به گزارش خبرنگار بسیج، استان اردبیل با وجود بیش از ۱۱۰ رشته انواع چشمه‌های آب معدنی گرم و سرد که بیشتر آنها در شهرهای سرعین، مشگین‌شهر، نیر و کوثر قرار دارد به عنوان سرزمین چشمه‌های بهشتی به یکی از مقصدهای اصلی در حوزه گردشگری تبدیل شده است.
این چشمه‌های معدنی در دامنه کوه سبلان ظرفیتی بسیار بزرگ‌تر را در خود جای داده‌اند و در واقع یکی از منبع‌های تجدیدپذیر تولید انرژی پاک در جهان به شمار می‌روند که نام آن کمتر به گوشمان خورده است؛ منابع عظیم گرما، حرارت و بخار یا ژئوترمال (زمین‌گرمایی).
انرژی زمین گرمایی چیست؟
انرژی ناشی از گرمای انباشته در لایه‌های مختلف زمین که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم از گازهای طبیعی، بخار و آب‌گرم حاوی مواد شیمیایی به دست می‌آید، انرژی زمین‌گرمایی (ژئوترمال) نامیده می‌شود که در تولید انرژی برق، سیستم‌های مرکزی گرمازا و سرمازا، تولید مواد معدنی و شیمیایی مانند دی‌اکسید کربن، کود حیوانی، لیتیوم، آب سنگین و هیدروژن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ستون‌های پرقدرت بخاری که از ژرفای زمین به بیرون فوران می‌کنند، بدون ایجاد آلودگی و تحمیل هزینه‌های جانبی می‌توانند در گستره قابل توجهی گرمایش و انرژی الکتریکی مورد نیاز بخش‌های خانگی و صنعت را به راحتی فراهم کرده و زمینه ساز تنوع بخشی به سبد انرژی در کشور باشد.
تولید برق از بخار به نوبه خود نوآوری به شمار نمی‌رود اما منابع سرشار و تمام نشدنی انرژی حرارتی بدون صرف صورت دیگری از انرژی و تنها با استفاده از منابع موجود زیرزمینی محلی، فرصتی استثنایی برای تحقق آرزویی دیرینه مبنی بر ایجاد تنوع در سبد انرژی کشور و کاهش وابستگی به نفت در کنار رفع معضل آلودگی هوای ناشی از نیروگاههای با سوخت‌های فسیلی ایجاد می‌کند.
بر همین اساس مطالعات ساخت نیروگاه زمین‌گرمایی در دامنه کوه سبلان در محدوده شهرستان مشگین‌شهر که از توابع استان اردبیل است، از میانه‌های دهه ۷۰ خورشیدی آغاز شد؛ پروژه‌ای در مقایس کوچک و آزمایشی با ظرفیتی حدود ۵۰ مگاوات که تا کنون افزون بر ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار برای ساختش هزینه شده است.
نیروگاه مشگین‌شهر که بر اساس طرح اولیه باید دارای ۱۷ چاه عمیق باشد، در حال حاضر شامل ۱۱ حلقه چاه اکتشافی تا عمق سه هزار و ۲۰۰ متری زمین بوده که از این تعداد هفت حلقه به بهره‌برداری رسیده است و قابلیت نصب توربین و تولید برق دارد.
پروژه قرار بود نخستین نیروگاه از این نوع در خاورمیانه باشد اما به علت‌های گوناگون عملیات اجرایی با تاخیر همراه شد تا در نهایت این عنوان به شهر گرمنجیک از توابع استان آیدین در کشور ترکیه برسد که اکنون میزبان بزرگترین نیروگاه زمین‌گرمایی منطقه و دومین نیروگاه بزرگ اروپا است.
نیروگاه مورد اشاره که تنها با استفاده از ظرفیت یک رشته چشمه آب‌گرم ساخته شده است، همه گرمایش و انرژی الکتریکی مورد نیاز شهر را تامین می‌کند و آن را به سبزترین منقطه اروپا تبدیل کرده اما این نقطه آغاز است و به گفته رئیس انجمن سرمایه‌گذاران نیروگاههای زمین‌گرمایی ترکیه، میزان سرمایه‌گذاری‌های برنامه‌ریزی شده برای ساخت چنین نیروگاه‌هایی به ۱۵ میلیارد دلار در پنج سال آینده خواهد رسید.
