میراث کهن در سد خرسان 3 به زیر آب می رود

سال ۱۳۸۶ عملیات اجرایی سد خرسان ۳ شروع شد. سدی که بر روی رودخانه خرسان و در فاصله تقریبی ۵۰ کیلومتری از مرکز شهرستان لردگان چهارمحال و بختیاری در دست اجراست و دریاچه آن در استان کهگیلویه و بویراحمد قرار می گیرد.
خرسان 3، پس از سدهای کوثر، مارون و چمشیر چهارمین سدی است که پشتش به کهگیلویه و بویراحمد است و دریاچه آن زمین های این استان را به زیر آب فرو می برد. این در حالی ست که تاکنون بیش از صد محوطه باستانی در منطقه محل احداث سد شناسایی شده است و هم اکنون نیز گروه باستان شناسان پژوهشکده باستان شناسی کشور در این منطقه در حال کاوش هستند.
در همین زمینه با دکتر حمیده چوبک ؛ رئیس پژوهشکده باستان شناسی کشور که برای بازدید از گروه کاوش به یاسوج (مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد) سفر کرده است، گفتگویی داشتیم که ماحصل آن را در ادامه می خوانید.
دکتر چوبک، یکی از وظایف پژوهشکده باستان شناسی را در کنار برنامه های باستان شناسی و پروژه های بزرگ و بلند مدت، انجام برنامه های پژوهشی طرح های عمرانی دانست و با اشاره به اولویت این گونه برنامه ها در کنواسیون های یونسکو گفت: بررسی و مطالعات آثار باستانی که ممکن است با انجام عملیات این گونه طرح های عمرانی در معرض خطر قرار گیرد، باید به طور دقیق انجام شود.

**لزوم انجام مطالعات میراث فرهنگی قبل از شروع هر پروژه عمرانی در کشور

رئیس پژوهشکده باستان شناسی کشور، پیمایش و گمانه زنی تمام منطقه را اولین و مهمترین گام بررسی باستان شناسی عنوان کرد و افزود: طبق قانون مصوب سال ۱۳۸۴، قبل از شروع هر پروژه عمرانی در کشور باید طرح های مطالعات میراث فرهنگی اش به طور کامل انجام شود.
این عضو هیئت علمی پژوهشکده باستان شناسی، در همین رابطه گفت: در صورتی که آثار مکشوفه در این بررسی ها مهم باشد، در همان مرحله اول پژوهشکده اجازه اجرای پروژه عمرانی را نخواهد داد و در برخی طرح های دیگر که جنبه زیر ساختی و توسعه ای دارد، وارد کاوش های نجات بخش خواهیم شد به این معنا که آثار شناسایی و از محل خارج می شود و در صورت امکان نسبت به جابجایی آثار در یک محل دیگر اقدام خواهد شد.

**شناسایی بیش از 100 محوطه باستان شناسی در منطقه سد خرسان 3

دکتر چوبک، ۹۰درصد طرح های عمرانی انجام شده را دارای پیش بینی مطالعات باستان شناسی دانست و گفت: در مورد سد خرسان سه هم که بر روی رودخانه خرسان زده می شود، بررسی های مرحله اول انجام و بیش از صد محوطه باستان شناسی در این منطقه شناسایی شد که با ادامه مطالعات و مشخص شدن گستره زیاد محوطه ها، مشخص شد که بیش از ده محوطه باید مورد کاوش قرار بگیرد.

دانشیار پژوهشکده باستان شناسی، با اشاره به انجام نخستین مرحله مطالعات در سال ۱۳۹۱ اظهار کرد: در این مطالعات که نتایج بسیار خوبی نیز به همراه داشت آثاری از گورستان های هزاره سوم پیش از میلاد شناسایی شد، که تسلسل فرهنگی و گاه نگاری آثار مکشوفه هنوز حل نشده باقی مانده است.

**سد خرسان؛ از تهدید تا فرصت

این پژوهشگر میراث فرهنگی، سد خرسان سه را هم یک تهدید و هم یک فرصت دانست و گفت: اگرچه طرح سد خرسان سه تهدیدی بود برای آثار باستانی منطقه محسوب می شود، ولی این فرصت هم برای ما بوجود آمد تا بتوانیم به اطلاعاتی بسیار ارزشمند از تمدنی شکوفا در این منطقه دست یابیم و فرصتی جدی برای شناسایی و ادامه مطالعات در این حوزه بوده است.

**لزوم فعال سازی یک فاز مطالعاتی دیگر قبل از عملیات سدسازی

خانم چوبک، با اشاره به وقفه ای که از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵ در کاوش های این منطقه تاریخی بوجود آمد، اظهار کرد: با یک گسترده جغرافیایی بسیار مهم فرهنگی روبرو هستیم که این کاوش های محدود نمی تواند پاسخی برای شناسایی و به دست آوردن ارزش های این منطقه باشد و پیش بینی ما این است که فاز مطالعاتی دیگری قبل از انجام عملیات سدسازی در این منطقه فعال کنیم.

