به گزارش خبرگزاری بسیج به نقل از فارس، در روزهای پایانی سال ۱۳۶۷ با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی آن روز کشور در آن زمان، تلاش شد اجلاسی در حوزه علمیه برگزار شود تا امام (ره) پیامی صادر کنند و رهنمودی نسبت به چنین اجلاس و تحرکی داشته باشند. این جریان به دلایلی در حوزه با تأخیر مواجه شد. در این شرایط معمار کبیر انقلاب خودشان اهمیت تبیین جایگاه و نقش حوزه را تشخیص داده بودند و نمی‌توانستند منتظر این باشند که یک اجلاسی در حوزه شکل بگیرد تا پیام بدهند، به همین دلیل پیامی تحت عنوان «منشور روحانیت» صادر کردند. در واقع این منشور تحلیلی از نقش روحانیت در تاریخ تشیع و انقلاب است و حضرت امام (ره) مرز بین روحانی واقعی و انقلابی را با «روحانی‌نماها» و «مقدس مأب‌ها» را تبیین کردند. در این پیام بلند که در ماه‌های آخر حیات معظم‌له صادر شد، گوشه‌هایی از تاریخ انقلاب بازخوانی می‌شود. (اینجا)
این در حالی است که حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای رهبر انقلاب در دیدار اخیرشان با اعضای شورای‌عالی حوزه‌های علمیه با بیان اینکه دشمن برای شناسایی نقاط مؤثر انقلاب و ضربه زدن به مبانی اساسی آن برنامه دارد و از جمله مقاصد آن‌ها حوزه‌های علمیه است، بر صیانت از شور انقلابی طلاب جوان با توجه به منشور روحانیت تأکید کردند.(اینجا)
بنابراین شناسایی راه‌های استمرار صیانت از شور انقلابی طلاب موضوع گفت‌وگوی ما با محمد محمدرضایی عضو شورای عالی قطب فلسفه دین ایران، مدیر گروه الهیات شورای حمایت از پایان‌نامه‌های علوم انسانی کمیسیون شورای انقلاب فرهنگی(نهاد رهبری در دانشگاه) و استاد فلسفه دانشگاه تهران شد.
وی که سطح خارج فقه و اصول و فلسفه را از حوزه علمیه قم و دکترای فلسفه و کلام را از دانشگاه تربیت مدرس اخذ کرده است، معتقد است: باید طلاب انقلابی در حوزه اجتماع برای تحقق تمدن نوین اسلامی حضور داشته باشند و از عدالت دفاع کنند. همانطور که پیامبر (ص) برای اجرای عدالت قیام می‌کرد. بنابراین روحانیت وظیفه دارد این کار را انجام دهد. مقام معظم رهبری فرمودند: وظیفه طلاب جوان این است که منشور روحانیت حضرت امام (ره) را الگوی خودشان قرار دهند و بر اساس آن عمل کنند. در ابتدا باید ببینیم در دوران معاصر وظایف روحانیت چیست؟ در واقع «حوزه علمیه» یک نهاد آموزشی ـ پژوهشی است که وظیفه اولیه آن تبیین، گسترش، تبلیغ و حفظ دین اسلام و اجرای دستورات اسلام است. در تاریخ اسلام تبیین، گسترش و حفظ دین نیازمند کسانی بوده که آموزههای دین را بیاموزند و سپس به دیگران آموزش دهند. زیرا برای همگان ممکن نبوده است. اسلام این وظیفه را بر عهده کسانی گذاشته که در مراکز اسلامی حاضر شوند و پس از تعلیم و فراگیری آموزههای دینی این آموزه‌ها را به دیگران آموزش دهند، در واقع رسالت روحانیت همان رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) است.
در زمان ائمه (ع) افرادی این توانایی را در خودشان احساس می‌کردند که به محضر ائمه نائل شده تا از دریای بیکران علم آن‌ها بهره‌مند شوند. حالا هنگامی که توانایی فهم و تبیین آموزههای دینی را پیدا می‌کردند، ائمه اطهار (ع) به آن‌ها اجازه می‌دادند که به نشر و گسترش معارف دینی بپردازند. در ابتدا این کار خیلی راحت بود و به سهولت انجام می‌شد. در کنار اشتغال به مسائل معیشتی خودشان این وظایف را عهده‌دار می‌شدند، اما با گسترش علوم و دامنه موضوعات نو و ارتباط اسلام با فرهنگ‌ها و مکاتب دیگر نیاز به افرادی پیدا کردیم که در رشته‌های گوناگون علوم دینی متخصص شوند و لازمه تخصص هم این است که افراد فرصت بیشتری را به این کار اختصاص بدهند و در مراکز علوم دینی حضور بیشتری داشته باشند و نیازهای اقتصادی آن‌ها هم از بیت‌المال تأمین شود.
