نیز مشاهده خواهد شد.
تا جایی که کارشناسان اصطلاحاتی از جمله پیر شدن جمعیت، ناتوانی در جایگزینی جمعیت، کاهش جمعیت و مواردی از این دست را به مانند زنگ هشداری مطرح کنند.
پایش میدانی استان اردبیل و نظرات نهادهای اجرایی نشان می‌دهد، اردبیل مبرا از این معضل بزرگ نیست و این در حالی نگران کننده است که عوامل بروز و ظهور این آسیب نه مدیریت می‌شود و نه برنامه‌های مقطعی و مسکن‌های موقت توانسته مردم را با خود همراه سازد.
کاهش فرزندآوری در اردبیل نتیجه کاهش ازدواج است
یک کارشناس علوم اجتماعی معتقد است، کاهش جمعیت و میل به تک فرزندی از دهه ۷۰ در ایران آغاز شده و هم‌اکنون به اوج نمودارهای خود رسیده است تا جایی که به ازای هر زن در سن باروری تعداد فرزندان کمتر از ۲ مورد به ثبت رسیده است.
مینا میرقاسمی متذکر شد: بالا رفتن سن ازدواج، افزایش سطح تحصیلات زنان، اشتغال زنان و میل به رفاه بیشتر در بین خانواده‌ها موجب شده تا در مجموع ازدواج و فرزندآوری هر ۲ با کاهش مواجه شود.
وی اضافه کرد: این موضوع بسیاری از خویشاوندی‌های نسبی را در آینده خدشه‌دار خواهد کرد و نیاز به خویشاوند در آینده احتمالاً با تغییر قابل توجه نسبت به وضعیت کنونی مواجه خواهد شد.
این معضل از سوی مسئولان نیز مورد تأیید است، چنانچه رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در خصوص آخرین وضعیت فرزندآوری در این استان تصریح کرد: به‌دلیل کاهش میزان ازدواج، تولد در حال نزول است.
شهرام حبیب‌زاده تصریح کرد: بی‌شک تعداد ازدواج می‌تواند تعیین کننده فرزندآوری باشد و در وضعیتی که به‌دلایل مختلف ازدواج کاهش یافته، فرزندآوری نیز با کاهش همراه است.
در عین حال معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اردبیل نیز با تأیید این اظهارات، تاکید کرد: فرزندآوری در اردبیل ۱.۹ درصد است به این معنی که در حال حاضر به‌طور میانگین هر زن ۱.۹ فرزند به دنیا می‌آورد.
فریبرز دهقان با تاکید به اینکه برای جایگزینی جمعیت و ثابت بودن جمعیت فرزندآوری باید حداقل ۲.۱ درصد باشد، اضافه کرد: هر چند اردبیل وضعیتی مشابه میانگین کشوری دارد و میانگین کشوری به میزان یک دهم پایین‌تر است، اما یکی از دلایل کاهش فرزندآوری، کاهش ازدواج است.
وی افزود: متأسفانه این روند موجب شده تا در ۲۵ سال آینده پیری کشور و استان ما را تهدید کند و در حالی که هم‌اکنون ۶ درصد جمعیت بالای ۶۰ سال است، در ۲۵ سال آینده این میزان به بیش از ۲۵ درصد برسد.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اردبیل تاکید کرد: این معضل در حالی است که به عنوان مثال در اردبیل و در سال ۵۵، فرزندآوری ۷.۵ درصد بود.
کاهش علاقه پسران به ازدواج در اردبیل
از جمله دلایل کاهش ازدواج به تعبیر کارشناسان، مشکلات اقتصادی است و از سویی تغییر سبک زندگی، رواج ازدواج‌های نامتعارف و افزایش توقعات زوجین از یکدیگر موجب شده تا به تعبیر مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری اردبیل، ازدواج در اردبیل کاهش یابد.
