به گزارش خبرگزاری بسیج از قم، در نکوداشت قلم او همین بس که رهبر انقلاب درباره‌اش فرموده‌اند:
"علامه دوانی، علم رجال را از دانشی تخصصی و ویژه اهل فن، به دانشی عمومی تبدیل کرد و در دسترس همگان قرار داد."
او از سال 1327 و در حالیکه تنها 19 بهار را از زندگی پشت سر گذاشته بود؛ دست به قلم بُرد و با اینکه در آن روزگار، بیش از دو یا سه نفر نویسنده روحانی یا طلبه نویسنده، پیدا نمی‌شد، اما وی با شوق و علاقه ای که داشت به نوشتن روی آورد و در روزنامه‌ها یا نشریاتی مانند ندای حق، وظیفه، استوار و مسلمین قلم زد.
وی همچنین از سن 23 سالگی به تألیف و ترجمه هم روی آورد و توانست در طول عمر خویش، بیش از 100 عنوان کتاب را به زیور طبع آراسته کند.
سخن از حجت الاسلام علی دوانی است؛ شخصیتی که این روزها سالروز تولد اوست.
او در چنین روزهایی از مهر ماه سال 1308 هجری شمسی و در روستایی با نام "دوان" دیده به جهان گشود.
15 ساله بود که شوق تحصیل علوم دینی، وی را بر آن داشت تا راه حوزه علمیه نجف اشرف را در پیش گیرد و در جوار حرم مطهر امام امیرالمومنین (ع) اقامت گزیند و از محضر استادان آن دیار بهره ببرد. این مهاجرت اما تنها 4 سال به طول انجامید تا وی به دلیل بیماری، به ایران بازگردد.
تکمیل تحصیلات حجت الاسلام علی دوانی از سال 1328 هجری شمسی در ایران و در شهر مقدس قم پیگیری شد و وی، 22 سال در عشّ آل محمد (ص) اقامت داشت.
او در این مدت نزدیک به ربع قرن، از محضر استادان برجسته دیگری هم استفاده کرد که در رأس آنها می‌توان از حضرت روح الله الموسوی الخمینی نام برد.
همین آشنایی با حضرت امام و شاگردی نزد ایشان سبب شد تا علی دوانی، هم با اندیشه‌های انقلابی استاد خود بیشتر آشنا شده و هم اینکه به یکی از شخصیتهای انقلابی حوزه‌های علمیه تبدیل شود.
او در عین حال با تفکرات انقلابی نواب صفوی هم آشنا بود و پس از پایان موفقیت آمیز قیام عمومی علما و مراجع به رهبری امام خمینی علیه تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، کتاب "نهضت دو ماهه روحانیون" را به نگارش درآورد و به امر حضرت امام و برای تبلیغات اسلامی، به شهرها و کشورهای مختلف و از جمله کویت می‌رفت.
باید اذعان داشت که حمایت‌های او از نهضت انقلابی حضرت امام، نقشی مهم در تداوم این نهضت ایفا کرد و امضا و نام وی در بسیاری از اعلامیه‌های آن روزگار و در حمایت از معظم له دیده می‌شود.
او همچنین در آن سال‌ها با بسیاری از مساجد و حسینیه‌ها و از جمله حسینیه ارشاد و همچنین بسیاری از هیئت‌ها و از جمله هیئت مکتب الرضا (ع) همکاری می‌کرد و سخنرانی‌های افشاگرانه ای در این مراکز بیان می‌داشت.
اما یکی دیگر از اقدامات فرهنگی مهم در آن سال‌ها، همگام شدن وی با شخصیت‌هایی مانند حضرات آیات مکارم شیرازی، سبحانی، موسوی اردبیلی، امام سید موسی صدر، واعظ زاده خراسانی و دیگران بود؛ تلاشی جمعی که سبب بنیان گذاشتن مجله علمی و دینی "مکتب اسلام" شد تا فصل جدیدی از نویسندگی نویسندگان متعهد و متخصص در نشریات اسلامی آغاز شود؛ البته وی پیش از این و در جامعه روحانیت مبارز تهران، با شخصیتهای انقلابی و نویسندگان برجسته ای مانند آیات بهشتی، مطهری و فلسفی هم همکاری داشت و منشأ خدمات بیشماری شده بود.
