آیت الله عطاء الله اشرفی اصفهانی در سال 1323 هجری قمری در یک خانواده روحانی در خمینی شهر متولد شد. از آغاز کودکی برای تحصیل علوم دینیه به حوزه علمیه آمد و ابتدا در یکی از مدارس قدیمی به نام مدرسه نوریه به تحصیل مشغول شد و مدت 10 سال در حوزه علمیه اصفهان اشتغال به تحصیل داشت.
چهارمین شهید محراب در سن 22 سالگی جهت ادامه تحصیل و گزراندن مدارج عالیه علوم اسلامی رهسپار حوزه علمیه قم شد و در مدت 23 سال در حوزه علمیه قم و 12 سال در حوزه علمیه اصفهان به تحصیل اشتغال داشت و در این مدت، ضمن کسب علم و دانش و نیل به درجات عالیه اجتهاد، مورد توجه خاص اساتید بزرگ و علما بود و مرحوم آیت الله سیدحسین بروجردی و مرحوم آیت الله حاج سید محمدتقی خوانساری بود.
آیت الله اشرفی اصفهانی با آغاز جنگ تحمیلی و بسیج همه جانبه مردم و قوای مسلح برای حضور در جبهه و پشتیبانی جبهه های جنگ، از اهمیت دفاع مقدس سخن گفت و در 25 ماه در تمام خطبه های نماز جمعه و مصاحبه ها و پیام های خود به حضور مردم در جبهه ها تاکید می ورزید.
این شهید محراب دائما با حضور در جبهه ها به دیدار رزمندگان می شتافت و مقید بود که برای آنان سخنرانی کند و با یکایک رزمندگان به گفتگو می نشست و می فرمود وقتی به جبهه می روم تا مدتی روحیه ام قوی می شود.
اشرفی اصفهانی به رغم کهولت سن مسافت های طولانی و راه های صعب العبور را به عشق دیدار دلاور مردان جبهه توحید، با وسایل نقلیه نظامی در شرایط دشوار می پیمود.
بارها در جبهه های ایلام، قصرشیرین و پادگان ابوذر، گیلانغرب، نوسود، بستان، آبادان، خرمشهر و سومار حضور یافت و با سخنرانی های دلنشین خود به سپاهیان اسلام روحیه بخشید و پس از آزادی قصر شیرین به آن شهر سفر کرد و با خواندن دو رکعت نماز شکر در مسجد این شهر، سپاسگزاری خود را به درگاه خداوند به جای آورد.
وجود این روحانی جلیل القدر در مناطق عملیاتی سبب دلگرمی رزمندگان و باعث شور و شوق بسیار در آنها می گردید.
شهید اشرفی اصفهانی در پشت جبهه نیز فعالیت های چشمگیری داشت که از جمله آنها افتتاح حسابی در بانک برای جمع آوری کمک های نقدی به جبهه ها بود.
حساب دیگری نیز جهت کمک به مهاجران جنگ افتتاح کرد و همچنین حسابی برای بازسازی منطقه گیلان غرب که به استان کرمانشاه محول شده بود، اختصاص داد.
ایشان پس از 80 سال زندگی پرافتخار خود و خدمت به اسلام و قرآن توسط یكی از مزدوران امریكا و منافقین كوردل در ساعت 15/12 ظهر جمعه ، 23 مهرماه 1361 در سنگر نماز جمعه مسجد جامع و در محراب نماز به افتخار شهادت نائل آمد و طومار زندگی پرافتخارش نه تنها بسته نشد بلكه ورقی دیگر خورد و نامش در صحنه گیتی مانند خورشید برای همیشه می درخشد، روحش شاد و نامش جاویدان باد.
مقبره او در تخت فولاد اصفهان است، آرامگاه ابدی بسیاری از دانشمندان و عالمان سرزمین ما.
حضرت امام خمینی (ره) در پیامی به مناسبت شهادت این شهید محراب فرمود: او در جبهه دفاع از حق از جمله اشخاصی بود که مایه دلگرمی جوانان مجاهد بود و و رفتن او ثلمه بر اسلام وارد کرد.
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران از این شخصیت به عنوان سعادتمندی یاد کردند که عمری را در خدمت به اسلام و مسلمین گذراند و در آخر عمر فانی به فیض عظیمی نائل آمد که دلباختگان به لقاء اللَّه آرزو میکنند.
امام خمینی(ره) که بیش از 60 سال سابقه آشنایی با این شهید والامقام داشتند، افزودند: مرحوم شهید بزرگوار حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج آقا عطاء الله اشرفی را در این مدت طولانی به صفای نفس و آرامش روح و اطمینان قلب و خالی از هواهای نفسانی و تارک هوی و مطیع امر مولا و جامع علم مفید و عمل صالح میشناسم و در عین حال مجاهد و متعهد و قوی النفس بود.
ایشان شهید اشرفی اصفهانی را مصداق آیه 23 سوره احزاب دانستند که می فرماید «من المومنین رجال صدقوا ما عاهدوا الله علیه» یعنی از مومنان مردانی هستند راست گفتند در آنچه با خدا پیمان بستند.
امام خمینی(ره) شهادت چهارمین شهید محراب را رخنه ای برای اسلام دانستند که جامعه روحانیت را سوگوار کرد و حضور وی را در جبهه های دفاع از حق مایه دلگرمی جوانان مجاهدان شمردند.
