علاوه بر جاذبههای گردشگری مناطق جنگلی، آبشارها، اماکن مذهبی و تاریخی، سواحل آرام بخش و دلپذیر دریا در طول حدود 700 کیلومتر، دارای سهم بالایی از جذب گردشگران در شمال کشور است.
با شروع تعطیلات مدارس و آغاز فصل گرما در تابستان، شنا در دریا، رودخانه، سد، کانالهای آب و آببندانها، بهعنوان یک تفریح و ورزش آرامشبخش برای ساکنان استانهای شمالی، مسافرعان و گردشگرانی که وارد این استانها میشوند، محسوب میشود.
سالانه بهدلیل عدم آشنایی شناگران بومی و غیربومی به فنون شنا، عدم شناخت از محیط و مجهز نبودن به تجهیزات اولیه، تعداد زیادی از هم وطنان چه ساکنان بومی، چه مهمانان و مسافرانی که وارد این استانها میشوند، جان خود را از دست داده و بهجای استفاده صحیح از این مواهب الهی خاطراتی تلخ و ناگوار برای بستگان، خویشاوندان و سایر هموطنان به همراه دارند.
بهطور کلی شناگران به دو گروه بومی و غیربومی و از دو جنس زن و مرد و با سنین مختلف تقسیم شده که بر اساس آمار موجود عموماً در این بین نوجوانان و جوانان بیشترین تعداد غرق شدگان را به خود اختصاص میدهند.
در حال حاضر از 700 کیلومتر سواحل خزر در شمال کشور تنها محدوده اندکی دارای کاربری عمومی بوده و بقیه آن در اختیار سازمانهای دولتی و یا وابسته به دولت، شهرکها و مالکان خصوصی است، بخشی از این سواحل نیز در قالب طرحهای ساماندهی (طرح دریا) توسط شهرداریها و بخش خصوصی و بخشی نیز در قالب مناطق حفاظت شده مورد استفاده عموم مردم قرار میگیرد.
عواملی از جمله عدم آشنایی به فنون شنا، عدم آشنایی کافی با محیط شنا، مجهز نبودن به تجهیزات اولیه شنا، بههم خوردن تعادل عادی فرد در آب، طوفانی بودن دریا (هنگام شنا دردریا) و بهم خوردن مورفولوژی بستر دریا و یا رودخانه در اثر پیشروی آب دریا و یا سیلاب بر افزایش آمار غریق مؤثر هستند.
آنچه مسلم است کسانی که وارد آب میشوند تا شنا کنند، باید مهارتهای اولیه و فنون شنا را آموزش دیده و بهطور دورای و مرتب نیز تمرین کنند، از طرفی بسیاری از افراد فکر میکنند، اگر شناگر ماهری در استخر هستند، در محیطهای طبیعی مثل دریا در اعماق زیاد آن نیز بهراحتی میتوانند شنا کنند، در حالی که شنا در دریا و سایر محیطهای طبیعی بسیار متفاوت با شنا در استخر است.
در بسیاری از موارد پیشروی و پسروی آب دریا و سیل در رودخانهها و آب شستگی باعث تغییرات شدید زمین شناسی در بستر محیطهای طبیعی شده که عموماً باعث غرق شدن افراد در این محیطها میگردند.
عدم وجود مکانهای عمومی کافی با امکانات اولیه مناسب رفاهی و بهداشتی، ناکافی بودن ناجیان غریق و نیروهای امدادی و خدماتی به علت ناکافی بودن اعتبارات در این بخش، عدم استفاده از جلیقه نجات توسط شناگران، ناکافی بودن امکانات امدادی، فقدان و یا ناکافی بودن تابلوها، پارچه نوشتهها و علائم هشداردهنده در مناطق پرخطر و حتی در محدوده طرحهای سالم سازی، ناکافی بودن قایقهای گشت دریایی در کنترل مناطق پرخطر، عدم وجود سکوهای دیدبانی لازم و کافی در سواحل بهویژه در محدوده طرحهای ساماندهی علاوه بر عوامل ذکر شده در افزایش غریق بسیار موثر هستند.