در واقع اینها هم رسالت پیامبر (ص) و ائمه (ع) را بر عهده دارند که دین را تبیین و ترویج کنند. با توجه به آیات و روایاتی که فراروی ما است، پی می‌بریم عالمان حوزه‌های علمیه وارثان، جانشینان و امینان پیامبر (ص) هستند، از پیامبر (ص) روایت داریم که «الفُقها اُمناء الرُسُل، فقها مالَم یَدخلو فی‌الدنیا»؛ فقها تا وقتی که دنیاطلب نباشند امینان پیامبرند و یا اینکه امام علی (ع) از پیامبر (ص) نقل می‌کند که می‌فرماید «اَللهم اِ‌رحَم خُلفایی»! سؤال می‌کنند: «یا رسول‌الله مَنْ خُلَفَاوُکَ؟»، «قالَ: الَّذینَ یَاتُونَ مِنْ بَعدی و یَرْوُونَ احَادیِی و سُنَتی فَیُعَلِّمُونَهَا اَلنَّاسَ مِنْ بَعدی»، سه مرتبه پیامبر (ص) فرمودند: خداوندا! جانشینان مرا مورد رحمت قرار بده، گفته شد: یا رسول‌الله جانشینان تو که باشند؟ فرمودند آنان که بعد از من می‌آیند حدیث و سنت مرا روایت می‌کنند و به مردم آموزش می‌دهند.
حیطه مسؤولیت روحانیت تا کجاست؟
باز در روایات داریم که «العُلما وَرثة الاَنبیا» عالمان وارث پیامبر هستند. حیطه مسؤولیت روحانیون همه مسئولیت‌های پیامبر (ص)، جزء آن‌هایی که به نحو انحصاری مختص پیامبر (ص) است را در بر می‌گیرد. امام خمینی (ره) می‌فرماید: «الفُقها اُمناء الرُسُل»، یعنی کلیه اموری که به عهده پیامبران است، فقهای عادل موظف و مأمور به انجام آن هستند، فقط فقهای عادل هستند که احکام اسلام را اجرا کرده، نظامات آن را مستقر می‌گردانند و حدود و قصاص را جاری می‌کنند، حدود و تمامیت ارض وطن مسلمانان را پاسداری می‌کنند. خلاصه اجرای تمام قوانین مربوط به حکومت به عهده فقها است. همانطوری که پیامبر اکرم (ص) مأمور اجرای احکام و برقراری نظامات اسلام است. فقهای عادل هم باید رئیس حاکم و مسئول اجرای احکام باشند.
دژهای اسلام کجاست؟/ لازمه اجرای عدالت
با توجه به شرایط کنونی وظیفه طلاب و روحانیونی که در حوزه علمیه تربیت می‌شوند، چیست؟
اولین وظیفه آن‌ها، تبیین و تفسیر دین اسلام و پاسداری از آن است. همانطوری که می‌دانید وظیفه پیامبر (ص) این بوده که دین را برای مردم تبیین کند، ما در قرآن می‌خوانیم «وَانْزَلْنا الَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ الَیْهِمْ»؛ قرآن را بر تو فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه بر ایشان نازل گشته روشن سازی، یعنی وظیفه پیامبر این بوده که قرآن و دین را برای مردم تبیین کنند. در روایاتی دیگر داریم که این فقها «أَنَّ اَلْمُؤْمِنِینَ اَلْفُقَهَاءَ حُصُونُ اَلْإِسْلاَمِ کَحِصْنِ سُورِ اَلْمَدِینَةِ لَهَا»؛ مؤمنان فقیه دژهای اسلام هستند، همانند دژهای شهر، یعنی همانطوری که حصار یک قلعه آن را از هجوم دشمنان محفوظ می‌دارد و مانع از نفوذ اجانب می‌شود، فقها هم همین رسالت را نسبت به دین اسلام دارند و اینها را حفظ می‌کنند.
یکی دیگر از وظایف روحانیت تبلیغ آموزههای دینی است، یعنی اینکه پیامبر وظیفه داشت تبلیغ کند «ما عَلَى الرَّسُول الّا الْبَلاغُ الْمُبین». در پیامبر (ص) جز ابلاغ آشکار وظیفه‌ای نیست؛ یعنی وظیفه روحانیت این است که دین را تبلیغ کند. حال یا با گفتار یا با عمل. مسأله دیگر دفاع از عدالت و اجرای آن است. یکی دیگر از اهداف پیامبران در جامعه این بوده که در جامعه‌شان عدالت را اجرا و با ظلم مبارزه کنند. پیامبر (ص) می‌فرماید: من مأمور شدم که میان شما عدالت را برپا سازم یا در آیه دیگر «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ بِالْقِسْط»؛ وظیفه پیامبر (ص) این است که عدالت را در همه ابعادش در جامعه پیاده کند. طبعاً لازمه اجرای عدالت تشکیل حکومت است. بدون حکومت که نمی‌شود، عدالت را محقق کرد. این هم وظیفه دیگر عالمان است که با ظالمان مبارزه کنند و عدالت را در همه ارکانش در جامعه پیاده کنند.
