حقوق جمع حق است . حق عبارت از امتیازی است که هر شخص طبق قانون در جامعه دارد . بر این اساس افراد حقوق مختلفی در جامعه دارند که می توانند بر اساس شرایط مقرر در قانون آنها را اعمال کنند و از آن بهره ببرند . حق نسبت به اموال هم که به آن حقوق مالی گفته می شود ، حقی است که قانون گذار برای افراد یک جامعه در نظر گرفته است و شرایط آن را مشخص کرده است .
حقوق مالی چیست ؟ و تفاوت آن با حقوق غیر مالی
حقوق مالی ، حقوقی است که مرتبط با دارایی و اموالی هر فرد است . یعنی افراد نسبت به مالی که دارند دارای حق و حقوقی هستند . در مقابل حقوق مالی ، حقوق غیر مالی است که مرتبط با حقوق افراد خارج از اموال و دارای هایشان است مثل حق زوجیت یا بنوت یا حق حضانت که این حقوق با مال سر و کار ندارند و بیشتر به حقوق شخصی فرد مرتبط هستند .
حقوق مالی ویژگی هایی دارد که آن را از حقوق غیر مالی مشخص می کند ، یکی از این موارد این است که حقوق مالی و اجرای آن برای دارنده آن حق منفعت و سود مالی دارد ، یعنی این منفعت را می توان به پول تبدیل کرد اما حق غیر مالی به پول تبدیل نمی شود .
دوم این که هر فرد می تواند حق مالی اش را به فرد دیگر انتقال بدهد . مثلا فردی که مالک یک خودرو است ، نسبت به آن خودرو حق مالکیت ( بارزترین نمونه حق مالی ) دارد . و می تواند با فروختن خودرو حق مالی خود را به دیگری انتقال دهد . اما حق غیر مالی این خاصیت را ندارد یعنی هیچ کس نمی تواند برای مثال حق زوجیت خود را به فرد دیگری منتقل کند .
سومین ویژگی حق مالی این است که کسی که حق مالی دارد می تواند از حق مالی خود بگذرد ، مثلا کسی که پولی به او ارث می رسد در واقع مالک ارثیه است و نسبت به آن حق مالی دارد اما می تواند بگوید من این حق را نمی خواهم . در حقوق به این کار اسقاط حق می گویند . اما در حق غیر مالی نمی توان گفت من از حق پدری خود نسبت به فرزندم صرف نظر می کنم و آن را نمی خواهم .
چهارمین مورد این است که یک حق مالی می تواند توقیف شود ، یعنی اگر کسی نتواند قرض و بدهی هایش را بدهد دادگاه می تواند اموال آن فرد را توقیف کند اما توقیف نسبت به حقوق غیر مالی وجود ندارد .
پس حق مالی منفعت پولی دارد ، قابل توقیف ، نقل و انتقال و اسقاط است . تا اینجا تا حدی با اینکه حقوق مالی چیست آشنا شدیم ، در ادامه انواع حقوق مالی را بررسی می کنیم .
حق عینی چیست ؟ و انواع آن
حق مالی عینی حقی است که هر شخص نسبت به اموال عینی خود دارد . فرد می تواند هر زمان که بخواهد و بدون اجازه دیگران از آن مال استفاده کند . مثل حق استفاده از کیف ، کفش ، ساعت ، لباس و .. حق عینی با توجه به اینکه با واسطه یا بدون واسطه اعمال شود ، به دو دسته اصلی و تبعی تقسیم می شود :
الف ) حق عینی اصلی : حقی است که باعث می شود مالک از مال خود به طور کامل استفاده کند ، مثل حق مالکیتی که فرد نسبت به خانه خود بدون هیچ واسطه و دینی دارد .
ب ) حق عینی تبعی : حقی است که به طور مستقیم نسبت به مال اعمال نمی شود . حق عینی تبعی در واقع وقتی به وجود می آید که یک عین معین ( مثل خانه ، اتومبیل و... ) وسیله تضمین یک دین قرار می گیرد .
مثلا وقتی فردی از دیگری وام می گیرد و خانه خود را به عنوان وثیقه در اختیار او قرار می دهد وام دهنده حق دارد در صورتی که وام گیرنده دینش را پرداخت نکند ، با رعایت قانون بدهی اش را با فروش خانه تامین کند . در واقع حقی که وام گیرنده نسبت به خانه دارد یک حق عینی تبعی است چون در صورتی خانه بطور کامل به او تعلق می گیرد که بتواند دینش را ادا کند این همان چیزی است که در رهن انجام می گیرد .
پس حق عینی تبعی زمانی به وجود می آید که ابتدا یک دین و تعهد وجود داشته باشد و یک عین معین ، بابت تضمین پرداخت دین در نظر گرفته شود .
حق دینی چیست ؟
حق دینی که به آن حق شخصی هم گفته می شود ، حقی است که بابت پرداخت یک دین یا انجام یک کار یا خودداری از انجام یک کار ، بر گردن فرد است . مانند وقتی که کسی باید به دیگری پولی بدهد . به بدهکار ، متعهد یا مدیون هم می گویند و به طلبکار ، متعهدله یا داین گفته می شود .
در طبقه بندی حقوق مالی ، حقوقی مثل حق اختراع یا حق تالیف ، در دسته حقوق دینی قرار می گیرند .