بدون شک یکی از بانوان تاریخ ساز و یکی از چهره های درخشان تاریخ پر فراز و نشیب اسلام که خدمات و ایثارگری های ایشان تاثیر بی بدیلی در پیشرفت اسلام داشت حضرت خدیجه بنت خویلد همسر بزرگوار پیامبر اسلام(ص) است.
ایشان با همه وجود و با عشق و دلدادگی و ایمان به رسول خدا(ص) مشکلات بی شمار رسالت شوی بزرگوارش را به جان خرید و با ایثار و ایمان به اهداف عالی همسر بزرگوار و شجاعت مثال زدنی زمینه پیشرفت روزافزون اسلام را فراهم نمود.
همو که در لحظات سخت و پر مشقت و پر اضطراب روزهای نخستین بعثت حضرت ختمی مرتبت، پشتیبان ایشان بوده و با جان و دل از اهداف الهی و والای همسرش جانانه دفاع کرد و نخستین زنی بود که در تاریخ اسلام به ندای توحیدگرایی و حق طلبانه حضرت محمد(ص) لبیک گفته و ردای پر سعادت اسلام را بر تن کرد و در ایمان به خدا و رسول و باورهای دینی، گوی سبقت را از همه زنان روزگار خود ربود.
از ابن عباس در روایتی نقل شده است که: «اول من آمن برسول الله من الرجال علی و من النساء خدیجه[1]؛ اولین کسی که به رسول خدا ایمان آورد از بین مردان علی و از بین زنان، خدیجه بود.»
بدون شک در موفقیت و شکست انسان ها عوامل متعدد نقش دارند که یکی از موثرترین این عوامل زن می باشد جمله مشهور: «در پشت موفقیت های هر مرد، یک زن ایستاده است» حقیقتی انکارناپذیر است.
در زندگی دانشمندان و اندیشمندان بزرگ همیشه یک زن حضور داشته است؛ زنی که در نقش مادر یا همسر، مرد را در مسیر موفقیت همراهی کرده است. یکی از این زنان حضرت خدیجه(س) است که با بهرمندی از فضایل و کمالات روحی و اخلاقی مثال زدنی، در موفقیت شگرف پیامبر اسلام(ص) نقش بسزایی را ایفا کرده است.
سوالی که در مورد خصوصیات اخلاقی حضرت خدیجه به ذهن می رسد اینکه حضرت ایشان واجد کدامین کمالات روحانی و معنوی بودند که ایشان را در زمره برترین بانوان عالم[2] در طول تاریخ قرار داده است؟
حضرت خدیجه(س) به عنوان بانوی نمونه اسلام و همسر گرامی حضرت رسول(ص) دارای خصوصیات و ویژگی های اخلاقی و فضایل و کرامات انسانی و ملکوتی بودند که ایشان را از زنان دیگر متمایز می کردد و تخلَق و تزیَن به این ویژگی ها ایشان را سرآمد زنان عصر خود کرده بود که در ادامه این نوشتار به تعدادی از این خصوصیات والای ایشان اشاره خواهیم نمود؛ باشد که زنان جامعه ما هم با استفاده از این خصوصیات و با الگو برداری از این مکارم اخلاقی ممتاز، گام اساسی و مهم را در رشد و بالندگی جامعه اسلامی مان بردارند.
همان مساله ای که جای خالی آن شدیدا در زندگی فردی و اجتماعی جامعه امروز در میان خانواده ها به چشم می خورد.
حقیقت خواهی و کمال طلبی
حضرت خدیجه(س) از همان اوایل آشنایی با رسول خدا(ص) به شدت تحت تاثیر خلق و خوی الهی و ملکوتی پیامبر بزرگوار اسلام قرار گرفت و محبت ایشان در دل باصفایش لانه کرد[3] و این محبت تا آنجا در اعماق وجودش ریشه دواند که خود برای وصلت با پیامبر خوبی ها پیشقدم شده و از اشتیاقش برای همسری پیامبر پرده برداشت که این نشان از روحیه کمال جویی و حقیقت خواهی ایشان دارد.
حضرت خدیجه(س)در انتخاب حضرت محمد(ص) به عنوان همسر آینده خویش ملاک ها و اصولی را مطرح می کند که نشان از روحیه کمال طلبی ایشان دارد ایشان هنگام پیشنهاد ازدواج به رسول خدا(ص) به وی گفت: «به دلیل خویشاوندیت با من و بزرگواری و امانت داریت در میان مردم، اخلاق نیک و راست گویی ات، مایلم با تو ازدواج کنم».[4]
ارزش این انتخاب خدیجه آنگاه نمایان می شود که بدانیم او در آن هنگام، موقعیتی عالی و ممتاز در جامعه خود داشت و همه امکانات و زمینه ها برای ازدواج وی با هر یک از جوانان نامدار و ثروتمند قریش فراهم بود.
نجابت و پاکدامنی
ایشان در میان اقوام خود یگانه و ممتاز بود. او در سنین جوانی، به سبب نجابت و پاکدامنی اش از سوی قریش، «طاهره» لقب گرفت.[5]
در روزگار جاهلیت، ابوطالب بزرگ قریش و سالار بنی هاشم درباره او فرمود: «انَ خدیجه امراه کامله میمونه فاضله تخشی العار و تحذر الشنار؛[6] به راستی خدیجه بانویی کامل و مبارک و صاحب فضلی است که از هر گونه عیب و عار پرهیز می کند و از هر نوع بدنامی و رسوایی دوری می گزیند».
