نقش پیاده روی اربعین در همبستگی اسلامی و شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی
در جهان معاصر، با رشد فزاینده فناوری، جهانی‌سازی و تاثیرگذاری رسانه‌ها، امت اسلامی با چالش‌های متعددی از جمله تفرقه‌های مذهبی و قومیتی، ضعف سرمایه اجتماعی، گسترش افراط‌گرایی و بحران هویت مواجه است.
در این میان، اربعین حسینی به عنوان بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان، نه تنها یک مناسک دینی خاص شیعیان، بلکه نمادی فراگیر از همبستگی اسلامی، احیای هویت ایمانی و فرصتی برای سامان‌دهی تمدن نوین اسلامی در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی و فراملی است.
هر ساله میلیون‌ها نفر از شیعه و سنی و حتی پیروان دیگر ادیان، فارغ از مرزهای جغرافیایی، نژادی و زبانی، مسیر عشق و ایمان پیاده روری اربعین را طی می‌کنند. این حرکت عظیم، جلوه‌ای بی‌بدیل از وحدت، اقتدار، همدلی و هم‌آیندی فرهنگی در جهان اسلام است.
این پدیده عظیم اجتماعی، نه تنها گره‌خورده با خاک کربلاست، بلکه نقطه پیوند روح‌ها، دل‌ها و فرهنگ‌های گوناگون است که در سایه آموزه‌های عاشورایی، نماد همبستگی و وحدت حقیقی مسلمانان می‌شود.
با وجود مطالعات انجام شده در زمینه اربعین، هنوز نقش دقیق این رویداد در تحولات اجتماعی و سیاسی جهان اسلام به طور جامع مورد بررسی قرار نگرفته است.
این مقاله با تمرکز بر ظرفیت‌های تمدن‌ساز اربعین حسینی، به بررسی نقش آن در تحکیم همبستگی اسلامی و بازتعریف هویت امت اسلامی می‌پردازد. به طور خاص، با رویکردی تحلیلی، تاثیر پیاده روی اربعین بر دیپلماسی عمومی و شکل‌دهی روایت‌های جدید از وحدت اسلامی را مورد واکاوی قرار می‌دهد.
این پژوهش بر آن است تا نقش پیاده روی اربعین را در تحکیم همبستگی اسلامی و ظرفیت تمدن‌سازی نوین اسلامی واکاوی نموده و تجربه این راهپیمایی را به عنوان نمونه‌ای عینی در دل تاریخ معاصر برای همگرایی و کارآمدسازی اندیشه وحدت اسلامی تبیین نماید و به بررسی مبانی، کارکردها و آثار این رویداد شگرف فرهنگی ـ دینی بپردازد.
۱. چیستی و فلسفه اربعین حسینی
۱-۱. جایگاه اربعین در فرهنگ شیعه
اربعین حسینی، چهلمین روز پس از شهادت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام)، در منظومه اعتقادی شیعه جایگاهی ویژه دارد. این روز، صرفا یادآور واقعه کربلا نیست، بلکه نماد استمرار پیام نهضت عاشورا، زنده نگاه داشتن یاد و خاطره شهیدان و احیای امر اهل بیت (علیهم السلام) است.
طبق روایات متعدد، زیارت اربعین به عنوان یکی از نشانه‌های مؤمن شمرده شده است. این تأکید بر زیارت اربعین، نشان‌دهنده اهمیت این مناسبت در احیاگری هویت دینی و پیوند با ائمه معصومین (علیهم السلام) است. چنانچه امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند:
«عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْإِحْدَى وَ الْخَمْسِینَ وَ زِیَارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ بِالْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛
مؤمن پنج نشانه دارد: اقامه ۵۰ رکعت نماز (مجموع واجبات و مستحبات)، خواندن زیارت اربعین، انگشتر عقیق در دست راست کردن، در سجده پیشانی بر خاک نهادن و بسم الله الرحمن الرحیم را (در نماز) بلند گفتن.» (وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۷۳)
اربعین، نقطه عطف بازگشت اهل بیت (علیهم السلام) به کربلا و ادای رسالت پیام‌رسانی واقعه عاشورا است. این پیوند عمیق با شخصیت‌های پاک اهل بیت (علیهم السلام)، اربعین را به یکی از ارکان اصلی هویت و معنویت شیعه تبدیل کرده است.