با وجود ظرفیتهای قابل توجه دردامنه های سبلان، نیروگاه زمین‌گرمایی مشگین‌شهر هنوز در مقیاس آزمایشی باقی مانده است؛ در حالی که تدوین طرح توسعه‌ای آینده‌نگر، استفاده از فناوری به‌روز و اجرای اصولی ضمن برطرف کردن مشکل کمبود برق هنگام افزایش مصرف در فصل‌های گرم سال می‌تواند نقش قابل توجهی به کاهش آلایندگی ناشی از سوخت نیروگاههای حرارتی داشته باشد.
استان اردبیل برای احداث نیروگاههای زمین‌گرمایی بسیار مستعد است
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل در این زمینه اظهار کرد: اگرچه این موضوع جزو مسئولیت‌های اداره‌کل صمت نیست و جزو وظیفه‌های ذاتی شرکت برق است اما با توجه به تخصص و تجربه‌ای که در این زمینه دارم باید بگویم که استان اردبیل برای احداث نیروگاههای زمین‌گرمایی بسیار مستعد است.
مسعود ایرانی که در دوره ای به عنوان کارشناس نیروگاهی بخشی کار پروژه مشگین‌شهر را برعهده داشته است در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: این پروژه در واقع صورت جدیدی از انرژی است و جزو انرژی‌های پاک به شمار می‌رود.
وی در مورد نحوه کار نیروگاههای زمین‌گرمایی تشریح کرد: درون زمین برخی مواد مانند ماگما، لاندا و مواد مذاب دیگری وجود دارند که از نقاطی مانند کوه‌های آتشفشانی به بیرون خارج می شوند و حرارت آنها به همین راحتی‌ها از بین نمی‌رود؛ از این رو طی فرایندی از حرارت آنها می‌توان برای گرم کردن استفاده کرد.
وی بیان کرد: آنچه در مشگین‌شهر اتفاق می‌افتد، این است که حرارت روی بویلر می‌رود و آب را داغ می‌کند، آب داغ به بخار سوپرهیت تبدیل می‌شود و پس از اینکه بخار سوپرهیت تولید شد، آن را به سمت توربین هدایت می‌کنند و با حرکت توربین، برق تولید می‌شود.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل اضافه کرد: با توجه به این که کوه سبلان هنوز جزو کوه‌های آتشفشانی فعال است و در سفره‌های زیرزمینی آن انرژی حرارتی به واسطه مذاب بودن مواد زیاد است، در اردبیل می‌توان از این ظرفیت استفاده مناسبی داشت و حتی سرمای فصل زمستان را با انرژی حاصل از این منابع سپری کرد.
وی عنوان کرد: این امر نیازمند یک همت عمومی است تا هم در سطح مدیریت استان برای حرکت در چنین مسیری تصمیم‌گیری شود و در سطح کشور نیز سیاستگذاری کلان در راستای توسعه انرژی‌های پاک و صنایع مرتبط باشد.
ایرانی اظهار کرد: نیروگاه زمین‌گرمایی (ژئوترمال) مشگین‌شهر نخستین نیروگاه از این نوع به‌شمار می‌رود که تا کنون در ایران احداث شده است و ابتدا قرار بود روس‌ها کار ساخت نیروگاه و انتقال فناوری را انجام دهند اما در میانه راه کار را رها کردند.
وی تصریح کرد: مهندسان ایرانی اما کار را دست گرفتند، با دانش فنی بومی کار را به نتیجه رساندند که اقدامی بسیار ارزشمند است و اگر استمرار داشته باشد، به لحاظ تامین انرژی برای استان اردبیل منشاء خیر و برکت‌های بسیاری خواهد شد؛ به شرط آن که وزارت نیرو این پروژه را جزو هدف‌ها و سیاست‌ها (برای نمونه برنامه پنج ساله هفتم) این وزارتخانه قرار دهد.
نیروگاه زمین گرمایی مشگین‌شهر پروژه‌ای آینده‌دار/ اردبیل ظرفیت تبدیل شدن به هاب انرژی را دارد
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل ادامه داد: اگر این مهم و توسعه صنایع وابسته تحقق یابد، می‌توانیم شاهد کاهش مصرف انواع انرژی از جمله گاز، نفت و بنزین در استان اردبیل باشیم و صرفه‌جویی قابل توجهی انجام دهیم.
وی همچنین گفت: نیروگاهی که در حال حاضر در مشگین‌شهر وجود دارد، اگرچه فعالیت می‌کند و برق تولیدی آن وارد مدار نیز می‌شود اما میزان تولید آن رقمی اندک بوده و می‌توان گفت که این نیروگاه در واقع پروتو تایپ [نمونه اولیه یا نمونه آزمایشگاهی] است.