ایثار و فداکاری
خدیجه(س) از همان اوایل رسالت پیامبر اکرم(ص) با توجه به حقانیت شوی بزرگوارش در دعوت مردم به توحیدگرایی و با ایمان و اعتقاد راسخ به آرمان های الهی و اهداف متعالی ایشان با بذل جان و مال برای پیشبرد ندای توحیدی و اسلام خواهی ایشان ایثار و فداکاری را به اوج رسانید و در طول عمر پر برکت خویش و تا آخرین لحظات زندگی مشترک با پیامبر اسلام(ص) با مال و جان خویش از اهداف و آرمان های والای ایشان دفاع کرد و با بخشیدن اموال و دارایی سرشار خویش بدون هیچ گونه چشم داشتی ایمان محکم خویش را به خدا و رسولش به اثبات رسانید.
اوج ایثار و فداکاری ایشان را در جریان محاصره سه ساله پیامبر اکرم(ص) و یاران باوفایش در شعب ابوطالب توسط کفار قریش می توان به نظاره نشست به طوری که ایشان اموال فراوان خویش را برای رهایی مسلمانان از گرسنگی و فشار اقتصادی صرف کرد و در این راه حتی جان خویش را به خطر انداخت.
ارزش کار ایشان را در این روایت می توان یافت که: «انَ الاسلام لم یقم الا بمالها و سیف علی بن ابی طالب؛ اسلام قوام پیدا نکرد جز به مال او[خدیجه] و شمشیر علی بن ابیطالب»[7]
ایمان و معنویت والا
در زمانی که مردم مکه در آتش گمراهی و جهالت می سوختند حضرت خدیجه(س) نخستین زنی بود که با ایمان به پیامبر اکرم(ص) ایمان و معنویت گرایی خویش را به اثبات رسانید و با تاسی از شوی بزرگوار خویش در عبادات و اطاعت از دستورات خدا به اوج قله های کمال و معنویت دست یافت.
نماز خواندن وی به همراه پیامبر اسلام(ص) و علی بن ابی طالب(ع) در کنار خانه خدا آن هم در زمانی که در روی زمین غیر از این سه نفر احدی خدا را نمی پرستید معروف می باشد.
در این مورد روایتی از امیرالمومنین(ع) وارد شده که روزی رسول خدا در نزد زنانش بود؛ صحبت از حضرت خدیجه شد، پس او گریه کرد عایشه گفت: چرا گریه می کنید؟ یک پیر زن سرخ رنگ از بنی اسد که گریه ندارد! پس حضرت فرمود: او وقتی نبوت مرا تصدیق کرد که همه شما مرا تکذیب کردید و وقتی او به من ایمان آورد که همه شما کافر بودید و او برای من اولاد آورد و شما عقیم و نازا هستید. عایشه از اعتراض خود پشیمان شد و گفت: از آن پس من برای خوشایند حضرت رسول(ص) همیشه از خدیجه یاد می کردم.[8]
کار خدیجه(س) در معنویات و کمالات به جایی رسید که خداوند متعال در معراج نبی بر ایشان سلام رسانید! امام باقر(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل می فرمایند: «شبی در معراج بودم؛ به هنگام بازگشت از سفر معراج به جبرئیل گفتم: ای جبرئیل! آیا خواسته ای از من داری؟ گفت: خواهش من این است که از طرف خداوند و من به خدیجه سلام برسانی.[9]
مواردی که بیان شد تنها گوشه ای از فضایل و مناقب بانوی نمونه اسلام حضرت خدیجه(س) می باشد سرانجام این بانوی بزرگ اسلام در دهم ماه رمضان، پس از عمری مجاهدت و ایثار و فداکاری در راه دین،چند روزی پس از وفات حضرت ابوطالب در میان حزن و اندوه پیامبر(ص) از دنیا رفت و در مقبره المعلی(حجون) در شهر مکه، به دست رسول خدا به خاک سپرده شد.
پیامبر(ص) سالی که خدیجه (یگانه حامی و موجب دل گرمی خود در خانه) و ابوطالب(یگانه مدافع او در بیرون خانه) را از دست داد،«عام الحزن» نامید.
در لحظات آخر، نور چشمانش – فاطمه- را نزد پدر می فرستد که یا رسول الله! مادرم می گوید: خواهش دارم مرا در جبه ای از لباس های خودتان کفنکنید.
و این چنین بود که چراغ زندگی یکی از بزرگترین مفاخر جهان اسلام برای همیشه خاموش گشت.
حجت اله رجبی-میانه
[1]. بحارالانوار، ج38، ص211
[2]. در مجمع البیان در روایتی از ابی موسی چنین می خوانیم:«عن النبی(ص) قال کمل من الرجال کثیر و لم یکمل من النساء الا اربع: آسیه بنت مزاحم امراه فرعون و مریم بنت عمران و خدیجه بنت خویلد و فاطمه بنت محمد(ص)؛ پیامبر فرمود: از مردان افراد زیادی به کمال رسیده اند ؛ ولی از زنان به درجه کمال نرسیده اند مگر چهار نفر: آسیه دختر مزاحم زن فرعون، مریم دختر عمران، خدیجه دختر خویلد، و فاطمه دختر محمد(ص).
[3]. نقل شده است که حضرت خدیجه ، شبی در خواب دید که خورشید بر سر شهر مکه دور زد و کم کم فرود آمد تا در خانه او آمدبعد این خواب را برای عموی خود ورقه – که از علمای نصارا و عقیدمند به رسول اکرم(ص) بود – نقل کرد. ورقه به او گفت: تو با کسی ازدواج می کنی که دین جدیدی می آوردو دینش سراسر عالم را خواهد گرفت.
[4]. کشف الغمه، ج2، ص132.
[5]. تنقیح المقال فی علم الرجال، ج3، ص77.
[6]. بحار الانوار، ج16، ص56.
[7]. بحارالانوار، ج19، ص16.
[8]. همان، ج16، ص8.
[9]. ملتقطات الثمر،ج11، ص191.