۱-۲. ریشه‌های تاریخی و فرهنگی اربعین
ریشه‌های تاریخی و فرهنگی اربعین به طور مستقیم با واقعه کربلا گره خورده است. پس از واقعه عاشورا، کاروان اسرای اهل بیت (علیهم السلام) از شام به کربلا بازگشتند. در این بازگشت، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله)، به همراه عطیه عوفی، اولین زائران مرقد مطهر امام حسین (علیه السلام) بودند که در روز اربعین به کربلا رسیدند.
این اولین زیارت اربعین، الگویی شد برای مسلمانان در طول تاریخ تا این روز را پاس بدارند. پیوند اربعین با حرکت کاروان اسرای اهل بیت (علیهم السلام) از شام به کربلا، بازگشت پیام‌رسانان عاشورا به قتلگاه سالار شهیدان و زنده‌نگه‌داشتن پیام ظلم‌ستیزی، آزادگی و ایمان، همگی جلوه‌هایی از نقش فرهنگی این روز در هویت دینی مسلمانان جهان است.
اربعین، نمادی از پایداری در برابر ستم، استقامت در عقیده و پیام‌رسانی مظلومیت است. به همین دلیل، اربعین نه فقط نمادی از سوگواری، که حامل پیامی برای حرکت، اعتراض، بیداری و همبستگی اسلامی است. این روز، یادآور آن است که نهضت عاشورا یک واقعه تاریخی صرف نیست، بلکه یک فرهنگ و جریان زنده است که باید تداوم یابد.
۲. پیاده روی اربعین؛ بزرگ‌ترین اجتماع مؤمنان جهان
۲-۱. ابعاد آماری و جهانی راهپیمایی اربعین
در چند دهه اخیر، پیاده روی اربعین به بزرگ‌ترین اجتماع مذهبی جهان تبدیل شده است؛ میلیون‌ها انسان با پای پیاده، بدون دعوت رسمی و هماهنگی دولتی، به عشق امام حسین (علیه السلام) گرد هم می‌آیند.
این حضور گسترده و خودجوش، عظمت معنوی و نفوذ فرهنگی این رویداد را نشان می‌دهد. در حالی که بسیاری از اجتماعات بزرگ جهانی نیازمند هماهنگی‌های پیچیده دولتی و صرف هزینه‌های گزاف هستند، اربعین با اتکا به قدرت عشق و ایمان، میلیون‌ها نفر را در یک مسیر وحدت‌بخش گرد هم می‌آورد.
حضور مسلمانان از کشورها و مذاهب گوناگون، حتی غیرمسلمانان، نشانه جهان‌شمولی این حرکت و الهام‌بخشی ارزش‌های حسینی است. آمارهای سال‌های اخیر نشان می‌دهد که گاهی تا ۲۵ میلیون نفر، از بیش از ۸۰ کشور جهان، به صورت پیاده در این مسیر حرکت کرده‌اند.
این حجم عظیم زائر در پیاده روی اربعین حسینی، ابعادی شگرف به این رویداد می‌بخشد و آن را به یک پدیده اجتماعی، فرهنگی و دینی بی‌نظیر تبدیل می‌کند. این اجتماع، نه تنها از نظر تعداد، بلکه از نظر تنوع فرهنگی و هویتی نیز بی‌مانند است.