از حل اختلافات تا خیرخواهی برای مردم
وظیفه دیگر روحانیت قضاوت و حل اختلافات مردم است. انبیای الهی در حل اختلافات فکری و عقیدتی و دینی مرجعیت داشتند. قرآن کریم خطاب به حضرت داوود (ع) می‌فرماید: «یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ»؛ یا داوود ما تو را خلیفه روی زمین قرار دادیم، پس در میان مردم به حق داوری کن. یا در آیه دیگر داریم: «یا ایُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اطِیعُوا اللَّهَ وَاطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ»؛ اگر تنازع در چیزی پیدا کردید، این را به خدا و به رسول برگردانید.
بنابراین یکی دیگر از وظایف روحانیت، قضاوت و حل اختلافات بین مردم بر اساس کتاب و سنت است. وظیفه دیگر روحانیت، خیرخواهی و دلسوزی برای مردم است، می‌دانیم که پیامبر (ص)، الگوی ما و مخصوصاً روحانیت است. «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»؛ پیامبر (ص) اسوه حسنه بود. پیامبر (ص) دلش برای مردم می‌سوخت. از اینکه مشرکان ایمان نمی‌آوردند، نزدیک بود جان خودش را تباه کند. قرآن می‌فرماید: «لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ أَلّا یَکُونُوا مُوْمِنِینَ»؛ تو نزدیک است که جان خودت را تباه بسازی، چون آن‌ها ایمان نمی‌آورند. با وجود این، روحانیت در طول تاریخ علیه استبداد و استکبار مبارزه کرده و آنی از پا ننشسته است.
۶ راه پیش‌رو برای طلاب انقلابی/ حضور در اجتماع شرط تحقق تمدن اسلامی است
در دیدار اخیر رهبر انقلاب با اعضای شورای‌عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به «منشور روحانیت» بر استمرار شور انقلابی طلاب جوان تأکید داشتند، این امر چگونه قابل دستیابی است؟
بر این اساس، روحانیت شش وظیفه دارد که در حوزه‌های علمیه باید فراروی آن‌ها قرار بگیرد. اولاً طلبه‌ها خوب درس بخوانند. فکر صحیح را از سقیم تشخیص دهند. اسلام واقعی و اسلام ناب محمدی را براساس منطق صحیح فرا بگیرند. گرفتار انحرافات فکری نشوند. وقتی اسلام را خوب فرا گرفتند، تبلیغ کنند. برای امر تبلیغ اول باید خودشان متخلص به تزکیه و اخلاق خوب باشند. زیرا یکی از وظایف تبلیغ اسلام این است که انسان‌ها را به اوج اخلاق نائل کند.
همچنین زهد و تقوا و دفاع از عدالت داشته باشند. در عرصه مسائل اجتماعی حضور داشته باشند. این در حالی که بعضی روحانیون می‌گویند: ما به سیاست و اجتماع کاری نداریم! حال مگر پیامبر (ص) به سیاست بی‌تفاوت بود؟ باید طلاب انقلابی در حوزه اجتماع برای تحقق تمدن نوین اسلامی حضور داشته باشند و از عدالت دفاع کنند. همانطور که پیامبر (ص) برای اجرای عدالت قیام می‌کرد. بنابراین روحانیت وظیفه دارد این کار را انجام دهد.
مساله دیگر اِکمال فضائل و مکارم اخلاق است. یعنی طلاب باید هم فضائل را بر اساس آموزههای دینی در خودشان تقویت کنند، هم این اخلاق را در جامعه ترویج کنند. خدایی ناکرده نباید انحرافات اخلاقی داشته باشند یا رذائل اخلاقی در وجود روحانیت باشد. الگوی آن‌ها باید پیامبر (ص)، حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری باشد تا بتوانند در اجتماع نقش‌آفرین باشند. مسالۀ دیگر قضاوت و حل اختلافات مردم است که باید مرجعیت فکری را حفظ کنند.
برخی می‌گویند روحانیت به حال مردم چه کاری دارد؟ در حالی که باید دلسوز مردم باشد. اگر احساس کنیم یک عده از مردم دارند، خودشان را به چاه می‌اندازند، طلاب بگویند ما کاری نداریم! آیا امام (ره)کاری نداشت؟! امام با شاه مبارزه کرد. اکنون داریم چهل و یکمین سال انقلاب اسلامی را جشن می‌گیریم. امامی که یکه و تنها علیه ظلم و استبداد قیام کرد و کسی فکر نمی‌کرد این انقلاب به پیروزی برسد. ولی امام خیرخواه مردم بود و می‌دید مردم دارند در تاریکی دست و پا می‌زنند، خودش به نورانیت رسیده بود و می‌خواست دست مردم را بگیرد و مردم را به نورانیت برساند. بنابراین طلاب و روحانیت باید متناسب با زمان و عالم به زمان بودن، این موارد را اجرا کنند.
