به گزارش سرویس بسیج عشایری خبرگزاری بسیج؛ عبدالکریم مشایخی پژوهشگر مسائل تاریخی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با سپاس با عنوان این نکته که انگلستان چهار بار در دوره قاجار به بوشهر حمله کرده اظهار کرد: دوره‌ی اول که زمان محمدشاه قاجار است به دنبال اختلاف ایران با انگلستان که بر سر مسئله هرات پیش آمد، هراتی که به اقرار لورد کُرزن انگلیسی که نایب‌السلطنه انگلستان در شبه‌جزیره هند است هرات جزئ لاینفک خاک ایران بوده است
مشایخی افزود: بعد از اختلافی که بین دولت ایران و انگلستان پیش آمد انگلیسی‌ها نیروهایشان را به بوشهر اعزام کردند.
پژوهشگر مسائل تاریخی بیان کرد: در مرحله اول جزیره خارگ را تصرف می‌کنند و پس از آن قصد هجوم به بوشهر را داشتند که روحانی بزرگ آن زمان شیخ حسن آل عصفور از باقرخان تنگستانی تقاضا می‌کند که با تفنگچیان خود به بوشهر آمده و در مقابل انگلیسی‌ها بایستند که این کار محقق می‌شود و انگلیسی‌ها که می‌دانستند از پس مبارزه با تفنگچیان تنگستان برنمی‌آیند به جزیره خارج عقب‌نشینی می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: هجوم دوم انگلستان به بوشهر مقارن با سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود ، مجدداً به خاطر مسئله هرات و هجوم نیروهایی که از خراسان عازم هرات می‌شوند این مسائله باعث شد ، انگلستان که بوشهر را پاشنه‌ی آشیل ایرانمی دانست تصمیم گرفت نیروهایی را در چند کشتی جنگی عازم بوشهر کند.
مشایخی بیان کرد: نیروهای انگلیسی که با برنامه‌‌هایی که جونز کنسول انگلیس با نیروهای که در اختیار نیروهای انگلیسی قرارداد در منطقه ریشهر ، هلیله و بندرگاه در این قسمت پیاده می‌شوند
این استاد تاریخ افزود: انگلیسی‌ها پس از شکست اولیه‌ای که به نیروهای ایرانی وارد کردند به سمت داخل بوشهر حرکت کردند و پس‌ازآنکه بوشهر را به تصرف درآوردند وارد منطقه خوشاب شدند
وی خاطرنشان کرد: نیروهای انگلیس وارد خاک ایران شدند و تا خرمشهر پیش رفتند که در این زمان ناصرالدین شاه مجبور شد عهدنامه پاریس را متقبل شود و در سال۱۲۷۴ یا ۱۸۵۷ میلادی عهدنامه «صلح پاریس» بین ایران و انگلستان بسته می‌شود و انگلستان برای همیشه افغانستان را از ایران جدا می‌کند.
مشایخی تصریح کرد: مرحله بعد مبارزه مردم بوشهر با نیروهای انگلیس به سال ۱۹۰۶ میلادی برمی‌گردد که انقلاب مشروطه در ایران رخ می‌دهد و بعد از اینکه محمدعلی شاه استبداد صغیر را ایجاد کرد و بسیاری از آزادی‌خواهان را سرکوب کرد، علمای نجف (آیت‌الله آخوند خراسانی و آیت‌الله مازندرانی و…) برای مقابله با محمدعلی شاه فتوا صادر می‌کنند.
پژوهشگر مسائل تاریخی گفت: اگر بخواهیم دقیق‌تر اشاره کنیم باید بگوییم بعد از اینکه محمدعلی شاه قاجار مجلس را به توپ بست و آزادی‌خواهان را قتل‌عام کرد، در سراسر ایران سکوت مرگباری حاکم شد.
