به گزارش خبرگزاری بسیج، آبان ماه سال 94 و تنها چند روز پس از اعلام به نتیجه رسیدن مذاکرات در برجام روحانی به فرانسه و ایتالیا سفر کرد تا هواپیماهای ATR و ایرباس را از این دو کشور به عنوان اولین دستاورد برجام خریداری کند.
خبرگزاری های خارجی درباره این سفر عنوان کردند که اولین سفر رئیس‌جمهور ایران پس از اجرایی شدن توافق هسته ای برجام که در قالب یک هیئت بلندپایه صد و پنجاه نفری متشکل از دو معاون رئیس‌جمهور، نه وزیر، و تعدادی از معاونانشان و حدود نود چهره اقتصادی و کارآفرین انجام شد تا عزم جزم ایران برای آغاز فصل جدیدی از مناسبات سیاسی و اقتصادی با جهان بعد از رفع تحریم‌ها و اجرای برجام را نشان دهد!
در جریان این سفر چهار روزه، ایران، چهارده سند همکاری به ارزش ۲۰ میلیارد یورو با ایتالیا و بیست سند همکاری به ارزش ۳۰ میلیارد یورو با فرانسه به امضا رسانید.
یکی از این قرادادها قرارداد خرید هواپیما از فرانسه و ایتالیا بود که بر اساس آن قرار بود تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی، ۴ فروند هواپیمای ایرباس ۳۲۰ و تا پایان ۲۰۱۸ نیز ۵ فروند ایرباس ۳۲۱ به ایران ایر تحویل شود.
امضای این قرارداد همزمان با اجرایی شدن برجام در کشور بود و عده ای از کارشناسان این موضوع را فرصت جدیدی برای ورود هواپیما به کشور تلقی کردند.
اوایل فروردین ماه بود که اعلام شد تا کنون تنها ۳ فروند ایرباس ـ شامل ۲ ایرباس ۳۲۰ و یک ایرباس ۳۳۰ ـ وارد کشور شده است که تا رسیدن به ۱۰۰ فروند سفارشی، همچنان ۹۷ فروند فاصله داشت.
بررسی ها نشان می داد که مجوز دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا (اوفک OFAC) برای همه ۱۰۰ فروند ایرباس، ۸۰ فروند بوئینگ و ۲۰ فروند ای تی آر صادر شده، اما اعتبار زمانی آن تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی (۱۰ دی ۱۳۹۷) اعتبار داشته است و بعد از آن مشخص نیست چه بلایی بر سر سفارشات ایران خواهد آمد.
نگرانی درباره مجوز بی دلیل نبود چرا که تلاش آمریکا برای جلوگیری از تمدید مجوز اوفک برای فروش هواپیما از سوی سه شرکت ایرباس، بوئینگ و ای تی آر به ایران آنقدر ادامه پیدا کرد که در نهایت اواخر 96 رسما فروش هر گونه هواپیما به ایران ممنوع اعلام شد.
در همین راستا مجلس نمایندگان آمریکا در اواسط سال 96 با تصویب مصوبه ای فروش هواپیماهای مسافربری به ایران را ممنوع کرد.
این اقدام مجلس نمایندگان آمریکا در حالی صورت گرفت که برخی از نمایندگان دموکرات نسبت به اینکه این اقدام توافق بین المللی درباره برنامه هسته ای ایران را تضعیف خواهد کرد، هشدار داده بودند.
بر اساس این گزارش، «پیتر راسکام» نماینده جمهوریخواه آمریکایی دو متمم برای قانون بودجه دولت آمریکا ۲۰۱۸ ارائه کرده بود که به طور مشخص استفاده از بودجه برای اعطای مجوز معاملات مالی فروش هواپیماهای کشوری را ممنوع می سازد و به دفتر کنترل اموال خارجی آمریکا اجازه نمی دهد که مجوزهای فروش هواپیما به ایران را صادر کند.
