به گزارش خبرگزاری بسیج، بیشترین مقدار ویتامین D در میانه روز (ظهر) در بدن ساخته می شود به شرطی که حداقل صورت و دست ها بدون هیچ لایه محافظی (مانند کرم های ضد آفتاب) در معرض نور خورشید قرار بگیرند.
ارتباط ویتامین D یا به اصطلاح “ویتامین آفتاب”، با سلامت استخوان ها، برای همگان ثابت شده و محرز است، اما امروزه علاقه مندی فراوانی به این ویتامین به دلیل ارتباط با بیماری های مختلفی از جمله ام اس، انواع سرطان، بیماری های قلبی- عروقی و دیابت ایجاد شده است. طی سال های اخیر، محققان پیشنهاد کرده اند که ویتامین D می تواند نقشی حیاتی در تنظیم گلوکز (قند خون)، انسولین و التهاب داشته باشد که این یافته، می تواند به نوبه خود یک هشدار مهم برای پیشگیری از بیماری های قلبی- عروقی و دیابت باشد.
بدن جهت حفظ عملکرد صحیح و سلامت خود نیاز به ویتامین ها دارد. ویتامین ها به دو گروه اصلی تقسیم می شوند: ویتامین های محلول در آب و ویتامین های محلول در چربی. ویتامین D از دسته ویتامین های محلول در چربی است (ویتامین های محلول در چربی شامل ویتامین های A، D، K و E و ویتامین های محلول در آب شامل ویتامین های گروه B و ویتامین C است). ویتامین D مانند سایر ویتامین های محلول در چربی در کبد و بافت های چربی ذخیره می شود و همانطوری که مقادیر اضافه آن می تواند سمی باشد، کمبود آن در بدن نیز با بروز بیماری های مختلف جسمی و روحی ارتباط دارد.
ویتامین D برخلاف سایر ویتامین ها می تواند در بدن از نور خورشید نیز ساخته شود، درحالی که بیشتر ویتامین ها فقط باید از طریق غذا تامین شوند.
برخی عوامل بر امکان تولید ویتامین D در اثر تابش نور خورشید تاثیر گذارند. افرادی که پوست تیره ای دارند، یا در مناطقی دور از خط استوا زندگی می کنند، افرادی که دارای اضافه وزن یا چاقی هستند یا پوشش کامل در برابر نور خورشید دارند (استفاده از ضد آفتاب، لباس های پوشیده، دستکش، کلاه و غیره) و افراد مسن، نمی توانند به مقدار کافی ویتامین D از طریق نور آفتاب به دست بیاورند. بنابراین برای این دسته از افراد، استفاده از مکمل ویتامین D ضروری است.
همچنین آلودگی هوا از جمله عواملی است که مانع سنتز ویتامین D توسط نور خورشید در بدن می شود. بنابراین در مورد افراد ساکن در کلان شهرها که عموما” هوای آلوده ای دارند هم باید به امکان وجود کمبود ویتامین D توجه شود.
غنی ترین منابع غذایی ویتامین D شامل روغن کبد ماهی، ماهی های چرب مانند ماهی سالمون، لبنیات و تخم مرغ هستند. از آنجا که این ویتامین به مقدار فراوان در منابع غذایی وجود ندارد، دریافت مکمل آن، با در نظر گرفتن میزان مواجهه مفید فرد با نور خورشید، در صورت تجویز از سوی پزشک یا متخصص تغذیه، توصیه می شود.
تنها راه تشخیص کمبود ویتامین D، آزمایش خون است. اگرچه علائمی همچون مشکلات گوارشی، تعریق در ناحیه پوست جمجمه، استخوان درد، افزایش وزن و بی حوصلگی می توانند تا حدودی نشانگر کمبود ویتامین D در بدن باشند.
با وجودی که ایران کشوری آفتابی است بررسی ها نشان می دهند که ما در بیشتر مناطق کشور در حدود ۸۰ درصد کمبود ویتامین D داریم. نوع لباس، گرد و غبار، شیشه پنجره ها، هوای ابری، هوای آلوده و کرم های ضد آفتاب می توانند مانع رسیدن اشعه ماوراءبنفش به بدن و ساخته شدن ویتامین D مورد نیاز در بدن فرد شوند. همچنین منابع غذایی ویتامین D بسیار محدود هستند و غنی سازی مواد غذایی با ویتامین D در ایران به شکل گسترده انجام نمی شود.
گیرنده های ویتامین D تقریبا در تمام سلول های بدن وجود دارند که این نشان دهنده نقش مهم ویتامین D در فرآیندهای شیمیایی بدن است. اما این ویتامین نقش قابل توجه و مهمی در تنظیم عملکرد سلول های بتای پانکراس (سلول های ترشح کننده انسولین در پانکراس یا همان لوزالمعده) دارد.
در دیابت نوع ۱ که ترشح انسولین در آن مختل می شود، سلول های بتای پانکراس توسط سیستم ایمنی بدن تخریب میشوند و در دیابت نوع ۲، سلول های بتا تلاش می کنند تا انسولین بیشتری تولید کنند چون در سایر بافت های بدن مقاومت به انسولین وجود دارد و این هورمون نمی تواند عملکرد لازم را داشته باشد. از جمله مهمترین عواملی که باعث مقاومت به انسولین می شوند؛ اضافه وزن، نداشتن فعالیت فیزیکی، چربی شکمی زیاد و زمینه ژنتیکی است.
مطالعات نشان داده اند که ویتامین D در سلول های بتا پانکراس بر تولید و ترشح انسولین اثر می گذارد. ترشح انسولین وابسته به کلسیم است و جذب کلسیم نیز تحت تاثیر ویتامین D قرار می گیرد. برخی از مطالعات حیوانی نشان داده اند که کمبود ویتامین D منجر به کاهش تولید انسولین می شود. همچنین محققان نشان داده اند که کمبود ویتامین D باعث کاهش حساسیت بافت ها به انسولین و در نتیجه بروز دیابت نوع ۲ میشود.
ویتامین D جزء آن دسته از ویتامین های محلول در چربی است که قابلیت ذخیره شدن در بدن را دارد. در صورت مصرف بیش از حد مجاز، می تواند باعث عوارضی از قبیل رسوب کلسیم در کلیه ها، ریه ها، قلب، گوش، دردهای استخوانی، از دست دادن اشتها و تهوع، افزایش حجم ادرار، یبوست، اختلالات کلیوی و موجب مسمومیت شود.
کمبود ویتامین D با افزایش نمایه توده بدنی، فشار خون بالاتر، تری گلیسرید بالا و مقاومت به انسولین که همگی از عوامل مستعد کننده فرد به بروز دیابت نوع ۲ هستند، ارتباط دارد. اما، نکته حائز اهمیت این است که دریافت مقادیر مطلوبی از ویتامین D در پیشگیری یا کنترل دیابت موثر است و مصرف بیش از حد آن همراه با عوارض جدی است. بنابراین، مصرف ویتامین D از طریق مکمل، نیازمند بررسی های پزشکی و تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه باید صورت گیرد و لازم است که از مصرف خودسرانه آن پرهیز شود. همچنین توصیه می شود با توجه به شیوع بالای کمبود ویتامین D در ایران وضعیت ویتامین D خون در همه افراد بخصوص افرادی که در مرحله پیش دیابت قرار دارند، مورد بررسی قرار گیرد.