۲-۲. مشارکت اقوام، مذاهب و ملیت‌های مختلف
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های پیاده روی اربعین حسینی، تنوع بی‌نظیر شرکت‌کنندگان آن است. دانش‌آموختگان، جوانان، سالخوردگان، زنان و مردان، عرب، فارس، ترک، بلوچ، لر، افغانی، پاکستانی، هندی، آفریقایی و اروپایی، شیعه و سنی و حتی پیروان ادیانی چون مسیحیت و ایزدی، همه و همه در مسیر اربعین، جلوه‌ای عینی از وحدت و معنویت را به نمایش می‌گذارند.
این مشارکت گسترده، مهم‌ترین سرمایه اجتماعی و فرهنگی شیعیان و مسلمانان را برای حرکت تمدنی به ارمغان آورده است. در این مسیر، ملیت‌ها، زبان‌ها و نژادها رنگ می‌بازند و همه در سایه عشق به امام حسین (علیه السلام) و فرهنگ عاشورا، یک امت واحده را تشکیل می‌دهند.
این تنوع، قدرت فرهنگی اربعین را به نمایش می‌گذارد و ثابت می‌کند که ارزش‌های والای انسانی و دینی می‌توانند همبستگی عمیقی میان انسان‌ها از هر پس‌زمینه‌ای ایجاد کنند. این حضور فراگیر، نه تنها به همبستگی اسلامی کمک می‌کند، بلکه الگویی از همزیستی مسالمت‌آمیز و همکاری میان فرهنگ‌ها و ادیان مختلف را ارائه می‌دهد.
۲-۳. تجربه جمعی و معنوی در اربعین
راهپیمایی اربعین حسینی، صرفا یک نقل و انتقال فیزیکی از نقطه‌ای به نقطه دیگر نیست؛ بلکه سیر و سلوکی معنوی، تربیتی و هویتی است. این سفر، فرصتی است برای خودسازی، تزکیه نفس و تقویت ارتباط با خالق و اهل بیت (علیهم السلام).
اشتراک در هدف متعالی، خدمت متقابل، دعا، ذکر، گفتگو و محبت، تجربه‌ای بی‌بدیل از معنویت جمعی و هم‌افزایی فرهنگی پدید می‌آورد. زائران در طول مسیر، نه تنها با تجربیات معنوی فردی روبرو می‌شوند، بلکه با مشارکت در فعالیت‌های جمعی، درس‌های مهمی از همبستگی، ایثار و فداکاری می‌آموزند.
این اجتماع، هم فرصت ارتباط فردی با خداوند و اهل بیت (علیهم السلام) را فراهم می‌کند و هم بسترساز نهادینه‌شدن ارزش‌های ایمانی و اجتماعی در متن جامعه مسلمانان است.
این تجربه جمعی، خاطراتی ماندگار در ذهن زائران ایجاد می‌کند و آنان را برای ترویج این ارزش‌ها در جوامع خود تشویق می‌نماید. این معنویت جمعی، ریشه در دلدادگی به مکتب عاشورا دارد و پیام آن را به گوش جهانیان می‌رساند.
نقش پیاده روی اربعین در همبستگی اسلامی و شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی
۳. اربعین، عرصه همبستگی و وحدت اسلامی
۳-۱. مولفه‌های همبستگی و انسجام در راهپیمایی اربعین
پیاده روی اربعین، بیش از هر پدیده دیگری، وحدت میان مسلمانان را به نمایش می‌گذارد. این همبستگی نه یک شعار، بلکه یک واقعیت ملموس است که در تار و پود این سفر معنوی تنیده شده است.
حضور مذاهب مختلف، تأمین امنیت زائران توسط گروه‌های مردمی و دولتی، موکب‌داری و خدمت‌رسانی رایگان، روحیه تعاون و فداکاری، کنش جمعی و همدلی، همه از عوامل تقویت همبستگی امت اسلامی است.
در این بستر، اختلاف‌هایی که ممکن است در تاریخ یا جغرافیا وجود داشته باشد، رنگ می‌بازد و ارزش‌های متعالی الهی و انسانی، مانند عشق، ایثار و برادری، جلوه‌گر می‌شود.
