در بخش اول این گفتگو، گزارشی از پیدایش صنعت نساجی و ریسندگی و نحوه پوشش زنان و مردان ایرانی از عهد نوسنگی با استفاده از مستندات بیان شد و در این بخش طی گفتگویی با علی کوچکخانی، کارشناس ارشد تاریخ تمدن و ملل اسلامی و مدرس دانشگاه به مراحل تغییر و تحول حجاب پیش و پس از انقلاب، پرداخته ایم که از نظر می گذرد.
به گفته وی، طبق آثار به جای مانده از گذشته های دور، زنان پیش از اسلام در ایران دارای حجاب بوده اند که این حجاب متاثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی و نوع زندگی متغیر بوده است. برپایه متون تاریخی همه ادیان، در جهان پیش از ادیان نیز پوشش وجود داشته است اما ویل دورانت تاریخ نگار و نویسنده آمریکایی در کتاب تاریخ تمدن جلد دوم صفحه ۷۸ معتقد است نقش پوشش و حجاب زنان در ایران باستان چنان برجسته است که می توام ایران را منشا اصلی پراکندن حجاب در جهان دانست.
وجود این پوشش در بین زنان عهد نوسنگی و پیش از ادیان، نشان از جایگاه ویژه زنان در جامعه آن روزها دارد که این جایگاه ویژه در تمام حوزه های زندگی اجتماعی و خانوادگی از آثار به جا مانده، مشهود است.
لباس های بلند، چارقدها و توری های موجود در آثار به جا مانده از آن دوران به خوبی نمایانگر فرهنگی غنی در پوشش زن در تاریخ اساطیری ایران باستان دارد.
کوچکخانی افزود：این پوشش کم کم و با پیدایش تمدن ها و ایجاد حکومت های مختلف ایران زمین، رنگ و طرح مختلف به خود گرفت اما همچنان جایگاه حجاب در بین قبایل مختلف ایرانی حفظ شد. این موضوع در آثار به جا مانده از سلسله های ایرانی در دوران تاریخی مختلف، همچون نقش رستم، مجسمه های موجود در موزه ها و در اشعار شاعران ملی و حماسه سرا همچون فردوسی مشهود است. همچنین از نوع لباس این آثار بجا مانده می توان جایگاه و طبقه زنان عهد باستان را شناخت.
با مطالعه همین آثار و متون می توان به این نتیجه رسید که زنان در مشرق زمین و ایران باستان حجابی پوشیده تر از زنان مغرب زمین داشتند و این امر به دلیل فرهنگ و جهان بینی مردمان عهد گذشته در مشرق زمین بوده که حجابی در قالب آزادی کامل را برای زنان ایجاد کرده بود. یکی از اهمیت حجاب در مشرق زمین به دلیل پیشرفت و دستیابی سریعتر این منطقه به علم و تمدن در دنیای باستان بوده است. همچنانکه در برخی از تمدنهای آن دوران، مانند تمدن ایرانیان، حجاب بخشی از اشرافی گری محسوب می شده است.
این کارشناس و مدرس دانشگاه با اشاره به ظهور اسلام در ایران و تحولات عظیم این دوره و تاثیر آن در جامعه ایران ادامه داد：در دوران سلجوقیان، غزنویان و خوارزمشاهیان بعد از ظهور اسلام در ایران ، زنان از حجاب مقنعه و چادر استفاده می کردند و با توجه به اینکه سیطره قدرت ایران، افغانستان را نیز شامل می شد، هنوز زنان افغانی به این نوع حجاب پایبند هستند.
وی افزود：به نقل از سفرنامه شارون فرانسوی، پوشش زنان در عهد صفوی، چارقد، پوشیه و چادر سفید بوده که فقط چشمان آنها از پشت توری روبند دیده می شده است و در سفرنامه الناریوس آمده که زنان هنگام خروج از منزل علاوه بر پوشش کامل، تمام صورت خود را نیز می پوشاندند.
پس از این دوران و در عهد رضاخان، کشف حجاب به عنوان یک ضد ارزش و کاری ضد ملی اتفاق افتاد که بر خلاف تمدن این سرزمین بود و بر اساس این حکم چه بسیار زنان پاکدامن این سرزمین که تا مدتها برای حفظ حجابشان از منازل خود خارج نشدند. اما آنچه مهم است این است که حفظ حجاب مختص دین اسلام نبوده بلکه خداوند در همه ادیان آسمانی به انجام این امر تاکید داشته که بازهم نشانه اهمیت جایگاه زن است.
قبل از انقلاب جنسی که در اروپا به وجود آمد حجاب در بین مردمان این قاره نیز وجود داشته اما براساس تفکرات فمنیستی، حجاب اروپاییان نیز تحت تاثیر قرار گرفته است.
کوچکخانی اضافه کرد： نقش زن در حفظ سلامت اجتماع به مراتب پررنگتر از مردان است اما حفظ حجاب تنها برای زنان بیان نشده بلکه مردان هم موظف به این امر هستند آنچنان که خداوند در قرآن کریم، آیه ۳۰ سوره نور می فرماید ای رسول به مردان بگو چشمان خود را از نگاه مردم بپوشانند و نیز به زنان بگو چشمان خود را بپوشانند. این حجاب به همان اندازه حفظ حجاب بدن از اهمیت بالایی برخوردار است.
در ایران نیز حفظ حجاب یکی از قوانین جمهوری اسلامی است اما بخشی از این حفظ حجاب نیز به اعتقادات شخصی باز می گردد. اما این امر توجیه پذیر نیست اگرکسی دستور خدا را دریافت کرده باشد و اصل حجاب را رعایت نکند. حتی اگر رعایت حجاب آزاد باشد، موضوع حلال و حرام بودن، امری ابدی است. در ایران انتخاب جمهوری اسلامی، براساس رای اکثریت بوده بر همین اساس انتخاب حجاب نیز با رای اکثریت بوده و از قوانین کشور است.
سخن پایانی: ویل دورانت تاریخ نگار و نویسنده آمریکایی در کتاب تاریخ تمدن جلد دوم صفحه ۷۸ معتقد است نقش پوشش و حجاب زنان در ایران باستان چنان برجسته است که می توان ایران را منشا اصلی پراکندن حجاب در جهان دانست. با توجه به آنچه گفته شد حجاب در اسلام برای حفظ و مصونیت زن از آلودگی ها و ناپاکی ها دستور داده شده و این دستور مبنی بر محدودیت زن نیست بلکه جهت حفظ گوهره گرانقدر وجود زن در صدف پوشش است که اگر فلسفه آن بخوبی بیان شود و راهکارهای مناسبی جهت حفظ و اشاعه این فرهنگ غنی به یادگار مانده از گذشتگان، برای نسل نو تبیین شود مطمینا هیچ ابزاری توان مقابله با این فرهنگ را نخواهد داشت.
بر اساس ویژگی های وجودی زن و مرد، خداوند حجاب را چه از نظر خصوصیات فردی و چه از نظر اجتماعی برای هر دو جنس تبیین فرموده که عمل به این دستورات موجب حفظ سلامت روان و بالطبع سلامت اجتماع از خطراتی است که امروزه دامنگیر جوامع شده است.
۱۰۱۰/پ۳۰/ب