به گزارش خبرگزاری بسیج از اردبیل ، آیه حکومت مستضعفین (قصص:۵) به پیشوایی و حکومت مستضعفان بر زمین و جانشینی آنان به‌جای حکومت مستکبران اشاره دارد. ظاهر آیه درباره تقابل حضرت موسی(ع) و بنی‌اسرائیل با فرعون بوده؛ اما باطن آیه در مورد اهل‌بیت پیامبر(ص) و دشمنانشان دانسته شده است. در تأویل آیه، روایات فراوانی نقل شده که مستضعفان مورد نظر آیه را امامان معصوم و در نهایت امام مهدی(عج) عنوان کرده‌اند.
آیه حکومت مستضعفین را یک قانون کلی و مستمر در طول تاریخ دانسته‌اند و داستان بنی‌اسرائیل و فرعون و همچنین حکومت پیامبر اسلام(ص) و غلبه او بر کافران، از مصادیق این قانون کلی در تاریخ قلمداد شده است. عالمان و مفسران شیعه با تکیه بر روایات مصداق نهایی آیه را حکومت حضرت مهدی(عج) در آخرالزمان دانسته‌اند.
معرفی، متن و ترجمه آیه حکومت مستضعفین
آیه پنجم سوره قصص، آیه حکومت مستضعفین نامیده شده است. خدا در این آیه از برتری اراده و مشیت خود و همچنین منت نهادن بر مستضعفان سخن گفته و آنها را پیشوا و وارثان زمین و جانشینان حکومت جباران معرفی می‌کند و حکومت نهایی را از آن مستضعفان دانسته است.
برخی معتقدند که این اراده خداوند حتما به وقوع خواهد پیوست و هیچ مانعی نمی‌تواند سد راه آن شود.
آیه پنجم سوره قصص درباره داستان بنی‌اسرائیل و فرعون است. خدا در این آیه با اشاره به اراده فرعون مبنی بر نابودی بنی‌اسرائیل و برقراری حکومت دائمی مستکبران، از اراده خود مبنی بر سپردن حکومت به مستضعفان خبر می‌دهد.
منظور از مستضعف در آیه کسانی هستند که از جانب ظالمان به ضعف کشانده شده‌اند؛ ولی خود در این امر نقشی ندارند و پیوسته در تلاشند تا از بند ظالمان رها شوند.
دلیل موفقیت بنی‌اسرائیل و تبدیل آنان به وارثان حکومت فرعونیان، بسیج نیروها و انتخاب رهبری حضرت موسی(ع) دانسته شده است.
تأویل آیه
برخی از مفسران ظاهر آیه را در مورد تقابل حضرت موسی(ع) و فرعون می‌دانند؛ اما باطن آن را در مورد اهل‌بیت پیامبر(ص) و دشمنانشان دانسته‌اند؛ به عبارتی دیگر مخاطب آیه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) دانسته شده و خداوند در این آیه برای تحقق وعده الهی، حضرت موسی و بنی‌اسرائیل را به‌عنوان مثال ذکر کرده و فرعونیان را کنایه از کسانی دانسته که حق اهل‌بیت را غصب کردند.
برخی از مفسران شیعه، برداشت ظاهری عده‌ای از مفسران اهل‌سنت که نزول آیه را تنها درباره حضرت موسی(ع)، فرعون و حکومت بنی‌اسرائیل می‌دانند، به دلایل مختلفی رد کرده و این نظر را مخالف نص و ظاهر آیه دانسته‌اند؛ زیرا منظور از حکومت در آیه، حکومت بر تمام زمین است و در هیچ زمانی بنی‌اسرائیل بر کل زمین حکومت نکرده‌اند.
مصادیق مستضعفان در روایات
در تفسیر آیه حکومت مستضعفان، روایات فراوانی از ائمه(ع) نقل شده است.
در برخی روایات مستضعفان مورد نظر آیه، بنی‌هاشم، ائمه(ع) یا اهل‌بیت پیامبر(ص) و پیروانشان و آخرین آنها حضرت مهدی(عج) دانسته شده است؛ همانطور که در روایاتی دیگر، به نام برخی از ائمه اشاره شده و امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و حتی امام صادق(ع) را مصداق مستضعف در آیه قلمداد کرده و در مقابل، دشمنان آنها را به منزله فرعون و پیروانشان معرفی کرده‌اند.