مسلمانان در مسیر پیاده روی اربعین حسینی، خود را نه تبعه یک کشور خاص، بلکه عضوی از امت واحده اسلامی می‌بینند که در سایه تعالیم عاشورا، پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند. این همبستگی، قدرت نرم امت اسلامی را افزایش داده و آن را در برابر چالش‌های جهانی مقاوم‌تر می‌سازد.
۳-۲. نمونه‌هایی از همگرایی مذاهب و ملل
در مسیر اربعین، بارها شاهد حضور و مشارکت فعال اهل سنت، مسیحیان و حتی پیروان دیگر ادیان در کنار شیعیان بوده‌ایم. این رخداد، گواهی است که عشق به ارزش‌های حسینی و پیام عاشورا می‌تواند بنیاد تفرقه را از درون حذف و وحدت بنیادین را در میان مسلمانان بازسازی کند.
موکب‌های برادران اهل سنت که با جان و دل به زائران خدمت‌رسانی می‌کنند، یا حضور مسیحیانی که در کنار مسلمانان در مسیر عشق گام برمی‌دارند، نمونه‌های درخشانی از این همگرایی هستند.
این رویدادها نشان می‌دهند که پیام عاشورا، فراتر از مرزهای مذهبی و جغرافیایی، پیامی انسانی و جهانی است که می‌تواند دل‌های پاک را به هم نزدیک کند. این همگرایی، الگویی عملی برای جهان اسلام ارائه می‌دهد تا با تکیه بر اشتراکات، از تفاوت‌ها عبور کرده و به سوی وحدت گام بردارد.
۳-۳. تعمیق همبستگی در بستر خدمت‌رسانی
یکی از ویژگی‌های ممتاز و تأثیرگذار راهپیمایی اربعین، پدیده موکب‌داری و مهمان‌نوازی بی‌بدیل ملت عراق و همچنین مردم کشورهای مسلمان است. این مدل خدمت‌رسانی بی‌منت و بدون چشم‌داشت مادی، که با نهایت عشق و ارادت به زائران اباعبدالله (علیه السلام) صورت می‌گیرد، الگویی ناب از ایثار، همیاری و همدلی را برای دیگر جوامع اسلامی به ارمغان می‌آورد.
زائران در این مسیر، نه تنها از مواکب عراقی، بلکه از مواکب ایرانی، پاکستانی، لبنانی و دیگر کشورها نیز بهره‌مند می‌شوند که این امر، جلوه‌ای از همبستگی جهانی مسلمانان در خدمت به یک هدف مشترک است.
این خدمت‌رسانی، نه تنها نیازهای مادی زائران را برطرف می‌کند، بلکه با ایجاد فضایی از محبت و برادری، پیوندهای عمیق‌تری میان انسان‌ها ایجاد کرده و حس تعلق به امت واحده اسلامی را تقویت می‌نماید. این روحیه خدمت، جوهر اصلی فرهنگ حسینی است که در اربعین به اوج خود می‌رسد.
۴. پیاده روی اربعین و تقویت هویت امت اسلامی
۴-۱. احیای سرمایه اجتماعی امت اسلامی
راهپیمایی اربعین، به عنوان یک شبکه پیچیده از تعاملات اجتماعی، سرمایه اجتماعی کم‌نظیری را در بستر فرهنگ اسلامی شیعی تقویت می‌کند. این سرمایه اجتماعی شامل اعتماد میان افراد، همیاری بدون توقع، مشارکت بی‌منت و تعاون جهانی است که نمونه‌های آن در سراسر مسیر پیاده روی اربعین به چشم می‌خورد.
زائران با اعتماد به یکدیگر، از امکانات یکدیگر بهره می‌برند و با روحیه همکاری، مسیر را با همدیگر طی می‌کنند. این سطح از اعتماد و همیاری، اعتماد اجتماعی و سرمایه نمادین امت اسلام را به نمایش می‌گذارد و از بطن آن هویتی قدرتمند و تمدن‌ساز می‌بالد.