ایرانی افزود: نیروگاه زمین‌گرمایی مشگین‌شهر در حال حاضر بین ۵۰ تا ۱۰۰ مگاوات خروجی دارد ولی این میزان می‌تواند بسیار بیشتر از اینها باشد؛ می‌توان بین ۵۰۰ تا یک هزار مگاوات برق از آن تولید کرد.
وی عنوان کرد: در مجموع تولید نیروگاه در حال حاضر رقمی قابل مطرح کردن نیست اما پروژه‌ای آینده‌دار است و قابلیت توسعه برای حجم و توانی بسیار بالاتر از اینها دارد؛ اگر در این زمینه متمرکز شویم و کار کنیم، حتی می‌توانیم اردبیل را هاب [مرکز] انرژی منطقه تبدیل کنیم.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل اظهار کرد: استان اردبیل در حال حاضر حدود یک هزار و ۵۰۰ مگاوات تولید برق نیروگاهی دارد که از این میان تنها نزدیک به ۵۰۰ مگاوات مصرف درون استانی است؛ از این جهت نیروگاه سه برابر نیاز استان تولید دارد و سایر برق تولیدی از طریق شبکه انتقال سراسری وارد مدار می‌شود و به تامین نیاز سایر نقاط مانند استان آذربایجان‌شرقی کمک می‌کند.
وی اضافه کرد: اگر برق تولیدی نیروگاههای زمین‌گرمایی را هم به حجم تولید کنونی اضافه کنیم و مجموع برق تولیدی نیروگاههای استان اردبیل را به ۲ هزار مگاوات تا سه هزار مگاوات برسانیم، در کنار تامین نیاز کشور در صورت امکان تولید مازاد خود را به کشورهای همسایه نیز صادر کنیم.
ایرانی بیان کرد: استان اردبیل می‌تواند در زمینه تولید انرژی الکتریکی در کشور و منطقه به بازیگری بسیار موثر تبدیل شود، اما در حال حاضر در زمینه نیروگاههای زمین‌گرمایی با محدودیت سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستیم.
وی تاکید کرد: اگر در این راستا حجم سرمایه‌گذاری‌ها را زیاد در نظر نگیریم، برای حجم تولیدی کم سرمایه‌گذاری بسیاری مورد نیاز خواهد بود که احداث نیروگاه را از صرفه و توجیه اقتصادی می‌اندازد.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل عنوان کرد: باید در کنار بحث سرمایه‌گذاری، در زمینه دانش فنی هم بازنگری صورت بگیرد تا بتوانیم احداث و راه‌اندازی نیروگاه و تولید برق و به‌کارگیری ارزان‌تر و با صرفه اقتصادی بیشتری داشته باشیم.
لزوم افزایش سرمایه‌گذاری و بازنگری دانش فنی برای تولید برق بیشتر و ارزان‌تر
به گزارش بسیج، ساز و کار تولید برق در نیروگاههای زمین‌گرمایی مشابه نیروگاههای بخار است ولی به جای این که حرارت و گرمای مورد نیاز برای ایجاد بخار آب ورودی توربین‌ها توسط سوخت‌های فسیلی همانند گاز و گازوئیل تامین گردد، توسط گرمای موجود در عمق زمین از سوی چاه‌های حفر شده بر روی مخزن‌های انرژی زمین‌گرمایی استفاده می‌شود.
پروژه مشگین‌شهر در صورت جلب توجه از سوی دولت و تکمیل آن به عنوان نخستین نیروگاه زمین‌گرمایی کشور، ضمن کمک به راه‌اندازی صنایع جانبی ظرفیت بسیار خوبی برای تبدیل به یکی از مرکزهای مهم پژوهشی ایران در بحث انرژی‌های نو با استفاده از دانش فنی بومی دارد.
همچنین تکمیل این نیروگاه زمینه ایجاد و توسعه صنایع جانبی از جمله در بخش‌های کشاورزی، گردشگری و صنایع مرتبط مانند کشت‌های گلخانه‌ای و مزرعه‌های پرورش ماهی یا شهرک‌های سلامت، مجتمع‌های آبدرمانی و استخرهای ورزشی - تفریحی را در شهرستان مشگین‌شهر و استان اردبیل فراهم خواهد کرد.