ناگفته نماند با وجود استفاده دریای خزر در فصل تابستان توسط کل مردم ایران، استانداریهای مناطق ساحلی خزر، فرمانداریها و بخشداریها با حداقل امکانات و منابع مالی حداکثر خدمات را به کمک دستگاههای اجرایی ذیربط و بخش خصوصی به مردم میدهند، در حالیکه ضرورت دارد به دریای خزر توجه و نگاه ملی شود.
آماری از غرق شدگان چند سال گذشته در دریای خزر نشان میدهد سالانه تعداد زیادی از هموطنان ما، چه افرادبومی و چه مسافران و گردشگرانی که در فصل تابستان وارد استانهای شمالی میگردند، در محیط های طبیعی از جمله دریا، سد، آببندان، کانالهای آب غرق میشوند.
آمار و اطلاعات نشان میدهد به طور متوسط در 10 سال گذشته بیش از 2 هزار نفر در سواحل خزر در سه استان ساحلی غرق شدهاند (براساس آمار پزشکی قانونی مازندران تنها در سال گذشته 135 نفر در دریا، رودخانه، دریاچه، سد و ... غرق شدهاند که از این تعداد 103 نفر مربوط به دریای خزر، 15 نفر رودخانه و بقیه مربوط به سایر مکانها بودهاند) و از سوی دیگر نیز به خاطر برنامهریزی مسؤولان استانی و دستگاههای اجرایی ذیربط و مشارکت بخش خصوصی و فعالیت مؤثر ناجیان غریق، گروههای امدادی و نیروهای خدماتی این آمار بهتدریج در طول سنوات به شدت گاهش یافته است.
هر چند که این اقدامات ضروری و قابل توجه بوده، ولی با توجه به اهمیت موضوع امکانات موجود و اقدامات صورت گرفته، کاغی نبوده و توجه ویژه دولت در سطح ملی را میطلبد.
براساس آمار موجود از سنوات گذشته، کمتر از 5 درصد از افراد در داخل طرحهای سالمسازی غرق شده و آن هم زمانی بوده که طرح دریا بهدلیل طوفانی بودن تعطیل بوده و یا ساعت فعالیت طرح به پایان رسیده است و 95 درصد غرق شدگان در خارج از طرحهای سالمسازی، در مناطق ممنوعه، نقاط کور و خطر آفرین و در زمان طوفانی بودن دریا غرق شدهاند.
همچنین آمار و اطلاعات نشان میدهد بیشتر از 70 درصد از غرقشدگان غیربومی بوده و بیشترین ساعات ناشی از مرگ ومیر در اثر غرقشدگی نیز 14 تا 17 عصر و عموماً در روزهای تعطیل و ایامی که چندین روز به مناسبتهای مختلف در کشور تعطیلی داشته و مسافران و گردشگران و حتی ساکنان بومی وقت بیشتری برای استفاده از دریا دارند، بوده است .
از طرفی آمار غرقشدگان چند سال اخیر نشان میدهد عموماً در فصل تابستان و پایان تعطیلات مدارس و شروع تعطیلات تابستانی و آغاز فصل گرما در ماههای خرداد، تیر، مرداد، شهریور بیشترین غریق در طول سال را داشته و اکثر غریق در سنین بین 10 تا 40 سال و عموماً جوانان و نوجوانان و از نظر جنسیت نیز بیشترین غریق مربوط به مردها است.
معمولا بیشتر از 70 درصد مغروقین مربوط به روزهای چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه، یعنی در ایام تعطیلات پایان هفته بوده، البته شرایط دریا و تعداد استفاده کنندگان از دریا و حجم مسافران ورودی به استانهای شمالی در این آمار بیتأثیر نیست.