این سرمایه اجتماعی، امکان بسیج توده‌ها برای اهداف بزرگ و تمدنی را فراهم می‌آورد و امت اسلامی را در برابر چالش‌های داخلی و خارجی مقاوم می‌سازد.
۴-۲. بازتعریف امت اسلامی در اربعین
مفهوم "امت اسلامی" که گاه در معرض تعاریف انتزاعی و یا سوءاستفاده‌های سیاسی قرار می‌گیرد، در بستر اربعین از شعاری انتزاعی، به نهادی کارکردی و عینی تبدیل شده است.
این پیاده روی، تجربه همدلی، همگرایی و هم‌افزایی را برای میلیون‌ها نفر از سراسر جهان فراهم می‌آورد و به صورت عملی، مفهوم امت واحده اسلامی را متجلی می‌سازد.
اربعین، الگویی برای آینده وحدت در جهان اسلام است، جایی که مسلمانان با تکیه بر ارزش‌های مشترک و هویت دینی، می‌توانند به یک نیروی عظیم و تأثیرگذار تبدیل شوند. این رویداد، پاسخی قاطع به تلاش‌های تفرقه‌افکنانه است و نشان می‌دهد که هویت اسلامی، قدرتمندتر از هرگونه دودستگی و قوم‌گرایی است.
۴-۳. هویت‌سازی عاشورایی و تمدن‌ساز
عاشورا و اربعین، نماد حرکت، مقاومت، آزادگی، ایثار و جهاد در راه حق است. این ارزش‌های والا، هویت دینی و اجتماعی امت اسلامی را غنا می‌بخشد و به عنوان موتور محرک تمدن‌سازی اسلامی ایفای نقش می‌کند.
پیاده روی اربعین، زمین بازیِ مفهومی و عملی برای ترویج این هویت و عمق بخشی به آن است. زائران با حضور در این مسیر، این ارزش‌ها را در وجود خود نهادینه کرده و سپس به جوامع خود بازمی‌گردانند.
این هویت‌سازی، بر پایه الگوهای متعالی عاشورا، به مسلمانان قدرت می‌بخشد تا در برابر ظلم ایستادگی کنند، برای عدالت بجنگند و با ایثار و فداکاری، جامعه‌ای مبتنی بر ارزش‌های اسلامی بنا نهند. اربعین، تجلی عملی هویت اسلامی و بستری برای احیای این هویت در ابعاد تمدنی است.
نقش پیاده روی اربعین در همبستگی اسلامی و شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی
۵. ظرفیت‌های تمدن‌سازی پیاده روی اربعین
۵-۱. مولفه‌های تمدن‌ساز راهپیمایی اربعین
پیاده روی اربعین پیوندی عمیق میان عقلانیت و معنویت، فرد و جامعه، هویت دینی و پیشرفت تمدنی برقرار می‌کند. این رویداد، مجموعه‌ای از مولفه‌های کلیدی را در خود دارد که قابلیت تبدیل شدن به ارکان یک تمدن نوین اسلامی را دارند:
* معنویت فعال در متن اجتماع: اربعین نشان می‌دهد که معنویت می‌تواند در متن زندگی روزمره و اجتماعات بزرگ، به شکلی پویا و اثرگذار حضور داشته باشد. این معنویت، تنها یک امر فردی نیست، بلکه به اشتراک گذاشته می‌شود و باعث ارتقای جمعی می‌شود.
* اخلاق جمعی و مشارکت اجتماعی: روحیه خدمت، ایثار، همدلی و مسئولیت‌پذیری که در اربعین شاهد آن هستیم، پایه‌های یک اخلاق جمعی قدرتمند را بنا می‌نهد. این اخلاق، زمینه را برای مشارکت فعال در امور اجتماعی و حل مشکلات فراهم می‌آورد.