فریبا محمدلو با انتقاد از رواج تجملات در جامعه، گفت: افزایش توقعات از جمله دلایلی است که علاقه پسران به ازدواج را کاهش داده و از سویی زمانی‌که این تمایل کاهش یافت، دختران هم قادر به ازدواج نیستند، چراکه در فرهنگ ما این پسران هستند که برای ازدواج پیش‌قدم می‌شوند.
وی افزود: از سویی با افزایش تحصیلات دختران، سن ازدواج بالا رفته و تمایل به فرزندآوری چنین زوج‌هایی با کاهش همراه است تا جایی که بخشی از زوج‌ها نیز حاضر به فرزندآوری نیستند.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری اردبیل با تاکید به اینکه مشکلات اقتصادی، بیکاری و ناباروری نیز از دلایل دیگر کاهش ازدواج در اردبیل است، متذکر شد: در مجموع با کاهش ازدواج، موالید نیز کاهش یافته است.
به اعتقاد یکی از روان شناسان استان اردبیل، اغلب جوانان مجرد شاید علاقه‌مند به فرزندآوری باشند، اما از ازدواج و فرزندآوری هراس دارند.
فاطمه خلیلی تصریح کرد: بسیاری از دختران مجرد آرزوی داشتن فرزند را دارند و حس مادری در وجود آن‌ها دیده می‌شود، اما به‌دلایل مختلف در عمل از ازدواج و فرزندآوری واهمه دارند.
وی با بیان اینکه سن ازدواج با افزایش همراه است، اضافه کرد: چه در پسران و چه در دختران ازدواج سالم به یک دغدغه جدی تبدیل شده و بررسی‌ها نشان می‌دهد تعداد قابل توجهی از جوانان دچار وسواس در انتخاب زوج هستند و به تبع این وسواس موجب می‌شود که به مرور زمان آمادگی روحی و عاطفی خود را برای داشتن فرزند از دست بدهند.
خلیلی با تاکید به اینکه مشکلات اقتصادی و وسواس‌های تربیتی والدین نیز موجب می‌شود تا به یک یا نهایت ۲ فرزند اکتفا کنند، افزود: در خود اردبیل شاهد افزایش تک فرزندی و یا همسران بدون فرزند هستیم.
کاهش احساس مسئولیت یا مسئولیت پذیری در بین زوج‌های جوان
در کنار معضلات ریشه‌دار ذکر شده، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری اردبیل معتقد است یکی از دلایلی که کمتر در آمارها به آن توجه می‌شود، احساس مسئولیت زوجین نسبت به یکدیگر و نسبت به مقوله فرزندآوری است.
وی افزود: متأسفانه با کاهش احساس مسئولیت برخی روابط و ازدواج‌های نامتعارف شکل می‌گیرد که هر چند در اردبیل کم‌رنگ است و فرهنگ و عرف این استان مانع از عرض اندام آن می‌شود، اما نمی‌توان این مهم را انکار کرد.
این اظهارات در پایش‌های میدانی نیز تأیید می‌شود. نظرات دختران و پسران جوان در اردبیل نشان می‌دهد نوعی گم گشتگی و فقدان تعهد رو به افزایش است و بسیاری از دختران و پسران در آستانه ازدواج، ترجیح می‌دهند مسئولیت فرد دیگری را عهده‌دار نشوند و یا عدم مسئولیت‌پذیری یکی از طرفین مانع از ازدواج یا مانع از فرزندآوری می‌شود.
یکی از شهروندان در این خصوص گفت: به سختی جوانان در سن ازدواج کار و درآمد مناسب دارند و وقتی افراد قادر به تأمین خود نیستند، چرا باید مسئولیت فرد دیگری را عهده دار شوند.
نادری تاکید کرد: امروز توقع و نیاز کودکان به مراتب افزایش یافته و زوجی که می‌خواهد صاحب فرزند شود باید قادر به تأمین نیازمندی‌های فرزند خود باشد در غیر این صورت در حق او کوتاهی کرده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا سختی ازدواج موجب گرایش به روابط نامتعارف شده است، افزود: بدون شک وقتی زمینه ازدواج سالم فراهم نیست، برخی افراد وارد روابط ناسالم می‌شوند.