با توجه به تمرکز مراکز تفریحی ـ توریستی، ویلاهای خصوصی، پلاژها و محلهای اسکان مجتمعهای تفریحی، راههای دسترسی سریع به ساحل، دسترسی به مبادی ورودی استان، وسعت و کیفیت سواحل، نوع و میزان خدمات، شرایط محیطی و بسیاری از عوامل تأثیر گذار دیگر و بر اساس آمار مقایسهای 10 سال اخیر، مشخص شده که شهرستانهایی که مستقیما به راههای ارتباطی اصلی ورودی استانهای شمالی وصل میشوند و دسترسی مسافران به سواحل آنها راحتر و سریعتر بوده، بیشترین تعداد غریق را به خود اختصاص میدهند. از طرفی آمار و اطلاعات نشان میدهد، در سالهای اخیر توجه ویژه استانداریها، فرمانداریها، بخشداریها و دستگاههای اجرایی مرتبط شهرستانی و مشارکت فعال بخش خصوصی، در بعضی از مناطق توانسته در کاهش غریق بسیار موثر باشد.
هر چند که آمار غریق سالانه دربرگیرنده تعداد قابل توجهی از هموطنان است، ولی حضور مسؤولانه ناجیان غریق، نیروهای امدادی و خدماتی و افراد بومی مجرب در سواحل استانهای شمالی در نجات جان انسانها بسیار موثر و ارزشمند است.
روشهای مؤثر در پیشگیری و کاهش غریق شاکل فرهنگسازی، آموزش و افزایش آگاهیهای عمومی (هم در شناخت خطر و هم در استفاده درست از محیط) بسیار موثر بوده که توسط رسانههای ارتباط جمعی(رسانه ملی)، خبرگزاریها، روزنامهها و مطبوعات ملی و استانی و یا از طریق بروشورها و پارچه نوشته در سطح استانهای ساحلی انجام میگیرد.
از دیگر روشها شناسایی مناطق پر خطر و نصب علائم هشداردهنده در این محلها، فعال کردن و تقویت کمی و کیفی طرحهای سالمسازی (طرح دریا) و یا ایجاد محلهایی امن و بیشتر از گذشته، بکارگیری ناجیان غریق و تیمهای امدادی و خدماتی مجهز و آموزش دیده و تأمین نیازهای آنها، تجمیع امکانات دستگاههای متولی و یکپارچه سازی و مدیریت صحیح بر منابع و هماهنگی بیشتر بین سازمانهای متولی، بکارگیری ویژه تر و بیشتر از بخش خصوصی در آموزش، تأمین و تجهیز امکانات و بهکارگیری تیمهای نظارتی، بازرسی و گشتهای ویژه در دریا و ساحل است.
در راستای فعالیتهای انسان دوستانه و وظایف سازمانی، سالانه همزمان با گرم شدن هوا و شروع فصل تابستان با هماهنگی استانداریهای گیلان، مازندران، گلستان و نیز فرمانداریها و بخشداریهای شهرستانهای ساحلی این استانها، با بکارگیری اکیپهای امدادی و خدماتی از جمله جمعیت هلال احمر، نیروی انتظامی، اورژانس 115، دانشگاههای علوم پزشکی، ناجیان غری ، میراث فرهنگی و گردشگری، شهرداریها، آتش نشانیها، بخش خصوصی و...، خدمات ارزندهای در کاهش غریق در سواحل شمالی کشور صورت میگیرد، ولی بهدلیل محدودیتهای خاص و ناکافی بودن و ناچیز بودن منابع آنها بهویژه منابع مالی، این خدمات ارزنده کافی نبوده، اما ارزشمند است.
ملی کردن طرح دریا با بودجه سالانه مشخص از سوی دولت، تقویت بخش خصوصی با پرداخت تسهیلات به تعاونیهای متشکل از ساکنان بومی مناطق ساحلی، شناسایی نقاط امن و ممنوعه توسط گروههای کارشناسی، تعیین یک متولی اجرایی مسئولیتپذیر برای هدایت دستگاههای اجرایی، تقویت فعالیت رسانهها با هدف آموزش و تقویت فرهنگ استفاده مناسب و درست از دریا، تقویت امکانات گروههای امدادی و خدماتی فعال، تقویت و توسعه امکانات رفاهی و بهداشتی مناسب در طرحهای سالمسازی موجود، مطالعه و داشتن یک طرح جامع همه جانبه با یک چشمانداز کوتاه مدت و دراز مدت در سواحل دریای خزر در این زمینه، میتواند در سیاستگذاری کاهش غریق و به حداقل رساندن آن بسیار مؤثر باشد.