* روابط بین‌المللی و شبکه‌های انسانی فراملی: اربعین، شبکه‌هایی از روابط انسانی و فرهنگی را در سطح بین‌المللی ایجاد می‌کند که فراتر از مرزهای سیاسی و جغرافیایی است. این شبکه‌ها، بستری برای همکاری‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی میان ملت‌ها فراهم می‌آورند.
* اقتصاد مردمی و فرهنگ ایثار: موکب‌داری و خدمت‌رسانی رایگان، نمونه‌ای از اقتصاد مردمی مبتنی بر ایثار و همبستگی است. این مدل اقتصادی، می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر بخش‌های جامعه اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
* تولید محتوا، معنا و گفتمان فرهنگی جدید: اربعین، با ترویج ارزش‌های عاشورا، گفتمان فرهنگی جدیدی را در جهان اسلام ایجاد می‌کند که مبتنی بر مقاومت، عدالت، وحدت و معنویت است. این گفتمان، قابلیت تأثیرگذاری بر افکار عمومی و شکل‌دهی به آینده فرهنگی جهان اسلام را دارد.
۵-۲. الگوبرداری تمدنی برای جهان اسلام
اگر جامعه اسلامی بتواند این الگوها و ارزش‌های تجلی یافته در اربعین را در ابعاد دیگر زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیز پیاده کند، نه تنها امت اسلامی از آسیب‌های تفرقه و افراط‌گرایی فاصله می‌گیرد، بلکه ظرفیت تمدنی آن نیز در جهان امروز افزایش می‌یابد.
اربعین، مدل مطلوبی از زیست جمعی و متمدنانه را ارائه می‌دهد که در آن، معنویت، اخلاق، همبستگی و خدمت، ارکان اصلی جامعه را تشکیل می‌دهند. این الگو، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با تکیه بر هویت دینی و ارزش‌های اصیل، جامعه‌ای پیشرفته و متعالی بنا نهاد.
۵-۳. اثرگذاری فرهنگی و اجتماعی بر تحولات امت اسلامی
امواج وحدت، همبستگی و امیدی که از مسیر اربعین به سراسر اسلام می‌وزد، زمینه‌ساز شکل‌گیری رویدادهای مشابه در دیگر کشورهای اسلامی، ایجاد شبکه‌های فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی بر پایه ارزش‌ها و سرمایه اجتماعی عاشورا است.
این رویداد، الهام‌بخش فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در سراسر جهان اسلام می‌شود و به ترویج فرهنگ عاشورا و ارزش‌های آن کمک می‌کند. این اثرگذاری، می‌تواند منجر به تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی در جهان اسلام شده و زمینه را برای ظهور تمدن نوین اسلامی هموار سازد.
نقش پیاده روی اربعین در همبستگی اسلامی و شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی
۶. اربعین و دیپلماسی دینی؛ نقش‌آفرینی فراملی راهپیمایی اربعین
۶-۱. تقویت دیپلماسی امت اسلامی
راهپیمایی اربعین عرصه‌ای نوین برای دیپلماسی مردمی و ارتباطات بین‌المللی در چارچوب تمدن اسلامی پدید آورده است. این حضور میلیونی و فراملی، قدرت نرم امت اسلامی را افزایش داده و امکان تعامل فرهنگ‌ها، ایجاد پیوند میان ملت‌ها و گروه‌های مختلف، و توسعه ارتباطات معنوی و مادی را فراهم می‌آورد.
اربعین، بستری را فراهم می‌کند که در آن، مسلمانان از سراسر جهان با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و مسائل مشترک خود را مورد بحث قرار دهند. این دیپلماسی مردمی، مکمل دیپلماسی رسمی دولت‌هاست و می‌تواند به تقویت جایگاه امت اسلامی در عرصه بین‌المللی کمک کند.