در روایتی پیامبر(ص) با اشاره به مظلومیت خاندانش یعنی امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) امام حسین(ع) و نه نفر از فرزندان امام حسین(ع)، تأویل آیه را در مورد خود و اهل‌بیتش دانسته است.
امام علی(ع) در تمثیلی که در نهج البلاغه نیز ذکر شده، دنیا را پس از چموشی و سرکشی از آنِ اهل‌بیت(ع) معرفی می‌کند، همانند شتری که از دادن شیر به صاحب خود خودداری می‌کند تا شیرش را برای فرزندش نگه دارد. امام در ادامه به این آیه اشاره می‌کند.
در روایتی آمده است که حضرت مهدی(عج) نیز در زمان کودکی در روز هفتم ولادت وقتی با امر پدرش زبان به سخن گشود و شهادت به توحید داد و بر پیامبر و پدرانش درود فرستاد آنگاه این آیه را تلاوت کرد.
برخی محققان مستضعف را دارای تقسیماتی دانسته‌اند؛ مستضعف فکری و اعتقادی و مستضعف عملی. مستضعف فکری کسی است که به سبب عواملی از تشخیص حق از باطل محروم است و خودش دراین زمینه تقصیری ندارد. مستضعف عملی یعنی کسی که حق را از باطل تشخیص داده اما از ناحیه حاکمان ستمگر آن چنان در مضیقه و فشار است که توانایی انجام هیچ کاری را ندارد. روایاتی که امامان(ع) را از مستضعفان برشمرده است منظور قسم دوم است.
سنت الهی در تاریخ
به گفته صادقی تهرانی و مکارم شیرازی از مفسران شیعه قرن چهاردهم، این آیه به صورت یک قانون کلی و مستمر در طول تاریخ و برای همه زمان‌ها و همه اقوام و جمعیت‌ها است؛ بنابراین بشارتی برای تمامی انسان‌های آزاده در مورد پیروزی حق بر باطل و ایمان بر کفر دانسته شده است.
محمدجواد مغنیه نیز این قانون الهی(یعنی برخورداری از عزت، حریت، پیروزی و غلبه) را در صورت صبر و جهاد در راه خدا، برای همه امت‌ها قابل صدق می‌داند که تنها برای بنی‌اسرائیل نخواهد بود؛ همان گونه که بیمار با خوردن داروی شفابخش درمان می‌شود مؤمن باشد یا کافر، زیرا خداوند برای همگان است و تنها برای بنی اسرائيل نیست. چنانکه حکومت بنی‌اسرائیل و زوال حکومت فرعونیان، نمونه‌ای از تحقق مشیت الهی مبنی بر برتری و پیشوایی مستضعفان بوده است. حکومت پیامبر اسلام(ص) و غلبه بر قدرت‌های ستمگر دنیا به همراه یاران مستضعفش، نمونه دیگر از تحقق وعده خداوند دانسته شده است. عده‌ای معتقدند که این سنت الهی به صورت کامل محقق نشده و تنها با ظهور امام مهدی(عج) حاصل می‌شود.
برخی از مفسران نیز با تکیه بر روایات اهل‌بیت(ع) نمونه کامل‌تر و گسترده‌تر مشیت الهی را ظهور حکومت حضرت مهدی(عج) در تمام کره زمین دانسته و این آیه را از جمله آیات واضح و روشن در ظهور چنین حکومتی می‌دانند.. در برخی از روایات، مصداق نهایی حکومت مستضعفان را حکومت حضرت مهدی(عج) عنوان کرده‌اند که بعد از زحمات و تحمل فشارهای گوناگون به قدرت رسیده و دشمنان را ذلیل و خوار می‌کنند.
علت نزول آیه
برخی از مفسران شیعه معتقدند دلیل نزول آیه حکومت مستضعفین، تسلی دادن به پیامبر(ص) در مورد ظلم و ستمی است که بعد از او به اهل‌بیتش صورت می‌گیرد و خداوند آنها را پس از تحمل تمام سختی‌ها، حاکم و خلیفه بر روی زمین خواهد کرد و حتی عده‌ای با اختصاص پیشوایی به ائمه(ع)، قائل به رجعت ایشان به دنیا به همراه دشمنانشان شده و این موضوع زمینه را برای انتقام فراهم می‌کند.