وی بیان کرد: در این زمان فتوای آخوند خراسانی باعث می‌شود که سید مرتضی اهرمی از رئیسعلی دلواری و نیروهای تحت امرش برای تصرف بوشهر و گرفتن مراکز حکومتی از دست نیروهای دولتی دعوت به عمل آورد که همین‌گونه هم می‌شود.
مشایخی گفت: یعنی کاری که ستارخان و باقرخان تبریز و محمدعلی‌خان تنکابنی در قرار بود انجام دهند؛ سید مرتضی اهرمی و رئیسعلی دلواری در بوشهر انجام می‌دهند.
استاد تاریخ دانشگاه ابراز کرد: با تصرف بوشهر از سوی این نیروها، گمرک بوشهر نیز از دست نیروهای انگلیسی خارج شد و به مدت دو ماه نیروهای مشروطه‌خواه به زعامت آیت‌الله سید مرتضی اهرمی بر بوشهر مسلط می‌شوند.
وی تصریح کرد: البته اسنادی هست که نشان می‌دهد زائر‌خضرخان اهرمی، رئیس عبدالحسین دشتی(رزمی) و خالو حسین دشتی و خیلی از مبارزان دیگر نیز در تصرف بوشهر نقش داشتند.
مشایخی عنوان کرد: انگلیسی‌ها وقتی احساس می‌کنند منافع‌شان در گمرک که از طرف مظفرالدین شاه به آنها رهن داده شده بود، به خطر افتاده و درآمدش متوقف شده است و در اختیار مشروطه‌خواهان قرار گرفته، شروع به کارشکنی و توطئه علیه سیدمرتضی می‌کنند.
کارشناس مسائل تاریخی افزود: خاطرنشان کرد: با تصرف بوشهر از سوی تفنگچی‌های رئیسعلی دلواری و تسلط او بر گمرک، منافع انگلستان به خطر افتاد. از سوی دیگر انگلستان از طریق یکی از حکمرانان خائن بوشهر که از عمال نفوذی آنها بود، به نام احمدخان دریابیگی در صفوف مشروطه‌خواهان انشقاق ایجاد می‌کند.
وی تشریح کرد: وی ابتدا با عنوان اینکه مشروطه‌خواه هستم به دیدن آخوند خراسانی رفته، سپس با حمایت ایشان به بوشهر می‌آید. در اینجا هم خودش را مشروطه‌خواه به مردم معرفی کرده بود اما علیه سید مرتضی توطئه می‌کرد.
مشایخی ابراز کرد: مثلاً بازار بوشهر را غارت می‌کنند و می‌گویند این کار تفنگچی‌های سید مرتضی بوده است و به بهانه ایجاد آرامش در بوشهر انگلستان در سومین مرتبه اقدام به اشغال بوشهر می‌کند.
این استاد دانشگاه گفت: ناو فاکس از هند عازم بوشهر می‌شود و صد تفنگچی سازمان‌یافته پیاده می‌کند و در درگیری که پیش می‌آید ۴ الی۵ نفر از نیروهای رئیسعلی دلواری به شهادت می‌رسند و بعد از مقاومت محدودی که اتفاق می‌افتد، رئیسعلی دلواری عقب‌نشینی می‌کند به سمت دلوار و بوشهر به تصرف نیروهای انگلیسی درمی‌آید.
وی ابراز کرد: نیروهای انگلیسی نیز سید مرتضی را در ابتدا با محاصره اقتصادی تحت‌فشار قرار می‌دهند و پس از بازداشت، وی را به بصره تبعید می‌کنند که بعدها به نجف می‌رود.
مشایخی گفت: مدتی که در آنجا حضور دارند با آخوند خراسانی مکاتباتی می‌کنند. آخوند که متوجه حقانیت سید مرتضی می‌شود، از حکومت ایران می‌خواهد که احمدخان دریا بیگی را عزل کنند و موقر الدوله حکمران بوشهر شود که این کار صورت میگیرد.