۶-۲. بازتاب رسانه‌ای و جهانی اربعین
با وجود برخی سانسورها و تلاش‌ها برای کمرنگ کردن ابعاد این رویداد در رسانه‌های جریان اصلی، اجتماعات میلیونی اربعین به طور گسترده در رسانه‌های جهانی بازتاب یافته است. این بازتاب، به ویژه در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مستقل، زبان گویای وحدت و اقتدار مسلمانان فراتر از مرزهای نژادی و جغرافیایی گردیده است.
تصویری که از اربعین به جهان مخابره می‌شود، تصویری از وحدت، همبستگی، معنویت و عظمت است که معادلات رایج درباره جهان اسلام را به چالش می‌کشد. این بازتاب رسانه‌ای، به معرفی ارزش‌های اسلامی و فرهنگ حسینی به جهانیان کمک می‌کند.
۶-۳. اربعین؛ ظرفیت جهانی برای گفتگوی بین ادیانی
شرکت پیروان ادیان دیگر، حتی غیرمسلمانان، در راهپیمایی اربعین، ظرفیت حقیقی تمدن اسلامی برای تساهل، گفتگو و تعامل فرهنگی با دنیا را به رخ می‌کشد. این حضور، نشان‌دهنده آن است که پیام عاشورا و ارزش‌های حسینی، جهانی است و می‌تواند محور گفتگو و تفاهم میان پیروان ادیان مختلف قرار گیرد.
اربعین، فرصتی است تا نشان داده شود که چگونه می‌توان با احترام به تفاوت‌ها، در جهت صلح و همزیستی گام برداشت. این گفتگوی بین ادیانی، به ایجاد درک متقابل و کاهش تنش‌های بین فرهنگی کمک شایانی می‌کند.
۷. چالش‌ها و فرصت‌های وحدت اسلامی در سایه اربعین
۷-۱. تهدیدها و آسیب‌ها
علی‌رغم ظرفیت‌های عظیم اربعین برای وحدت و تمدن‌سازی، چالش‌ها و تهدیدهایی نیز پیش روی این حرکت عظیم قرار دارد که نیازمند هوشیاری و برنامه‌ریزی است:
* تلاش دشمنان برای تحریف پیام انقلاب حسینی: دشمنان اسلام و امت اسلامی، همواره در تلاشند تا با ابزارهای فرهنگی، رسانه‌ای و سیاسی، پیام اصلی نهضت عاشورا و اربعین را تحریف کرده و آن را از محتوای انقلابی و تمدن‌ساز آن تهی کنند.
* خطرات سوءاستفاده‌های سیاسی و قومیتی: برخی جریان‌های سیاسی یا قومی ممکن است سعی در سوءاستفاده از این رویداد عظیم برای اهداف کوتاه‌مدت و تفرقه‌افکنانه خود داشته باشند که این امر می‌تواند به وحدت امت اسلامی آسیب برساند.
* مشکلات زیرساختی، امنیتی و بهداشتی: با توجه به حجم عظیم زائران، تأمین زیرساخت‌های کافی، مدیریت امنیتی و بهداشتی، و پیشگیری از بروز حوادث، همواره از چالش‌های اساسی این رویداد محسوب می‌شود که نیازمند تلاش مضاعف و هماهنگی است.
* سیاست‌زدگی و قوم‌گرایی: برخی تلاش‌ها برای برجسته‌سازی قومیت‌ها یا گرایش‌های سیاسی خاص در کنار انحراف از هدف اصلی اربعین (یاد اباعبدالله و احیای ارزش‌های عاشورا) می‌تواند وحدت را خدشه‌دار کند.
۷-۲. فرصت‌ها و راهکارها
در مقابل این چالش‌ها، فرصت‌های بی‌شماری نیز برای تقویت وحدت و بهره‌برداری تمدنی از اربعین وجود دارد که با برنامه‌ریزی و اقدام صحیح می‌توان از آن‌ها بهره برد:
* ترویج فرهنگ گفتگوی بین فرهنگی و بین مذهبی: اربعین بستری ایده‌آل برای ترویج فرهنگ گفتگوی سازنده میان فرق اسلامی و حتی میان ادیان مختلف است. این امر می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها و افزایش درک متقابل منجر شود.