در ادامه این اتفاق شرکت هواپیماسازی بویینگ نخستین شرکتی بود که قرارداد خود را با ایران نهایی کرد. این شرکت اما چند روز پس از اعلام تصمیم ترامپ به صراحت گفت دیگر امکان فروش هواپیما به ایران ندارد. بر اساس قرارداد مشترک میان ایران و بویینگ بنا بود ۵۰ فروند بوئینگ ۷۳۷ و ۳۰ فروند هواپیمای دیگر شامل دو مدل بوئینگ ۷۷۷ به ایران فروخته شود اما سنگ اندازی‌ها مانع از آن شد که نخستین همکاری‌ها شکل بگیرد.
این اقدامات اگرچه تنها در خزانه داری آمریکا رخ داده بود اما از آنجایی که ظرفیت هواپیمایی فرانسه و ایتالیا نیز وابسته به آمریکا بوده و این دو شرکت هواپیمایی مستقل از هواپیماسازی آمریکا فعالیت نمی کنند خواه‌ناخواه همه قراردادهای هواپیمایی با ایران ملغی تلقی می شد.
در همان ایام منتقدان برجام اعلام کردند که ممنوعیت فروش هواپیما به ایران نشانه دیگری است که نباید به آمریکا و متحدانش دل ببندیم، در همین راستا ولایتی گفته بود: جمهوری اسلامی برای پیشبرد اهداف خود نیازی به آمریکایی‌ها ندارد و در طول سال‌هایی که از انقلاب اسلامی می‌گذرد نیز هیچ‌گاه غربی‌ها به مردم ایران روی خوش نشان ندادند، بنابراین این کارشان غیرمنتظره نبود.
دو سال بعد از قرارداد هواپیمایی ایران و اروپا مقصود اسعدی سامانی، گفت: «در گذشته امکان واردات هواپیمای نو وجود داشت اما در حال حاضر شرایط بسیار سخت شده و امکان واردات هواپیمای نو وجود ندارد. عملاً اگر قرار بر این باشد که هواپیمای جدیدی به کشور وارد کنیم، دست دوم خواهد بود. با دور زدن تحریم‌ها، درصدد هستیم هواپیمای دست دوم خریداری و به داخل منتقل کنیم.»
وی همچنین درباره قراردادهای موجود خرید هواپیما با شرکت‌های خارجی نیز گفت: «قرارداد با ایرباس معلق، قرار داد با بوئینگ لغو و قرارداد با ATR نیز بلاتکلیف است. شرایط نسبت به قبل پیچیده و سخت‌تر شده است و هر شرکت بسته به توان مالی و برنامه توسعه ناوگان خود در راستای واردات هواپیما اقدام خواهد کرد.»
بعد از گذشت 4 سال از کشاکش ایران و اروپا برای واردات هواپیما در قالب برجام، آنچه که مشخص شده این است که ورود هواپیماهای نو به کشور به بن بست‌های اداری خورده و منتفی شده است؛ قراردادهای محرمانه ای که در قالب برجام بسته شد اما نتیجه آن تقریباً هیچ بود.
برجام که امروز از آن به عنوان یک سند موفقیت دولت و کشور نام برده شده است، در خصوص ورود هواچیما خسارت محض قلمداد می شود؛ هزینه هایی که برای قرارداد با فرانسه، ایتالیاو آمریکا انجام گرفت در نهایت به ورود 3 هواپیما منتهی شد و هنوز مشخص نیست در این قرارداد ایران متحمل چه ضررهایی شد.
آنچه که مشخص است با وجود اینکه بر اساس قوانین ایکائو تحریم ها نباید جان انسان ها را به خطر بیاندازد و همچنین محدودیدت‌های هوایی و هواپیمایی جایی در تحریم ها نباید داشته باشد اما کلید برجام هم نتوانست قفل مشکلات هواپیمایی را باز کند و تنها چند سال این صنعت را معطل کرد.