فعالیت‌های پژوهشی و نویسندگی حجت الاسلام دوانی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم ادامه یافت و با نگارش کتاب 10 جلدی "نهضت روحانیون ایران" در سال 1358 همراه شد که یکی از آثار مهم در زمینه تاریخ انقلاب اسلامی است.
اصول اعتقادی و فروع عملی اسلام، امام زمان در گفتار دیگران، پیامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، زن در قرآن و شیعه در اندونزی از دیگر تالیفات حجت الاسلام دوانی است.
همچنین آثاری مانند پیشوایان بزرگ ما، تاریخ اسلام (از آغاز تا هجرت)، داستان‌های اسلامی، داستان‌های ما، هنر نویسندگی، خاطرات من از استاد شهید مطهری، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام والمسلمین فلسفی، نقد عمر و امام خمینی در آئینه خاطره‌ها از دیگر کتب مهم استاد دوانی است که تاکنون بارها تجدید چاپ شده است.
او در زمینه ترجمه آثار تالیفی و تحقیقی به زبان فارسی هم فعال بود که ترجمه آثاری مانند فروغ هدایت؛ در شایستگی حضرت امیرالمومنین (ع) و ائمه معصومین (ع) برای زمامداری مسلمانان (نوشته آیت الله سید علی بهبهانی)، مباحثی در معارف اسلامی (از همان نویسنده)، تاریخ فتوحات اسلامی در اروپا (نوشته شکیب ارسلان)، اجتهاد در مقابل نصّ (نوشته سید عبدالحسین شرف الدین عاملی)، خاندان بروجردی (نوشته آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی)، صحنه‌های تکان دهنده در تاریخ اسلام (نوشته محمد عبدالله عنان)، فرقه وهابی و پاسخ به شبهات آنها (سید محمدحسن قزوینی) و علی (ع) چهره درخشان اسلام (نوشته ابن ابی الحدید معتزلی) از آن جمله است.
انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، دارالکتب الاسلامیه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، نشر رهنمون و انتشارات امیرکبیر، مراکزی هستند که بیشتر آثار استاد دوانی به همت آنان به زیور طبع آراسته شده است.
اکنون به یکی دیگر از آثار مهم استاد دوانی اشاره می‌کنیم که همانا، ترجمه سیزدهمین جلد از کتاب ارزشمند "بحار الانوار" علامه محمدتقی مجلسی در شرح احوال حضرت ولی عصر (ارواحنا فداه) است؛ اثری در بیش از یک هزار صفحه که به دستور آیت الله سید محمدحسین طباطبایی بروجردی شکل گرفت و با وجود حجم زیادش، بارها تجدید چاپ شد و به عنوان یکی از مفصل ترین کتب فارسی درباره حضرت ولیعصر(عج) شناخته می‌شود.
همچنین نباید فراموش کرد که رشته اصلی فعالیت تالیفی این استاد فرزانه، شرح حال نگاری علما و دانشمندان شیعه بود که آن را علاوه بر کتب یاد شده، به صورت سلسله مقالاتی با عنوان "مفاخر اسلام" در همان مجله علمی و دینی مکتب اسلام منتشر می‌کرد و البته پس از آن، مجموع آنها را نیز با شرح و بسط و اضافاتی، به صورت دوره مجلدات "مفاخر اسلام" چاپ کرد و در دسترس همگان قرار داد اثری که نشانگر گامی نو در این عرصه بود و از آثار مشابه نویسندگان قدیمی، متمایز است.
حجت الاسلام دوانی سرانجام پس از 77 سال عمر سرشار از نویسندگی و کار رسانه‌ای، به دیدار معبود شتافت اما آثار پُربار و جهاد فرهنگی و رسانه ای وی به‌ویژه در حوزه مقدسه علمیه قم تا ابد در یادها خواهد ماند و یاد او را گرامی خواهد داشت.
روح الله والی مقدم