وی انجام مطالعات باستان شناسی این منطقه را نیازمند فعالیت حداقل 10 گروه مطالعاتی با صد باستان شناس جوان دانست، و عنوان کرد: در فاز اول 6 گروه داشتیم که حدود ۱۲۵میلیون تومان اعتبار اولیه تخصیص داده شد و فاز دوم را در حال حاضر با باقیمانده همان اعتبار فاز اول به پیش می بریم، ولی حداقل حدود یک میلیارد تومان لازم است که بتوانیم با استفاده از همکاری های بین المللی و انجام مطالعات ژئوفیزیک و به طور درست برآورد کاملی از تمامی آثار باستانی این استان داشته باشیم.

**درخواست بانوی باستان شناس از خبرنگاران

این بانوی باستان شناس، بر اهمیت این موضوع که کل استان باید تحت پوشش نقشه باستان شناسی و بررسی های کاوشی قرار گیرد، تأکید کرد و از خبرنگاران خواست که اهمیت این موضوع را انعکاس دهند.

خانم چوبک، وظیفه پژوهشکده را مطالعات فرهنگی عنوان و اظهار کرد: در شورای فنی معاونت میراث فرهنگی در مورد مجوز طرح های عمرانی واقع در محوطه ها و عرصه های تاریخی تصمیم گیری نهایی می شود.
لزوم سرمایه گذاری در طرح های پژوهشی باستان شناسی

این کارشناس باستانشناسی مرکز باستان شناسی کشور، با تاکید بر لزوم سرمایه گذاری در این گونه طرح های پژوهشی و با اشاره به وجود زیست گاه های موقت و دائم در طول هزاران سال در دو طرف منطقه سد، گفت: ما گستره ای از آثار دوره های مختلف تاریخی را به دست آوردیم که نشان دهنده تداوم و گستردگی زمانی زیاد استفاده از این زیست گاه ها بوده است و حداقل هزاران هزار آثار باستانی را در این منطقه پیش بینی می کنیم که فقط بخشی از آن شناسایی شده و مورد مطالعه قرار گرفته است.

وی افزود: انتظار داریم بودجه های بلند مدت سوای از طرح های عمرانی در اختیار میراث فرهنگی استان قرار گیرد، تا برای آبادی این آبادی های باستانی سرمایه گذاری کنیم.

رئیس پژوهشکده باستان شناسی کشور، همچنین با اشاره به گستره ارزشمندی از آثار دوران ساسانی که در کاوش های فصل گذشته در این منطقه باستانی به دست آمد، گفت: این نشان دهنده پتانسیل این منطقه به عنوان یک جایگاه تاریخی بوده است که باید به عنوان یک ارزش در برنامه های مدیریتی مورد استفاده قرار گیرد.

**با تشدید قوانین باید جلوی سرقت و تخریب آثار باستانی را بگیریم

این دکترای باستان شناسی دوره اسلامی، با اشاره به بخش حفاظت از آثار تاریخی به عنوان یکی دیگر از وظایف پژوهشکده، سرقت و تخریب آثار را یکی از معضلات میراث فرهنگی کشور دانست و گفت: با تشدید قوانین باید جلوی این کار گرفته شود و لزوم سرمایه گذاری در بخش میراث فرهنگی و باستان شناسی در برنامه ششم توسعه باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم جلوی سرقت و از بین رفتن آثار تاریخی را بگیریم.

**تنگ سروک و شهر تاریخی دهدشت در لیست موقت ثبت جهانی

این بانوی باستان شناس، تعداد آثار ثبت شده جهانی کشور را ۱۷ اثر اعلام کرد و افزود: حدود ۱۰۰ اثر در لیست موقت ثبت جهانی داریم، که باید پرونده مربوط به آنها تهیه شود که از استان کهگیلویه و بویراحمد نیز تنگ سروک و شهرتاریخی دهدشت در این لیست موقت قرار دارد.

دکتر بروجنی از همکاران خانم چوبک در پژوهشکده باستان شناسی کشور، نیز با اشاره به این موضوع که درباره فرهنگ هزاره سوم اطلاعات کمی از منطقه زاگرس داریم، گفت: پیشینه اشیاء به دست آمده در منطقه سد خرسان سه در کاوش های اخیر را در جنوب شرق ایران دیدیم. که این نکته می تواند نشان دهنده یک ارتباط در هزاره سوم بین زاگرس نشینان و جنوب شرق ایران باشد.

**ییلاقات تمدن بزرگ هخامنش منطقه سد خرسان سه بوده است

همچنین یک کارشناس میراث فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد، امسال را دومین سال کاوش های باستان شناسی در منطقه سد خرسان سه دانست و گفت: کل محوطه که در دره رودخانه بشار تا خرسان است یک گستره زمانی خیلی دراز مدت از دوره اسلامی تا هزاره سوم می باشد، که در طول زمان تا به امروز مورد توجه و اهمیت بوده است.

علی اصغر آتش فراز، استقرار در این منطقه را برخلاف مناطق گرمسیری فصلی دانست و گفت: این منطقه ییلاقی بوده و ییلاقات تمدن بزرگ هخامنشی هم می تواند اینجا باشد.