جهیزیه و وام، مسکن دولت برای تشویق به ازدواج
در اردیبهشت ماه سال ۹۳ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی رهبر معظم انقلاب اعلام و تاکید شد که «با عنایت به اهمیّت مقوله جمعیّت در اقتدار ملی؛ و با توجه به پویندگی، بالندگی و جوانی جمعیت کنونی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز؛ و در راستای جبران کاهش نرخ رشد جمعیّت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، سیاست‌های کلی جمعیّت ابلاغ می‌شود. با در نظر داشتن نقش ایجابی عامل جمعیّت در پیشرفت کشور، لازم است برنامه‌ریزی‌های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاست‌های جمعیّتی انجام بگیرد؛ همچنین ضروری است با هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاه‌های ذی‌ربط در این زمینه، اقدامات لازم با دقت، سرعت و قوّت صورت بگیرد و نتایج رصد مستمر اجرای سیاست‌ها گزارش شود.»
۶ سال زمان سپری شده و نهادهای اجرایی به جای برنامه‌ریزی اساسی در باتلاق ترویج ازدواج و تلاش برای افزایش فرزندآوری به مسکن‌های فاقد خروجی بسنده کرده‌اند.
به‌طوری که حداقل در نیم دهه اخیر اقدامات صورت گرفته خروجی خود را نشان نداده است.
سرپرست دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل معتقد است، برای افزایش فرزندآوری باید از چند جبهه ورود کرد؛ از جمله حمایت زوج‌های نابارور.
حبیب‌زاده تاکید کرد: اعطای تسهیلات ازدواج برای زوج‌های جوان و بهبود اشتغال در سال جهش تولید تا خود مشوق ازدواج جوانان شود.
وی با بیان اینکه دولت می‌تواند حداقل برای کارمندان خود مشوق‌هایی در حقوق پرداختی پیش‌بینی کند و برای هر فرزند مازاد حقوق به عنوان مثال یک میلیون در ماه پیش بینی کند، اضافه کرد: تمامی این اقدامات می‌تواند مشکل کاهش فرزندآوری و کاهش ازدواج را ترمیم کند.
در عین حال مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری که در جلسات مکرر طی سال‌های اخیر موضوع فرزندآوری را ارزیابی کرده است، معتقد است اقدامات باید اساسی باشد و اساسی‌ترین اقدام اشتغال جوانان است.
محمدلو با تاکید به اینکه در حال حاضر با تأمین جهیزیه، فرهنگ‌سازی ازدواج آسان، پرداخت تسهیلات و استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها، روحانیت و مشاوران تلاش می‌شود تا ازدواج‌ها تسهیل شود، متذکر شد: با این وجود این اقدامات مقطعی است و باید کاری کنیم تا جوان به‌راحتی ازدواج کند که مقدمه آن اشتغال است.
وی افزود: از سویی باید با فرهنگ‌سازی سن ازدواج متعادل سازی شود تا شاهد ازدواج‌های زودهنگام و کودک همسری از یک‌سو و ازدواج در سنین بالا از سوی دیگر نباشیم.
کارشناس علوم اجتماعی نیز به ضرورت رفع مشکلات اقتصادی و موانع ازدواج تاکید دارد و می‌گوید: رفع مشکلات اقتصادی، افزایش امید به آینده و ایجاد تمهیداتی برای ازدواج آسان می‌تواند خود زمینه ازدواج و در ادامه فرزندآوری را تسهیل کند.
این تأکیدات به‌جا که نشان می‌دهد کارشناسان هم به عمق فاجعه کاهش جمعیت و عوارض آن پی برده‌اند، قرار است توسط کدام نهاد اجرایی و کدام مقام مسئول در استان عملیاتی شود؟
انرژی نهادهای اجرایی بر روی برنامه‌های مقطعی و شوهای حمایتی محدود شده و جمعیت اردبیل رو به پیری می‌رود.
گزارش از ونوس بهنود