* توسعه زیرساخت‌ها و مدیریت مطلوب اجتماع عظیم: سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های خدماتی، حمل و نقل، بهداشت و امنیت، و همچنین به‌کارگیری روش‌های مدیریت نوین و مشارکتی، می‌تواند به برگزاری هرچه بهتر و ایمن‌تر اربعین کمک کند.
* ارتقای آگاهی عمومی و شبکه‌سازی نخبگانی: افزایش آگاهی عمومی نسبت به ابعاد معنوی، فرهنگی و تمدنی اربعین و همچنین ایجاد شبکه‌های نخبگانی برای تحلیل و تبیین این رویداد، می‌تواند در جهت‌دهی صحیح به حرکت اربعین و بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های آن مؤثر باشد.
* استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی: بهره‌گیری هوشمندانه از رسانه‌های نوین و شبکه‌های اجتماعی برای بازنشر پیام وحدت، همبستگی و ارزش‌های حسینی و همچنین مقابله با اطلاعات نادرست و روایت‌های تحریف شده، امری حیاتی است.
* حمایت از ابتکارات مردمی و فرهنگی: حمایت از موکب‌داران، هیئت‌های مذهبی، خادمان اربعین و فعالان فرهنگی که در راستای ترویج فرهنگ حسینی و وحدت اسلامی گام برمی‌دارند، می‌تواند نقش بسزایی در تقویت این رویداد داشته باشد.
نقش پیاده روی اربعین در همبستگی اسلامی و شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی
نتیجه‌گیری:
پدیده بی‌نظیر پیاده روی اربعین حسینی، در دل تاریخ معاصر به الگویی الهام‌بخش از وحدت، هویت، معنویت و تمدن‌سازی اسلامی تبدیل شده است.
این حرکت مردمی، ظرفیت عظیمی برای تقویت سرمایه اجتماعی جهان اسلام، تحکیم امت واحده، خنثی‌سازی توطئه‌های تفرقه‌افکنانه، الگوسازی برای زیست جمعی مبتنی بر ارزش‌های الهی و پیشبرد تمدن نوین اسلامی دارد.
یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که اربعین، تنها یک رویداد مذهبی نیست، بلکه یک جنبش اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که می‌تواند افق‌های جدیدی را در برابر جهان اسلام بگشاید.
مطالبی که در این نوشتار بیان شد، می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان در جهت برنامه‌ریزی بهتر برای برگزاری اربعین و بهره‌برداری از ظرفیت‌های آن کمک کند و همچنین به فعالان فرهنگی در ترویج فرهنگ وحدت و همبستگی اسلامی یاری رساند.
در نتیجه، می‌توان گفت که اربعین حسینی، فرصتی طلایی برای بازتعریف هویت امت اسلامی و ساختن آینده‌ای روشن برای جهان اسلام است و با همت و تلاش همگانی، می‌توان از این ظرفیت عظیم در جهت تحقق آرمان‌های بلند اسلام ناب محمدی بهره برد.
اگر نخبگان، رسانه‌ها و فعالان اجتماعی بتوانند با شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای پیاده روی اربعین حسینی، راهبردهایی هوشمندانه برای ترویج فرهنگ اربعین و بهره‌برداری تمدنی از آن اتخاذ کنند، چشم‌اندازهای تمدن اسلامی در عصر جدید، بیش از پیش واقعیت خواهد یافت.
پیام عاشورا، پیام وحدت، مقاومت و عدالت است و اربعین حسینی، تجلی عملی این پیام در مقیاسی جهانی است.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
مروری بر فهرست سیاه اقدامات آلمان در جنگ تحمیلی هشت ساله
همدستی ژرمن‌ها با دشمن متجاوز
یادداشت | محمد یوسفیان
در سوریه چه خبر است/ چرا رژیم صهیونی دست به حمله به سوریه زد؟
یادداشت |