حضرت آیت الله خامنه ای در هفتمین سالروز شهادت آیت الله اشرفی اصفهانی خطاب به خانواده این شهید فرمود: پدر شما شهید آیت الله اشرفی اصفهانی، عالمی ربانی، مجاهدی پارسا و عاشق حضرت امام (ره ) بود و همواره از امام مدد می گرفت و من عمیقا به ایشان ارادت می ورزیدم.
ایشان افزودند: این پیر سالخورده و روشن ضمیر در دوران جنگ تحمیلی لباس نظامی به تن کرده و اسلحه به دوش گرفته و در صحنه های گوناگون نبرد حضوری فعال داشت و همواره در دفاع از اسلام و انقلاب پیشقدم بود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار تاکید کردند: یاد و خاطره این بزرگواران هرگز نباید از تاریخ انقلاب اسلامی و اذهان مردم پاک شود و نباید از کنارشان به سادگی گذشت. این خون های پاک، شعله مقدس انقلاب اسلامی را پیوسته برافروخته تر و گدازنده تر خواهد کرد.
خدمات آن شهید بزرگوار:
1- تاسیس حوزه علمیه امام خمینی در باختران و اداره این حوزه با بیش از 60 نفر طلاب.
2- بازسازی مدرسه مرحوم آیت الله بروجردی.
3- توسعه كتابخانه مدرسه مرحوم آیت الله بروجردی كه قریب دو هزارجلد به كتابهای آن اضافه نمودند.
4- تاسیس حوزه علمیه جهت خواهران، كه پس از شهادت ایشان به نام حوزه علمیه شهید محراب نامگذاری شد.
5- ایجاد وحدت كامل بین روحانیت شیعه و سنی كه از بزرگترین خدمات آن شهید است كه در طول تصدی مسئولیت بعنوان امام جمعه در این رابطه سمینارهای متعددی در شهرهای مختلف بویژه با حضور برادران اهل سنت تشكیل داد كه اثرات بسیار مطلوبی داشته است.
6- بازسازی مسجد جامع باختران كه از بركت نماز جمعه این مسجد بازسازی كامل شده است.
7- بازنمودن شماره حسابهای متعدد به نام مهاجرین جنگی و جبهه جنگ و بازسازی مناطق جنگی و همچنین كمك به سیل زدگان خوزستان و زلزله كرمان و طبس كه تمام وجوه این شماره حسابها جمع آوری و برای نجات برادران و خواهران آسیب دیده و برادران رزمنده صرف شده است.
آیت الله شهید عطاءالله اشرفی اصفهانی بیشتر به عنوان یک مبارز سیاسی شناخته شده، در حالی که این عالم بزرگوار، خاستگاه حوزوی داشت، از نوجوانی به تحصیل دروس حوزه پرداخت و تا پیش از شهادت، کتاب هایی در حوزه علوم دینی از خود به جای گذاشت که از مهم ترین آنها می توان به البیان (با موضوع علوم قرآن، به زبان فارسی)، مجمع الشتات (در اصول دین و عقاید و کلام، به زبان عربی) و تفسیر قرآن (خلاصه ای از تفاسیر شیعه و سنی) اشاره کرد.
سالگرد شهادت این روحانی بزرگوار، بهانه ای مناسب برای آشنایی بیشتر با این کتاب هاست،
اگرچه شهید اشرفی اصفهانی روحانی مبارزی بود که به عنوان یک شخصیت سیاسی و انقلابی برای ایرانیان شناخته شد، اما نگاهی به زندگی این روحانی شهید نشان می دهد که وی از نظر علمی نیز شخصیت ویژه ای داشت که متاسفانه از نظرها مغفول مانده است.
شهید اشرفی اصفهانی، یادگیری دروس حوزه را از نوجوانی در حوزه علمیه اصفهان آغاز کرد. دوره های مقدمات و سطح فقه و اصول را نزد استادانی مانند سیدمهدی درچه ای و سیدمحمد نجف آبادی و دوره عالی و اجتهادی فقه و اصول را نزد شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سیدمحمد حجت، سیدحسین طباطبایی بروجردی و امام خمینی(ره) فراگرفت.
آیت الله حجت کوه کمره ای، آیت الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری، آیت الله سید صدرالدین صدر نیز از استادان شهید اشرفی اصفهانی بودند.
شهید اشرفی اصفهانی پس از زمانی اندک، از فضلا و مدرسان نامی و برجسته حوزه علمیه قم شد و درجه علمی وی به قدری متعالی بود که نخستین اجازه اجتهاد صادره از سوی مرحوم آیه الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری به او داده شد.
در آن هنگام شهید اشرفی چهل ساله بود. به عقیده برخی صاحب نظران، تالیفات شهید اشرفی و به ویژه تفسیر قرآن او، در حقیقت به رشته تحریر درآوردن تقریرات همین استادان و نیز مجموعه دست نوشته ها، تقریرات و متن سلسله درس های خود وی محسوب می شوند.
در توصیف جنبه علمی شهید اشرفی اصفهانی، امام خمینی (ره) وی را «جامع علم مفید» دانستند.
این صفت بی جایی نیست، وقتی بدانیم این شهید بزرگوار در علومی از جمله ادبیات (صرف و نحو و منطق)، اصول، فقه، فلسفه و حکمت و تفسیر تخصص داشت.
مطالعات وی در آخرین سال های حیات، بیشتر بر علوم قرآنی و مطالعه تفاسیر شیعه و سنی متمرکز بود و کتاب «البیان» را نیز در همین دوران نوشت، کتابی که انتشارش در دوران حیات وی میسر نشد.