این پروژه نیروگاهی بر مبنای انرژی زمین‌گرمایی با ظرفیت ۵۰ مگاوات در دامنه کوه سبلان البته پیش‌تر (حدود چهار سال پیش) به منظور سرعت‌بخشی به عملیات اجرایی و راه‌اندازی نیروگاه، با دستور وزیر پیشین نیرو از شرکت سانا به شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی واگذار شده است.
با این وجود هنوز تا ارتقای سطح تولید برق و افزایش خروجی نیروگاه مشگین‌شهر به میزانی مورد پذیرش و قابل استفاده در مقایس‌های بزرگی همچون تامین مصرف بخش‌های خانگی و صنعتی راه زیادی باقی است.
مجری طرح نیروگاههای بخاری شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی پیش‌تر با اشاره به هزینه بیش از ۲ هزار میلیارد ریالی ساخت نیروگاه مشگین‌شهر، اظهار کرد: این پروژه به صورت آزمایشی بر روی مخزنی از انرژی زمین‌گرمایی با ظرفیت تولید حدود ۲۵۰ مگاوات برق در حال احداث است.
بهنام خائفی‌نژاد، از پیشرفت فیزیکی نزدیک به ۹۳ درصدی نیروگاه زمین گرمایی مشگین‌شهر خبر داد و افزود: برای اکتشاف و استخراج منابع زمین‌گرمایی، چند حلقه چاه عمیق حدود سه هزار متری با ظرفیت تولید ۳۰ مگاوات حفر و در مرحله نخست پنج مگاوات از ظرفیت وارد مدار شد.
به گفته وی، در گام‌های بعدی اجرای پروژه برای توسعه ظرفیت نیروگاه مشگین‌شهر و چاه‌های موجود آن سپس توسعه کل مخزن اکتشافی در منطقه و توسعه نیروگاههای زمین‌گرمایی در سایر نقاط تلاش می‌شود.
استاندار اردبیل چندی پیش در جریان بازدید از نیروگاه زمین‌گرمایی مشگین‌شهر، آن را جزو ظرفیتهای بی‌مانند استان برشمرد و در عین حال گفت: استحصال تنها پنج مگاوات برق از آن مجموعه نمی‌تواند مطلوب و دارای توجیه اقتصادی باشد.
سیدحامد عاملی اضافه کرد: مجموعه دارای ظرفیتهای بسیار ارزشمندی است اما کارهایش آن چنان که باید، به طور مناسبی پیش نرفته است و شهرستان مشگین‌شهر، استان و کشور از اثرهای آن بهره‌مند نیست و شرایط قابل قبولی ندارد.
وی با تاکید بر اینکه باید طرح مناسبی برای پروژه نیروگاه زمین‌گرمایی مشگین‌شهر در نظر گرفته شود، تصریح کرد: تولید تنها پنج مگاوات برق از چنین مجموعه‌ای با این درجه از اهمیت دارای توجیه اقتصادی نیست و باید با نگاه مناسبی طراحی‌های لازم دوباره انجام بگیرد.
انرژی زمین‌گرمایی جزو منابع طبیعی و در مقایسه با سایر انواع انرژی بسیار ارزان، پاک و قابل اعتماد بوده و به دلیل فراهم کردن زمینه بهره‌وری ۹۵ درصدی، نیازمند فضای تاسیسات بسیار کوچک‌تر به نسبت انرژی‌های خورشیدی، بادی یا فسیلی است و استفاده از آن میزان وابستگی به سایر صورت‌های انرژی را بسیار می‌کاهد.
با توجه به شرایط سیاسی و تنگناهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها در کنار فشار وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش روزافزون مصرف انرژی در کشور، اولویت‌بخشی به اجرای پروژه‌های نیروگاهی به ویژه صورت‌های جدید انرژی مانند زمین‌گرمایی یک ضرورت غیر قابل انکار بوده و لازم است دولت در راستای سیاست‌های برنامه هفتم، توجه و تمرکز اجرایی و اعتباری به بحث انرژی‌های نو به ویژه پروژه‌هایی کاربردی مانند نیروگاه زمین‌گرمایی مشگین‌شهر را افزایش دهد.
دستیابی به این هدف نیازمند تقویت سرمایه‌گذاری در کنار بازنگری و مطالعه دوباره با هدف به‌روز رسانی دانش فنی و فناوری‌های مورد استفاده از جمله در زمینه حفاری چاه‌ها و خطوط انتقال است.
